Όταν ο άνθρωπος κάνει σχέδια, ο Θεός γελάει ή όταν η κυβέρνηση προτρέχει, τότε υποχρεώνεται σε εντυπωσιακές τούμπες. Κάπως έτσι θα μπορούσε να περιγραφεί η εσπευσμένη επιστροφή στον, κατά τα «πράσινα» ενεργειακά πρότυπα, «βρόμικο» λιγνίτη, σε μια απεγνωσμένη απόπειρα να περιοριστούν οι υπέρογκες ανατιμήσεις στα καύσιμα.
- του Βασίλη Γαλούπη
Κάτι που επιβεβαιώνει την επιπολαιότητα της κυβερνητικής δέσμευσης, μάλιστα διά στόματος Μητσοτάκη από το βήμα του ΟΗΕ, για μειωμένες εκπομπές άνθρακα έως το 2030. Ειδικά από τη στιγμή που παρόμοιες δεσμεύσεις δεν τόλμησαν να κάνουν ούτε καν οι υπερδυνάμεις της Ευρώπης και του πλανήτη.
Η ασυνέπεια απέναντι στις υψηλές προσδοκίες που συχνά δημιουργεί, για καθαρά επικοινωνιακούς λόγους, η κυβέρνηση Μητσοτάκη επισημάνθηκε στις αρχές της εβδομάδας από τον γερμανικό Τύπο, σαφώς πιο έντονα συγκριτικά με τα συστημικά ελληνικά μέσα.
«Η Ελλάδα ποντάρει πάλι στον λιγνίτη» έγραψε η «Tageszeitung» (TAZ), τονίζοντας ότι «η συντηρητική ελληνική κυβέρνηση αντιδρά στις υψηλές τιμές του φυσικού αερίου και του πετρελαίου με μία επιστροφή στον λιγνίτη, από τον οποίο ήθελε να απαλλαγεί γρήγορα».
Μάλιστα, η «TAZ» επικαλείται και την πρόσφατη μελέτη της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας (ΡΑΕ), με την αναφορά ότι «οι Έλληνες ανησυχούν ιδιαίτερα για την έκρηξη τιμών, επειδή η Ελλάδα είναι υποχρεωμένη να εισάγει αγαθά από το εξωτερικό».
Καλές οι δεσμεύσεις, λοιπόν, αλλά σε ένα τόσο ασταθές οικονομικό και γεωπολιτικό περιβάλλον, που ακόμα επηρεάζεται από την οικονομική κρίση και την πανδημία, οι προβλέψεις και οι εκτιμήσεις για το 2030 ή το 2050 εμπεριέχουν υπερδόσεις ρίσκου. Κάτι που ειδικά στην Ελλάδα θα έπρεπε να το γνωρίζουμε καλύτερα απ’ όλους.
Οπως είναι γνωστό, η Ελλάδα έχει υπερεπάρκεια κοιτασμάτων λιγνίτη, κατέχοντας μέχρι το 2018 μια θέση μέσα στην πρώτη 12άδα παγκοσμίως, με εξορύξεις που ξεπερνούσαν τους 36.100.000 τόνους τον χρόνο. Ετσι, μετά τις πρόσφατες σοκαριστικές ενεργειακές εξελίξεις, τέθηκε ήδη σε πλήρη ετοιμότητα το Λιγνιτικό Κέντρο Δυτικής Μακεδονίας, προκειμένου να εξυπηρετήσει τις υψηλές ανάγκες ζήτησης ηλεκτρικού ρεύματος κατά τους χειμερινούς μήνες, με στόχο να περιοριστεί κάπως το διαρκώς αυξανόμενο κόστος.
Τα δύο λιγνιτωρυχεία του Νότιου Πεδίου Πτολεμαΐδας και του Κεντρικού Πεδίου, που απέμειναν να λειτουργούν, πήραν εντολή να εντατικοποιήσουν τις εργασίες εξόρυξης του καυσίμου, ώστε οι πέντε μονάδες του Αγίου Δημητρίου και η μία του ΑΗΣ Μελίτης, στη Φλώρινα, να είναι σε θέση απόδοσης της μέγιστης ισχύος κατά τους χειμερινούς μήνες, ενώ η απόφαση αυτή αφήνει ουσιαστικά παράθυρο για λειτουργία τουλάχιστον μέχρι τον Μάρτιο και… βλέπουμε.
