Ο αναλυτής Ενεργειακής Στρατηγικής και Ακαδημαϊκός Διευθυντής του Ελληνικού Ενεργειακού Φόρουμ και επιστημονικός συνεργάτης του ΕΛΙΑΜΕΠ, Μιχάλης Μαθιουλάκης, μίλησε για EastMed και Euroasia Interconnector τονίζοντας ότι πρόκειται για δύο πολύ σημαντικά και καθοριστικά έργα που προσφέρουν τεράστιες ευκαιρίες, αλλά…
«Για την Κομισιόν τον πρώτο ρόλο παίζει η μείωση των εκπομπών ρύπων. Αυτό έχει καταλυτικές συνέπειες για τον EastMed γιατί σημαίνει πως το ενδιαφέρον και συνεπώς η χρηματοδότηση, φεύγουν από καύσιμα όπως το φυσικό αέριο και πηγαίνουν σε πιο καθαρές μορφές ενέργειας. Θεωρώ πως ο EastMed έχει χάσει το momentum», είπε χαρακτηριστικά.
Η εκτίμησή του για τον αγωγό είναι πως «το πραγματικό όφελος είναι η γεωστρατηγική του σημασία, δηλαδή η σύνδεση αυτών των δύο χωρών με το Ισραήλ και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αν χαθεί αυτό, για μένα δεν υπάρχει κανένας λόγος ούτε η Κύπρος ούτε η Ελλάδα να στηρίξουν αυτό τον αγωγό».
Σε συνέντευξή του στον «Φιλελεύθερο» της Κύπρου ο κ. Μαθιουλάκης αναφέρθηκε στις προκλήσεις που υπάρχουν και επεσήμανε πως τόσο η Κύπρος, όσο και η Ελλάδα, πρέπει να διαβάζουν σωστά τις κινήσεις των άλλων χωρών της και να μην ξεχνούν πως έχουν διαφορετικά συμφέροντα (με τις άλλες χώρες) σε ότι αφορά τις ενεργειακές προοπτικές.
«Η Κύπρος και η Ελλάδα πρέπει να είναι σε θέση να γνωρίζουν τι επιδιώκουν οι άλλες χώρες και να μην έχουν αυταπάτες και κατ’ επέκταση να διαμορφώσουν τη στρατηγική τους ανάλογα με τι πρέπει και τι μπορούν να δώσουν για να πάρουν αυτά που θέλουν», επισημαίνει.
Για τις αντιδράσεις της Τουρκίας, είπε ότι «δεν πρέπει να μας ξενίζουν, αφού ήταν εν πολλοίς αναμενόμενες. Κάθε χώρα που θεωρεί πως τα συμφέροντά της διακυβεύονται θα έκανε ό,τι περνούσε από το χέρι της για να σταματήσει ενέργειες που πιστεύει ότι τη βλάπτουν».
