Ο βαθύς κρατισμός των φιλελευθέρων

Ανήκω σε μια γενιά που μεγάλωσε με τον φιλελευθερισμό. Ηταν η γοητευτική ιδέα του 20ού αιώνα. Υπερείχε σαφώς του υπαρκτού σοσιαλισμού, που κατέρρευσε με θόρυβο. Ως νέοι πιστεύαμε πολύ στον υγιή ανταγωνισμό της ελεύθερης αγοράς. Στην υπέροχη ελληνική λέξη «άμιλλα». Στην ισότητα των ευκαιριών. Σε όσα διαβάζαμε στα συγγράμματα του Τζον Στιούαρτ Μιλ, του Μίλτον Φρίντμαν, του Ζαν Φρανσουά Ρεβέλ, του Γκι Σορμάν, της Αϊν Ραντ και βεβαίως του Ανδρέα Ανδριανόπουλου, ο οποίος ήταν εκείνον τον καιρό η ιδεολογική πρωτοπορία της παράταξης. Τα πιστεύαμε και επιχειρήσαμε να τα εφαρμόσουμε και στη ζωή μας. Δεν διεκδικήσαμε σταδιοδρομία στο Δημόσιο, στραφήκαμε κυρίως στην ελεύθερη αγορά, προσπαθήσαμε να ξεχωρίσουμε με τον υγιή συναγωνισμό, θεωρήσαμε ότι το «κεφάλαιό» μας είναι το όνομά μας και όχι η απληστία και η αναίδεια. Με τα σωστά μας, αλλά και με τα λάθη μας βεβαίως.

Ο σημερινός αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Κωστής Χατζηδάκης είχε σχηματοποιήσει μάλιστα, ως ηγετικό μέλος της Νεολαίας της Ν.Δ., μαζί με τον επικοινωνιολόγο Γιώργο Φλέσσα, τον ενθουσιασμό της περιόδου εκείνης σε μια αφίσα της Ν.Δ. που κυκλοφόρησε τις παραμονές των εκλογών του 1990. Αυτή έγραφε: «Οι φιλελεύθεροι πιο πολλοί, η ανανέωση ακόμη πιο κοντά». Τα προβλήματα άρχισαν να εμφανίζονται κατά τη διακυβέρνηση της χώρας από τη Ν.Δ. Και το 1990-1993 και το 2004-2009 και το 2012-2015 και το 2019-2025. Η ανανέωση πήγε «περίπατο». Τα πράγματα δεν έγιναν όπως τα είχαμε ονειρευτεί…

Η ζωή μάς έδειξε ότι οι περισσότεροι Ελληνες φιλελεύθεροι είναι βαθιά κρατιστές. Τον φιλελευθερισμό τον θέλουν για τους άλλους – τον εαυτό τους τον εξαιρούν. Το αποδεικνύουν και με τις πολιτικές που ακολούθησαν ως υπουργοί και με τα προσωπικά τους παραδείγματα, όπως ο μεγάλος οφειλέτης του Ελληνικού Δημοσίου και υφυπουργός της μίας μέρας Αρίστος Δοξιάδης. Θα διαχειριζόταν δημόσιο χρήμα, ενώ η εταιρία του οφείλει δημόσιο χρήμα.

Ο ελληνικός φιλελευθερισμός μπορεί να διαχωριστεί σε τρεις μεγάλες συνιστώσες:

-Στον ριζοσπαστικό φιλελευθερισμό του Κωνσταντίνου Καραμανλή, ο οποίος δεν δίσταζε να κρατικοποιεί οτιδήποτε θεωρούσε ότι είναι στρατηγικής σημασίας για τον έλεγχο της οικονομίας. Αυτό το μοντέλο βαπτίστηκε και «σοσιαλμανία».

-Στον φιλελευθερισμό του Κωνσταντίνου και του Κυριάκου Μητσοτάκη. Τον χαρακτηρίζω «κρατικομονοπωλιακό καπιταλισμό». Επιχειρήσεις «φιλελεύθερων» ημετέρων, συγγενών και φίλων ταυτίζονται με τομείς της κρατικής δραστηριότητας και, σε καθεστώς κλειστού καρτέλ, την υποκαθιστούν πλήρως. Ο ελεύθερος ανταγωνισμός δεν λειτουργεί. Ομιλούμε για κλειστές αγορές στις οποίες «βασικός μέτοχος» είναι η κατεστημένη Πολιτεία. Κράτος και αγορά ταυτίζονται σε αυτό το μοντέλο.