«Ο στόχος που είχαμε θέσει για ολική απολιγνιτοποίηση έως το 2028 πιθανώς να επιτευχθεί νωρίτερα, ακόμη και το 2025» τόνιζε ο Έλληνας πρωθυπουργός στην ομιλία του στην 76η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών στη Νέα Υόρκη, τον Σεπτέμβριο.
Αν και η στροφή προς τις ΑΠΕ και τα καθαρά καύσιμα θεωρείται μονόδρομος σε βάθος χρόνου για ένα περιβάλλον μηδενικών ρύπων, οι απορίες για τον παρορμητισμό της ελληνικής κυβέρνησης προκάλεσε εξαρχής εύλογες απορίες. Πώς, δηλαδή, είναι δυνατόν να λαμβάνεται μια τέτοια ελληνική πρωτοβουλία για fast track εγκατάλειψη του λιγνίτη μέχρι το 2028, προκαλώντας τεράστια αύξηση της ανεργίας σε περιοχές όπως η Κοζάνη, η Πτολεμαΐδα, το Αμύνταιο κ.α., όταν η Γερμανία έχει μεταθέσει τον τερματισμό της χρήσης για μια δεκαετία μετά, το 2038;
Το συμπέρασμα του ανταποκριτή της «TAZ» για τις τελευταίες εξελίξεις είναι καυστικό και αποτυπώνει τι πραγματικά συνέβη: «Η κυβέρνηση Μητσοτάκη αθετεί τη διακηρυγμένη πρόθεσή της να προωθήσει σε χρόνο-ρεκόρ την ενεργειακή στροφή στην Ελλάδα. Προέχει η οικονομία, έπεται το περιβάλλον, είναι το σύνθημα που κυριαρχεί ξαφνικά στην Αθήνα». Η κυβέρνηση ακόμα μια φορά βρίσκεται εκτεθειμένη όταν κοιτάζεται στον καθρέφτη…
Οι διαφωνίες των δύο ευρωπαϊκών μπλοκ και το Βερολίνο
Οι εγχώριες και διεθνείς εκτιμήσεις περί μιας πρόσκαιρης ενεργειακής και, αναπόφευκτα, πληθωριστικής κρίσης που θα λήξει σύντομα αποδεικνύονται όνειρα θερινής νυκτός. Οι διαφωνίες, άλλωστε, στην πρόσφατη συνάντηση των υπουργών ενέργειας της Ε.Ε. επιβεβαιώνουν την ευρωπαϊκή αμηχανία μπροστά στο πλέον επικρατέστερο σενάριο μιας μακροπρόθεσμα ακριβής ενέργειας.
Μάλιστα, πάλι εμφανίστηκαν τα δύο αναμενόμενα μπλοκ:
- Αυτό των «9» (Γερμανία, Αυστρία, Ολλανδία, Λουξεμβούργο, Ιρλανδία, Φινλανδία, Δανία, Εσθονία, Λιθουανία) που διαχώρισε τη θέση του από τις άλλες χώρες, εξηγώντας ότι «οι υψηλές τιμές δεν οφείλονται στον σχεδιασμό των αγορών ενέργειας ούτε στην πολιτική της Ε.Ε. για το κλίμα», άρα «αρκεί μια στοχευμένη παροχή βοήθειας, για περιορισμένο διάστημα, από τις εθνικές κυβερνήσεις σε ιδιαίτερα ευάλωτους καταναλωτές ή επιχειρηματίες».
- Και αυτό των «5», που αποτελείται από Ισπανία, Γαλλία, Ελλάδα, Τσεχία και Ρουμανία, το οποίο ζήτησε κοινές παραγγελίες φυσικού αερίου.
;Oπως γίνεται πάντα στις ευρωπαϊκές επιτροπές και στα συμβούλια, «στο τέλος κερδίζει η Γερμανία», αφού φαίνεται να «περνάει» ξανά η γραμμή του δικού της μπλοκ. Ωστόσο, όποιος δει τη μεγάλη σκακιέρα θα διαπιστώσει ότι το ενεργειακό πρόβλημα ανοίγει τον ασκό του Αιόλου.