Αναλυτικά η συνέντευξη:
- Μια έντονη συζήτηση διεξάγεται το τελευταίο διάστημα για τον αγωγό EastMed. Πρόκειται ένα μεγαλεπήβολο έργο. Είναι όμως εφικτό;
Πρόκειται για ένα σχέδιο που είναι εφικτό, όμως την ίδια στιγμή είναι εξαιρετικά φιλόδοξο και απαιτητικό. Είναι ένα τεχνικά δύσκολο έργο. Όμως όσο περνούν τα χρόνια εμφανίζονται τεχνολογίες που κάνουν την υλοποίησή του πιο εύκολη. Υπάρχει βέβαια και η οικονομική πτυχή. Το φυσικό αέριο που θα βγει από την περιοχή και θα σταλεί μέσω ενός τέτοιου αγωγού απαιτεί ένα υψηλό κόστος και άρα για να είναι βιώσιμος ο EastMed προϋποθέτει υψηλές τιμές φυσικού αερίου διεθνώς. Πάντως, δεν είμαστε μακριά αυτή τη στιγμή από τις τιμές που το φυσικό αέριο του EastMed θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι αξίζει τον κόπο. Τα τελευταία χρόνια οι τιμές έχουν παρουσιάσει αρκετές αυξομειώσεις, όμως μια εταιρεία που κάνει μακροπρόθεσμες επενδύσεις δεν θα σταθεί στις χαμηλές τιμές που καταγράφηκαν μετά την πανδημία. Πλέον όμως θεωρώ πως ο καθοριστικός παράγοντας για τον EastMed είναι το ρυθμιστικό πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το 2019 σημειώθηκε μια δομική αλλαγή στο πώς βλέπει η Κομισιόν το θέμα της ενέργειας. Η προηγούμενη Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπό τον Ζαν Κλοντ Γιούνκερ είχε δώσει προτεραιότητα στην ενεργειακή ασφάλεια. Πλέον στη νέα Επιτροπή με την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν τον πρώτο ρόλο παίζει η μείωση των εκπομπών ρύπων. Αυτό έχει καταλυτικές συνέπειες για τον EastMed γιατί σημαίνει πως το ενδιαφέρον και συνεπώς η χρηματοδότηση φεύγουν από καύσιμα όπως το φυσικό αέριο και πηγαίνουν σε πιο καθαρές μορφές ενέργειες. Θεωρώ πως ο EastMed έχει χάσει το momentum. Προσωπική μου άποψη είναι ότι η Κύπρος καθυστέρησε να αναπτύξει γρήγορα τις οδεύσεις του φυσικού της αερίου.
- Αν ληφθεί υπόψη ότι η ΕΕ έχει ήδη εξαγγείλει πως θα χρηματοδοτήσει τις μελέτες για τον EastMed, μπορούν να γίνουν αλλαγές στην όδευση του αγωγού ή και συζήτηση εναλλακτικών σεναρίων, όπως για παράδειγμα η πρόταση που φαίνεται να συζητούσαν Ελλάδα και Αίγυπτος;
Προς το παρόν δεν έχει επιβεβαιωθεί αν όντως ισχύει ότι η Ελλάδα πρότεινε αλλαγή της όδευσης. Για μένα προσωπικά θα ήταν μια απογοητευτική εξέλιξη, αν όντως έτσι συνέβησαν τα πράγματα. Η πρόταση για αλλαγή πρότασης όδευσης του EastMed έχει κάποια λογικά επιχειρήματα που αφορούν στην τεχνική δυσκολία του έργου, αλλά θα είναι τραγική εξέλιξη αν υλοποιηθεί ο αγωγός και αποφύγει την Κύπρο. Πιστεύω πως ο αγωγός έχει μικρά οικονομικά πλεονεκτήματα να προσφέρει στην Κύπρο και στην Ελλάδα, όμως το πραγματικό όφελος είναι η γεωστρατηγική του σημασία, δηλαδή η σύνδεση αυτών των δύο χωρών με το Ισραήλ και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αν χαθεί αυτό, για μένα δεν υπάρχει κανένας λόγος ούτε η Κύπρος ούτε η Ελλάδα να στηρίξουν αυτό τον αγωγό. Η Κύπρος χρειάζεται την ισχύ και την αναβάθμιση της θέσης της στο διεθνές σύστημα, που θα μπορούσαν να της δώσουν οι ενεργειακοί πόροι. Τα συμφέροντα ασφαλείας των δύο κρατών είναι άρρηκτα συνδεδεμένα και δεν πρέπει Κύπρος και Ελλάδα να τα αντιμετωπίζουν χωριστά. Μια απώλεια σε θέματα στρατηγικής στην Κύπρο είναι και απώλεια της Ελλάδας και το αντίστροφο. Η αλλαγή όδευσης του αγωγού πιστεύω ότι έχει να κάνει με το να αποφύγουμε τις καθυστερήσεις που δημιουργεί η Τουρκία και τα προσκόμματα που θέτει. Αλλά ακόμη και έτσι να το δούμε, θα είναι μια αποτυχία της εξωτερικής πολιτικής της Αθήνας και της Λευκωσίας αν αλλάξει η όδευση του αγωγού, επειδή η Τουρκία βάζει εμπόδια.