-Υπάρχει ο φιλελευθερισμός δύο ταχυτήτων των κυβερνήσεων του Κώστα Καραμανλή. Η πρώτη ταχύτητα αποτελείτο από αφόρητα κρατιστές υπουργούς, που διαπλέκονταν παρασκηνιακώς με νταβατζήδες, κόντρα στη βασική πολιτική της κυβερνήσεως και του πρωθυπουργού της. Αυτοί οι υπουργοί μπλόκαραν μάλιστα, την περίοδο 2004-2007, την ιδιωτικοποίηση της Ολυμπιακής Αεροπορίας για να διατηρήσουν στον έλεγχό τους το πελατειακό δίκτυό της. Η δεύτερη ταχύτητα αναπτύχθηκε με καθυστέρηση την περίοδο 2007-2009, όταν έγιναν με πλειοψηφία 152 εδρών δύσκολες ιδιωτικοποιήσεις που είχαν κλονίσει παλαιότερες κυβερνήσεις όταν τις επιχείρησαν. Η ιδιωτικοποίηση του ΟΤΕ, της Ολυμπιακής Αεροπορίας, του λιμανιού του Πειραιά και οι συμβάσεις παραχώρησης των εθνικών δρόμων σε ιδιώτες είναι οι μεγαλύτερες οικονομικές μεταρρυθμίσεις που έγιναν σε καιρό δημοκρατίας στη χώρα. Μαζί με την παραχώρηση και τον εκσυγχρονισμό των περιφερειακών αεροδρομίων, που άρχισε επί Αντώνη Σαμαρά και ολοκληρώθηκε μαζί με τον ΟΣΕ επί ΣΥΡΙΖΑ .

-Υπάρχει, τέλος, μια ξεχωριστή σχολή, η οποία με την τραχύτητά της, κάποτε και με τον δογματισμό της, έχει αδικήσει βαριά τον εαυτό της: ο φιλελευθερισμός του αποτελέσματος. Η σχολή του Στέφανου Μάνου, που δεν είναι «μητσοτακική» – αν ήταν ο Μάνος, θα είχε υπογράψει την απευθείας ανάθεση των ψηφιακών στον Σωκράτη Κόκκαλη και η κυβέρνηση θα είχε παραμείνει στη θέση της. (Ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, σε ύστερη συνομιλία του με κορυφαίο επιχειρηματία, έριξε τη βασική ευθύνη για την πτώση του στον Μάνο, τον οποίο κατηγόρησε ότι «μουλάρωσε» και δεν υπέγραφε την ανάθεση.) Ενώ η σχολή των ιδιωτικοποιήσεων του Κώστα Καραμανλή απήλλαξε τον Προϋπολογισμό της χώρας από τεράστια βάρη και χρέη, η σχολή Μάνου χρησιμοποίησε φιλελεύθερα εργαλεία για να δημιουργήσει με τα αυτοχρηματοδοτούμενα έργα υποδομές όπως το μετρό και τα αεροδρόμια στη χώρα.

Το σύμπτωμα

Γράφω αυτό το σημείωμα σήμερα, με αφορμή την παραίτηση-εξπρές του φιλελεύθερου Αρίστου Δοξιάδη από τη θέση του υφυπουργού Ανάπτυξης (ο οποίος αποδέχθηκε δημόσιο αξίωμα την ώρα που εκκρεμεί η εκ μέρους του καταβολή προστίμου 10 εκατομμυρίων ευρώ στο Ελληνικό Δημόσιο), για να φωτίσω το μέγα οξύμωρο: αυτοί που θεωρούνται κρατιστές στη Ν.Δ. απεδείχθησαν εκ του αποτελέσματος οι καλύτεροι φιλελεύθεροι. Και αυτοί που διακηρύσσουν ότι κρατούν τη σφραγίδα του φιλελευθερισμού απεδείχθησαν οι μεγαλύτεροι κρατιστές. Ο Αρίστος Δοξιάδης είναι το σύμπτωμα, αλλά όχι το πρόβλημα. Ολη η αγορά γνωρίζει ότι η κυβέρνηση του φιλελεύθερου Κυριάκου είναι ένα με το κράτος, όταν υποστηρίζει ότι κάνει ιδιωτικοποιήσεις. Δεν κάνει. Απλώς αναθέτει το κράτος τις εργολαβίες του, τις προμήθειές του σε έναν κλειστό κύκλο «γνωστών» της ανθρώπων. Στην ουσία, η φιλελεύθερη κυβέρνηση του Κυριάκου είναι το πιο βαθύ κράτος που είχαμε ποτέ. Τα προηγούμενα χρόνια, αυτό ήταν δύσκολο να το αντιληφθεί κανείς. Τα αποτελέσματα για την ανάδειξη νέου προεδρείου της Κεντρικής Ενωσης Επιμελητηρίων Ελλάδος, όπου ο κυβερνητικός υποψήφιος και πρώην υφυπουργός Γιάννης Μπρατάκος ηττήθηκε, δείχνουν ότι η ραχοκοκαλιά της οικονομίας κατάλαβε τι είναι στην ουσία αυτό το μοντέλο του ελληνικού φιλελευθερισμού. Το ατύχημα με τον Αρίστο Δοξιάδη δεν ήταν παρά το κερασάκι στην τούρτα.