Σε μια τόσο δύσκολη συγκυρία, με την πανδημία παρούσα, την ενέργεια πανάκριβη και τον πληθωρισμό να χτυπά την πόρτα των δυτικών οικονομιών για πρώτη φορά έπειτα από δεκαετίες, αυξάνονται οι ευάλωτες χώρες που ζητούν πιο χαλαρούς κανόνες στο Σύμφωνο Σταθερότητας της ευρωζώνης, αφού ο μέσος όρος του δημόσιου χρέους αγγίζει πια το 100%. Κατά συνέπεια το όριο της Συνθήκης του Μάαστριχτ για το 60% μοιάζει ανέφικτο υπό τις παρούσες συνθήκες.
Ο ευρωπαϊκός Βορράς, όμως, που βγήκε ενισχυμένος από την οικονομική κρίση, δυσανασχετεί σε ένα τέτοιο σενάριο. Για ακόμα μια φορά…
Και ενώ αρχικά οι διεθνείς αναλυτές ήταν καθησυχαστικοί για τον πληθωρισμό, τις τελευταίες μέρες πυκνώνουν τα καμπανάκια. Ο γνωστός οικονομολόγος, επικεφαλής οικονομικός σύμβουλος στην Allianz, Μοχάμεντ Ελ Αριάν προειδοποιεί με ανάλυσή του ότι γίνονται σοβαρά λάθη στη διαχείριση των πληθωριστικών τάσεων εν μέσω ενεργειακής κρίσης.
Σε άρθρο του στο Bloomberg γράφει ότι «όσο συνεχίζεται η ιδέα περί παροδικότητας του πληθωρισμού τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος ενός ιστορικού λάθους νομισματικής πολιτικής, του οποίου οι αρνητικές συνέπειες θα μπορούσαν να διαρκέσουν για χρόνια και να επεκταθούν πολύ πέραν των ΗΠΑ».
Επισημαίνει δε ότι «η συντριπτική πλειονότητα των εταιριών ήδη αντιμετωπίζει ελλείψεις εισροών, αυξημένα έξοδα μεταφοράς και έλλειψη επαρκούς αριθμού εργαζομένων», ενώ τονίζει ότι «η σχεδόν δογματική τήρηση μιας αυστηρής γραμμής περί “παροδικού πληθωρισμού” έχει υποχωρήσει», καταλήγοντας: «Το σενάριο μιας καθυστερημένης και μερικής απάντησης αρχικά για τον πληθωρισμό, ακολουθούμενο από μια βίαιη και απότομη κάλυψη της απόστασης στη συνέχεια, θα αποτελούσε το μεγαλύτερο λάθος νομισματικής πολιτικής εδώ και περισσότερα από 40 χρόνια».
Στο ίδιο μήκος και η Bank of America που στις αρχές Οκτωβρίου σήμανε συναγερμό: «Μέσα σ’ αυτή την αρνητική συγκυρία μπορεί να βρισκόμαστε μόλις μια καταιγίδα μακριά από τον επόμενο μακροοικονομικό τυφώνα».
Θύματα οι ευάλωτες κοινωνικές ομάδες στο επόμενο τρίμηνο
Ο χειμώνας αναμένεται να είναι ένας από τους πιο δύσκολους των τελευταίων ετών, με το κύμα ακρίβειας, λόγω πληθωρισμού και πανάκριβης ενέργειας, να χτυπά αρχικά τις πιο ευάλωτες οικονομικά ομάδες. Οι «φωτιές» από τους λογαριασμούς της λογαριασμοί ΔΕΗ, τα προϊόντα των σούπερ μάρκετ και τα καύσιμα για Ι.Χ. και θέρμανση δύσκολα σβήνουν με το μικρό… ποτιστήρι των περιορισμένων μέτρων της κυβέρνησης, η οποία δεν έχει πια την οικονομική ευελιξία των πρώτων μηνών της υγειονομικής κρίσης.