- Πώς αξιολογείτε την αντίδραση της Τουρκίας στα ενεργειακά θέματα της περιοχής και πώς μπορεί αυτή να αντιμετωπιστεί;
Η Τουρκία κάνει αυτό που θα ήταν αναμενόμενο να πράξει. Η ενέργεια παρέχει ισχύ σε ένα κράτος, αφενός με την ανακάλυψη νέων πόρων και αφετέρου με τα κανάλια μεταφοράς τους. Άρα η ενέργεια μπορεί δυνητικά να προσφέρει σε ένα κράτος αύξηση της ισχύς του στο διεθνές σύστημα. Ανακαλύπτοντας τα πρώτα κοιτάσματα η Λευκωσία και προωθώντας τα κανάλια μεταφοράς από την επικράτειά της είχε την προοπτική να αυξήσει την πολιτική της ισχύ. Η Τουρκία αντέδρασε καθώς θεώρησε πως η αύξηση της ισχύος της Κύπρου αλλά και της Ελλάδας μειώνει τη δική της, για αυτό και προσπαθεί με οποιονδήποτε τρόπο να αναιρέσει και να σταματήσει αυτή την προοπτική. Για αυτό και προσπαθεί να βάλει εμπόδια και να σταματήσει τα ενεργειακά προγράμματα Κύπρου και Ελλάδας, ενώ την ίδια στιγμή αναζητά να αυξήσει τη δική της ισχύ μέσα από άλλους δρόμους που συνδέονται με την ενέργεια, βάζοντας σε λειτουργία αγωγούς όπως ο TurkStream και ψάχνοντας για φυσικούς πόρους στη Μαύρη Θάλασσα. Αθήνα και Λευκωσία έπρεπε να θεωρούν δεδομένη μια τέτοια αντίδραση και να είχαν κάνει τους ανάλογους σχεδιασμούς όταν προωθούσαν τα ενεργειακά τους προγράμματα. Έπρεπε να είχαν σχεδιάσει, να γνώριζαν τι θα έκαναν απέναντι στις τουρκικές αντιδράσεις και να καθορίσουν τη στρατηγική τους.
- Σημειώνονται μεταβολές και, αν ναι, ποιες, σε περιφερειακό επίπεδο εξαιτίας των ενεργειακών αποθεμάτων στην Ανατολική Μεσόγειο;
Όλα αυτά που βλέπουμε να καταγράφονται είναι επειδή οι εμπλεκόμενες πλευρές βλέπουν πιθανές αλλαγές στις ισορροπίες ισχύος. Στις διεθνείς σχέσεις όμως αυτό είναι και το πιο σημαντικό, καθώς η πιθανότητα να έχουμε αλλαγή σε θέματα ισχύος είναι αυτή που κινεί τις εξελίξεις. Αυτή τη στιγμή, η Κύπρος και η Ελλάδα δεν είναι πιο ισχυρές λόγω της ενέργειας. Αλλά ακριβώς μπορεί να ισχυροποιηθούν και επειδή μπορεί να αλλάξουν ισορροπίες, για αυτό και έχουμε αυτές τις εντάσεις στην περιοχή. Αν τελικά αλλάξει το status quo είναι πιθανόν πως θα δούμε αυτές τις εντάσεις να περιορίζονται.