Ήδη, όμως, τα πρώτα σημάδια φαίνονται και σε τομείς που ανέκαμπταν σταθερά το τελευταίο διάστημα. Η οικοδομή, για παράδειγμα, ήδη έχει «παγώσει» λόγω της μεγάλης αύξησης στα δομικά υλικά. Οι 11.400 νέες άδειες οικοδόμησης του α΄ εξαμήνου του έτους, μια αύξηση 37%, πολύ δύσκολα θα επιτευχθεί και το β΄ εξάμηνο.
Χωρίς πλάνο, αλλά με αυξήσεις-φωτιά στους λογαριασμούς ηλεκτρικού ρεύματος
Ζούμε το πρώτο ενεργειακό σοκ στην εποχή της μετάβασης στην πράσινη ενέργεια και αναμένεται ότι θα υπάρξουν κι άλλα. Το κόστος θα είναι, το λιγότερο, αυξημένος πληθωρισμός και χαμηλή ανάπτυξη. Επίσης, μια συνέπεια θα είναι να καθυστερήσει ο ρυθμός μετάβασης σε άλλες μορφές ενέργειας.
Στη Δύση η κοινή γνώμη είναι μεν υπέρ της καθαρής ενέργειας, αλλά αυτό μπορεί να αλλάξει καθώς οι λογαριασμοί θα ανεβαίνουν. Πολλές χώρες έχουν δεσμευτεί για μηδενικούς ρύπους, αλλά χωρίς πλάνο για το πώς θα το καταφέρουν, και επίσης δεν έχουν ακόμα ξεκαθαρίσει στους πολίτες τους ότι οι λογαριασμοί και οι φόροι θα πρέπει να αυξηθούν.
- Η Ευρώπη βιώνει κρίση φυσικού αερίου. Στις 12 Οκτωβρίου στη Γερμανία ο ενεργειακός κολοσσός E.ON πήρε το πρωτοφανές μέτρο να αναστείλει τα νέα συμβόλαια παροχής φυσικού αερίου για οικιακούς πελάτες.
- Η Βρετανία, η χώρα που θα φιλοξενήσει τον επόμενο μήνα τη Σύνοδο COP26 για το κλίμα, έθεσε πάλι σε λειτουργία τους σταθμούς ενέργειας με καύση άνθρακα.
- Πριν από λίγες μέρες ο πρωθυπουργός της Κίνας Λι Κετσιάνγκ δήλωσε ότι η ενεργειακή μετάβαση «πρέπει να γίνει φρόνιμα και χωρίς βιασύνη», κάτι που υποδηλώνει συνέχιση της χρήσης άνθρακα.
- Ο Εντουαρνρ Μορς, επικεφαλής της Citigroup στον τομέα ενέργειας και έρευνας εμπορευμάτων, προέβλεψε ότι, αν ο χειμώνας στην Ευρώπη αποδειχθεί πράγματι βαρύς, τα ευρωπαϊκά αποθέματα φυσικού αερίου μπορεί να εξαντληθούν.
Στο παρελθόν θα υπήρχε η επιλογή της εναλλαγής καυσίμων, αλλά αυτό είναι δύσκολο σε αυτό το τάιμινγκ. Η πυρηνική ανάπτυξη της Ευρώπης έχει μείνει πίσω, κυρίως λόγω «πράσινου» ακτιβισμού. Η S&P Global Platts Analytics, που ειδικεύεται στην ενέργεια, εκτίμησε ότι η Ευρώπη δεν μπορεί πια να γυρίσει εύκολα στα εργοστάσια άνθρακα γιατί κάποια από αυτά τα έχει ήδη κλείσει, ενώ τα υπόλοιπα δεν συμφέρουν λόγω των «πράσινων» πολιτικών. Από την άλλη, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας δεν είναι ακόμη αξιόπιστο υποκατάστατο για το φυσικό αέριο, όπως κατέδειξαν πρόσφατα τα χαμηλά υδροηλεκτρικά αποθέματα και η έλλειψη ανέμων σε κάποια μέρη της Ευρώπης.
Το πρόβλημα είναι ότι η Ευρώπη βιάστηκε υπερβολικά να απανθρακοποιήσει το ενεργειακό της σύστημα. Κι αν το 2020 που η παγκόσμια ενεργειακή ζήτηση σημείωσε τη μεγαλύτερη πτώση της από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο λόγω πανδημίας το πρόβλημα καμουφλαριζόταν, όταν η παγκόσμια οικονομία επανήλθε, η ζήτηση εκτοξεύτηκε ενώ τα αποθέματα βρίσκονται επικίνδυνα χαμηλά.
Τα αποθέματα πετρελαίου είναι στο 94% από το συνηθισμένο τους επίπεδο, τα αποθέματα αερίου της Ευρώπης μόλις στο 86% και τα αποθέματα άνθρακα της Κίνας και της Ινδίας κάτω από το 50%.
Σύμφωνα με τον ειδικό της Citigroup στο θέμα της ενέργειας Εντουαρντ Μορς, αυτό που οι Ευρωπαίοι ηγέτες δεν παραδέχονται είναι ότι αυτή τη στιγμή βρίσκονται εν τω μέσω της πρώτης κρίσης της ενεργειακής μετάβασης. Η Ευρώπη, καθώς απομακρύνεται από την ορυκτή και την πυρηνική ενέργεια και στρέφεται στην ανανεώσιμη, δεν αντιμετώπισε σωστά την ανάγκη για πληθώρα ενεργειακών δικτύων στο μεσοδιάστημα.
Μπορεί η Ευρώπη να βρει άμεσα περισσότερο αέριο;
Ένας τρόπος είναι η Ευρώπη να δοκιμάσει να πιέσει τη Ρωσία να εξάγει περισσότερο φυσικό αέριο. Ήδη κάποιοι ισχυρίζονται ότι η Gazprom δεν στέλνει περισσότερο αέριο στην Ευρώπη υποτίθεται ως ένα τέχνασμα για να εξασφαλίσει την τελική έγκριση για τον αγωγό Nord Stream 2. Όμως οι αναλυτές εκτιμούν ότι η Ρωσία εξάγει στην πραγματικότητα περισσότερο αέριο στην Ευρώπη φέτος απ’ ό,τι πριν από την πανδημία και οι μεγάλες ευρωπαϊκές εταιρίες πελάτες της Gazprom επιβεβαίωσαν ότι η ρωσική εταιρία τηρεί τις υποχρεώσεις της.
Μια άλλη επιλογή θα ήταν να προσπαθήσει να αυξήσει τις εισαγωγές του υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) με πλοία. Όμως η άνοδος στην παγκόσμια ζήτηση του αερίου που συνδέεται με τη διεθνή οικονομική ανάκαμψη έχει οδηγήσει σε έναν φρενήρη αγώνα για διασφάλιση LNG, με αποτέλεσμα τα φορτία από Αμερική και Μ. Ανατολή να καταλήγουν ως επί το πλείστον στα λιμάνια της Ασίας, καθώς συμφέρει περισσότερο οικονομικά, παρά σ’ αυτά της Ευρώπης. Στην Ασία η προμήθεια του φυσικού αερίου συνεχίζει ως επί το πλείστον να γίνεται βάσει μακροπρόθεσμων συμβάσεων που συνδέονται με την τιμή του πετρελαίου. Όμως η Ευρώπη εγκατέλειψε αυτή την πρακτική όταν απελευθέρωσε τις αγορές του φυσικού αερίου κι έτσι είναι σήμερα πλήρως εκτεθειμένη στις αστρονομικά υψηλές τιμές της αγοράς.
Ήδη οι επενδύσεις στην ενέργεια βρίσκονται στο ήμισυ του επιπέδου που θα χρειαζόταν για να κατακτηθεί ο φιλόδοξος στόχος για μηδενικές εκπομπές έως το 2050. Υπολογίζεται, δηλαδή, ότι παγκοσμίως οι δαπάνες στην ενέργεια θα πρέπει να διπλασιαστούν σε 4-5 τρισ. δολ. τον χρόνο, αν είναι να επιτευχθεί ο στόχος του 2050. Πώς, λοιπόν, ο κ. Μητσοτάκης δεσμεύτηκε για μετάβαση με ταχύτητα αστραπής; Έχει εξασφαλίσει ανάλογα κεφάλαια και επενδύσεις;