Οι ενεργειακές ροές ενισχύουν την ισχύ ενός κράτους
- Μπορούν αδύναμα κράτη όπως η Ελλάδα ή η Κύπρος να χρησιμοποιήσουν την ενέργεια ως μοχλό πίεσης για να προωθήσουν τα εθνικά τους συμφέροντα; Και αν ναι, αποτελεί ο ενεργειακός πλούτος ικανό παράγοντα ισχύος, ώστε να επαναπροσδιορίσει ένα κράτος το εθνικό του συμφέρον;
Βεβαίως και γίνεται. Και μάλιστα όσο πιο μικρό και αδύναμο είναι ένα κράτος τόσο μεγαλύτερο και σημαντικότερο ρόλο μπορούν να παίξουν οι ενεργειακές ροές για να αυξηθεί η ισχύς του. Απαντώντας το δεύτερο σκέλος της ερώτησης, θα έλεγα ότι είναι υποχρέωση ενός κράτους να κινητοποιήσει όλους τους παράγοντες ισχύος που έχει για να βελτιώσει τη θέση του στο διεθνές σύστημα. Αυτό που θα κάνει τη διαφορά για την Κύπρο και την Ελλάδα είναι να γίνει σωστή στρατηγική στόχευση, δηλαδή να δούμε με ποιο τρόπο θα χρησιμοποιήσουμε σωστά την ενέργεια για να αυξήσουμε την ισχύ μας. Για τις δύο χώρες ο στόχος πρέπει να είναι η εξωτερική ενδυνάμωσή τους, δηλαδή να φροντίσουν να χρησιμοποιήσουν την ενέργεια για να δημιουργήσουν συμμαχίες και μέσω αυτών να αυξήσουν την ισχύ τους. Και αυτό πάντα σε συνάρτηση με το ποια είναι τα συμφέροντα των άλλων χωρών και πως ευθυγραμμίζονται με τα δικά μας. Για παράδειγμα, κύριος στόχος της Αιγύπτου είναι να καλύψει τις τεράστιες της ενεργειακές ανάγκες, ενώ κάτι ανάλογο θέλει και το Ισραήλ. Καμιά από τις δύο χώρες δεν βλέπει τις ενεργειακές συμμαχίες ως μέσο για αύξηση της ισχύος τους, όπως κάνει η Κύπρος και η Ελλάδα. Επομένως, θα πρέπει να βλέπουμε τι επιδιώκουν οι άλλες χώρες και άρα οφείλουμε να διαμορφώσουμε την στρατηγική μας ανάλογα και να δούμε τι πρέπει και τι μπορούμε να τους δώσουμε για να πάρουμε αυτά που θέλουμε. Το σημαντικό για την Κύπρο είναι να δημιουργηθούν οι συνθήκες που να ενδιαφέρονται οι άλλοι γύρω της να προασπίσουν τα συμφέροντά τους, μέσω των δικών της.
Σε μεταβατική φάση για ΑΠΕ
- Η προσοχή των χωρών της περιοχής στρέφεται προς την κατεύθυνση του φυσικού αερίου, όμως παγκοσμίως βλέπουμε το ενδιαφέρον να πέφτει προς τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειες. Μήπως η Κύπρος και η Ελλάδα που διαθέτουν άφθονο αέρα και ήλιο ποντάρουν σε λάθος άλογο;
Όχι. Μάλιστα, ένα σύστημα όπως αυτό της Κύπρου, όσο δεν έχει διασυνδέσεις με άλλες χώρες το φυσικό αέριο είναι κρίσιμο να υπάρχει στο ενεργειακό μείγμα της Κύπρου, γιατί μόνο οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειες δεν μπορούν να φέρουν το επιθυμητό αποτέλεσμα. Και αυτό γιατί όταν μια χώρα διαθέτει λίγες πηγές ανανεώσιμης ενέργειας και ξεκινά και κτίζει, αυτές μπορεί εύκολα να ενταχθούν μέσα στο σύστημα. Είναι εύκολο να αυξήσει τις δυνατότητες σε ΑΠΕ γιατί στο μεταξύ παράγει ενέργεια και από πηγές που είναι σταθερές. Για να ξεφύγει από το σαφώς πιο επιβαρυντικό για το περιβάλλον πετρέλαιο, είναι απαραίτητο να βάλει στο ενεργειακό της μείγμα το φυσικό αέριο, που θα προσφέρει την απαραίτητη σταθερότητα για να αναπτυχθεί το φυσικό αέριο. Αρκεί να θυμηθούμε ότι οι ρύποι του φυσικού αερίου είναι οι μισοί από αυτούς του πετρελαίου.
Αν. Μεσόγειος και Βαλκάνια στο μέσο διεθνούς ανταγωνισμού
- Ποιο ρόλο θέλει πιστεύετε να διαδραματίσει η Ρωσία στα ενεργειακά δρώμενα της Ανατολικής Μεσογείου;
Στα ενεργειακά, την περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου πρέπει να την αντιμετωπίζουμε ως ένα ενιαίο οικοσύστημα με τα Βαλκάνια και την νοτιοανατολική Ευρώπη. Αυτή η περιοχή βρίσκεται στο μέσο ενός διεθνούς ανταγωνισμού μεταξύ Ρωσίας και Ηνωμένων Πολιτειών. Αρκετά από τα πράγματα που επηρεάζουν τις ισορροπίες ισχύος σε ό,τι αφορά στην ενέργεια για την Κύπρο, την Ελλάδα και γενικότερα την ευρύτερη περιοχή είναι σε συνάρτηση με τον ανταγωνισμό Ουάσιγκτον και Μόσχας.
- Παρόλα αυτά, γιατί δεν είδαμε τη Ρωσία να δείχνει ενδιαφέρον για το φυσικό αέριο της Ανατολικής Μεσογείου;
Η Ρωσία δεν έχει κανένα λόγο να ενδιαφερθεί να αγοράσει ή να συνεκμεταλλευτεί το φυσικό αέριο της περιοχής, αφού διαθέτει άφθονες ποσότητες η ίδια και προτεραιότητά της είναι να το διαθέσει στις αγορές, γιατί οι πωλήσεις στηρίζουν σε μεγάλο βαθμό τον ρωσικό προϋπολογισμό και μέσω αυτού τον αμυντικό προϋπολογισμό της και κατ’ επέκταση την ικανότητά της να προβάλει ισχύ. Για τη Μόσχα ένας αγωγός όπως ο EastMed ή τα εξαγωγικά τερματικά της Αιγύπτου είναι ανταγωνισμός. Έτσι αντί να μπλέξει με το φυσικό αέριο της Κύπρου, της Αιγύπτου ή του Ισραήλ φρόντισε να στήσει τις δικές της οδεύσεις, τον TurkSteam, οι οποίες όταν τελικά θα αρχίσουν να λειτουργούν θα καταστήσουν το φυσικό αέριο της Ανατολικής Μεσογείου οικονομικά ασύμφορο για την Ευρώπη. Πιστεύω πως τα πράγματα θα ήταν πολύ καλύτερα για την Κύπρο, αν είχε επιλέξει εγκαίρως αντί για αγωγούς να στήσει στο Βασιλικό ένα τερματικό υγροποίησης φυσικού αερίου, ώστε τις δικές της ποσότητες αλλά και των γειτονικών χωρών να τις εξάγει οπουδήποτε στον κόσμο. Με αυτό τον τρόπο θα έκτιζε και καλύτερες συμμαχίες με τις γειτονικές της χώρες και δεν θα μπορούσε ούτε η Τουρκία ούτε η Ρωσία να μπλοκάρουν αυτές τις εξαγωγές.
- Η Ευρωπαϊκή Ένωση με ποιον τρόπο μπορεί να διασφαλίσει τα συμφέροντά της απέναντι της Ρωσίας και να ικανοποιήσει τις ενεργειακές της ανάγκες; Είδαμε για παράδειγμα να τίθεται θέμα κυρώσεων για τον NordStream για το θέμα του Αλεξέι Ναβάλνι.
Η ΕΕ έχει δύο σημαντικότατα, ρυθμιστικά εργαλεία στη διάθεσή της για να προωθεί τα συμφέροντά της και αυτά έχουν να κάνουν με το κατά πόσο ένας αγωγός τηρεί το ευρωπαϊκό δίκαιο ή όχι. Δεν μπλοκάρει για πολιτικούς λόγους κανέναν αγωγό. Απαιτεί όμως όλα τα κανάλια που εισέρχονται και στη συνέχεια διέρχονται από την επικράτειά της να σέβονται την ευρωπαϊκή νομοθεσία και για να το κάνει αυτό έχει στη διάθεσή της δύο ισχυρά εργαλεία. Το πρώτο έχει να κάνει με τη δυνατότητα που παρέχεται σε τρίτα μέρη να χρησιμοποιούν μέρος της χωρητικότητας ενός αγωγού και το δεύτερο με το ιδιοκτησιακό του καθεστώς. Πρέπει να επισημαίνω όμως πως η Κύπρος και η Ελλάδα δεν πρέπει να ελπίζουν πως με αυτά τα εργαλεία θα διασώσουν τα ενεργειακά τους σχέδια.
Ισχυρή η γεωπολιτική σημασία του Euroasia Interconnector
- Ποια είναι η σημασία του Euroasia Interconnector για τις χώρες της περιοχής; Ποια οφέλη θα έχουν αν τελικά το έργο υλοποιηθεί;
Πρόκειται για ένα σημαντικότατο έργο, αφού με τον Euroasia Interconnector μπορούμε να έχουμε τα ίδια οφέλη με τον EastMed δηλαδή να κτιστούν συμμαχίες με τις χώρες της περιοχής, πολύ πιο γρήγορα και πολύ πιο φτηνά. Ένα από τα χαρακτηριστικά σημεία που προσδιορίζουν ΑΟΖ είναι η ύπαρξη οικονομικής δραστηριότητας στο βυθό της θάλασσας και ένα καλώδιο ακριβώς υποδηλώνει αυτό το πράγμα. Ντε φάκτο, δηλαδή, δημιουργούνται συνθήκες ΑΟΖ. Και αυτό είναι πολύ σημαντικό, ειδικά σε μια περιοχή που αμφισβητούνται τα κυριαρχικά της δικαιώματα. Ο Euroasia Interconnector, επομένως, φέρει ισχυρή γεωπολιτική σημασία για την Κύπρο και την Ελλάδα. Πιστεύω, πως η προηγούμενη ελληνική κυβέρνηση έχει σημαντικό μερίδιο ευθυνών για τις καθυστερήσεις στο έργο που καταγράφονται, καθώς με τον τρόπο που διαχειρίστηκε το ζήτημα, καταλήξαμε να χαθεί ευρωπαϊκή χρηματοδότηση. Το καλώδιο πάντως, μπορεί να φέρει σημαντικά οικονομικά οφέλη σε Αθήνα και Λευκωσία, γιατί εκτός από το να συνδέσει την Κύπρο με το υπόλοιπο σύστημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης δημιουργεί συνθήκες για να λειτουργήσει η αγορά ηλεκτρικής ενέργειας όπως επίσης και των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας στην Κύπρο και την Ελλάδα, πολύ πιο αποτελεσματικά. Για να το πω πιο απλά, με μια τέτοια διασύνδεση η Κύπρος μπορεί να σηκώσει έτσι πολύ περισσότερες επενδύσεις σε πράσινη ενέργεια και να λειτουργήσει την αγορά ηλεκτρικής ενέργειας με μεγαλύτερη ασφάλεια. Απείρως μεγαλύτερο είναι το γεωπολιτικό του όφελος, βεβαίως γιατί συνδέει για πρώτη φορά πρωτίστως την Κύπρο αλλά και την Ελλάδα με την υπόλοιπη Ευρώπη αλλά και τη Μέση Ανατολή. Επιπλέον αυτό το έργο είναι πολύ πιο εύκολο στην κατασκευή του από ένα αγωγό, ενώ δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι μπορεί να κατασκευαστεί και σε πολύ μικρότερο χρονικό διάστημα και ότι εξουδετερώνονται πιο εύκολα οι αντιδράσεις των άλλων παικτών της περιοχής.
