Μετά τον όλεθρο των καταστροφικών πυρκαγιών του περασμένου καλοκαιριού, τον θρήνο της απώλειας του 1.500.000 καμένων αγροτοδασικών στρεμμάτων, στο προσκήνιο πλέον έχει αναδειχθεί ο εφιάλτης των πλημμυρών. Εξάλλου μόλις πριν από έναν μήνα η κακοκαιρία Μπάλλος άφησε πίσω της έναν νεκρό και ανυπολόγιστες καταστροφές.
- της Ντίνας Ιωακειμίδου
Ειδικότερα στην Αττική, οι ισχυρές καταιγίδες μετέτρεψαν ακόμα μια φορά τους δρόμους σε ποτάμια, πολίτες εγκλωβίστηκαν, σχολεία και πανεπιστημιακά ιδρύματα πλημμύρισαν, ένα λεωφορείο βυθίστηκε λόγω των ημιτελών αντιπλημμυρικών έργων, με τους επιβάτες να διασώζονται σχηματίζοντας ανθρώπινη αλυσίδα, ενώ ο φόβος του αγριεμένου Κηφισού οδήγησε ακόμη και στην απαγόρευση της κυκλοφορίας. Τα ασεβή έργα των ανθρώπων προξένησαν εξάλειψη ποταμών, εγκιβωτισμούς ρεμάτων, ανέγερση κατοικιών και βιομηχανικών κατασκευών, ακόμη και μέσα στις κοίτες των ρεμάτων. Ένα έγκλημα διαχρονικό που συντελέστηκε με την ανοχή της Πολιτείας.
Κατά την παρουσίαση στο Περιφερειακό Συμβούλιο Αττικής πριν από λίγες ημέρες του Στρατηγικού Σχεδιασμού της Περιφέρειας για την αντιμετώπιση των πλημμυρικών κινδύνων αναδείχθηκε αυτό που λίγο πολύ όλοι φοβόμαστε. Το γεγονός ότι η Αττική είναι ανοχύρωτη, με τους μεγαλύτερους κινδύνους να εντοπίζονται στην πολύπαθη δυτική αλλά και στην ανατολική Αττική. Αναδείχθηκε, επίσης, όμως και η αβελτηρία της κεντρικής διοίκησης σε ό,τι αφορά τη χρηματοδότηση των αναγκαίων αντιπλημμυρικών έργων.
Χαρακτηριστική είναι η αναφορά -που μόνο τυχαία δεν έγινε- του περιφερειάρχη Γιώργου Πατούλη. «Οι προτάσεις αυτές είναι κοστολογημένες και αναδεικνύουν την ανάγκη να διασφαλιστούν οι απαιτούμενες χρηματοδοτήσεις από πόρους της Κεντρικής Διοίκησης αλλά και μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης, καθώς οι συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί δεν επιτρέπουν καμία καθυστέρηση στην εκτέλεση των έργων που απαιτούνται για την προστασία της Αττικής και των πολιτών. Σε αυτό το πλαίσιο, οφείλουμε όλοι μαζί να διεκδικήσουμε από τους αρμόδιους φορείς είτε να υλοποιήσουν οι ίδιοι τα αναγκαία έργα είτε να συμβάλουν στην εξασφάλιση των κατάλληλων χρηματοδοτικών εργαλείων προς την Αυτοδιοίκηση» σημείωσε.
Τα υπερεπείγοντα έργα πράγματι έχουν κοστολογηθεί και αποσταλεί στα συναρμόδια υπουργεία. Τα έργα συνοψίζονται σε πρώτης προτεραιότητας, με κόστος που ανέρχεται στα 35.000.000 ευρώ, και έργα δεύτερης προτεραιότητας, με κόστος κατ’ εκτίμηση τα 255.000.0000 ευρώ. ενώ σε αυτά προστίθεται και το κόστος των μελετών. που υπολογίζονται στα 28.450.000 ευρώ. Τι έχει εισπράξει μέχρι στιγμής η Περιφέρεια από την Κεντρική Διοίκηση για τα περιβόητα αντιπλημμυρικά έργα, ενώ ήδη έχουμε εισέλθει στη χειμερινή περίοδο; Μόλις 5.000.000 ευρώ από το υπουργείο Εσωτερικών. Ενδεχομένως γιατί στο κέντρο του ενδιαφέροντος αυτής της κυβέρνησης βρίσκεται η επικοινωνιακή διαχείριση των πολιτικών της και των καταστροφών που πλήττουν τη χώρα και όχι η θωράκιση της υγείας και της ασφάλειας των πολιτών που κλήθηκε να υπηρετεί.
Δυτική Αττική: Απειλή από το Μεγάλο ρέμα και τον Σαρανταπόταμο
Ο οδικός χάρτης των κινδύνων που αντιμετωπίζει η Αττική μετά τις καταστροφικές πυρκαγιές συντάχθηκε μετά τις αυτοψίες που πραγματοποιήθηκαν στις πληγείσες από τις πυρκαγιές περιοχές, καθώς και στις μελέτες του Κέντρου Επιστημών Παρατήρησης της Γης και Δορυφορικής Τηλεπισκόπησης Beyond, του καθηγητή του Αστεροσκοπείου Χαράλαμπου Κοντοέ και του ΕΚΠΑ.
Διαπιστώθηκε πως στις πληγείσες περιοχές το υδρογραφικό δίκτυο της περιοχής διαταράχθηκε εξ ολοκλήρου εξαιτίας της μεγάλης αύξησης των παροχών των ρεμάτων και του τριπλασιασμού του συντελεστή απορροής στις καμένες εκτάσεις, καθώς και στη μεγάλη ποσότητα στερεοπαροχής και στην ανάπτυξη λασπορροής από τα φερτά υπολείμματα της πυρκαγιάς. Στη διάβρωση παράλληλα του εδάφους από την καταστροφή της φυτοκάλυψης, καθώς και στη φθορά και καταστροφή των υφιστάμενων υποδομών, που αφορά κυρίως το βασικό οδικό δίκτυο.
Οι επιπτώσεις της πυρκαγιάς στην αύξηση του κινδύνου πλημμυρών αναλύονται ανά περιοχή ως εξής:
- Γεράνεια όρη, Δήμου Μεγάρων: Η πυρκαγιά έκαψε 66.500 στρέμματα. Το υδρογραφικό δίκτυο της περιοχής είναι εκτεταμένο λόγω του ορεινού αναγλύφου. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στο Μεγάλο ρέμα, το οποίο εκτείνεται από την κορυφή των Γερανείων και διατρέχοντας την οικιστική περιοχή Ντουράκο (κοντά στο Αλεποχώρι) καταλήγει στη θάλασσα. Το ρέμα έχει λεκάνη 34 τ.χ. και έχει καεί σχεδόν σε όλη την έκτασή του. Επιστήμονες κατά το παρελθόν έχουν κάνει λόγο για χειμάρρους στην περιοχή που καταλήγουν σε στενά δρομάκια, εντός κατοικημένων περιοχών, που σε περίπτωση έντονης βροχόπτωσης θα προκαλέσουν μεγάλες καταστροφές. Εχουν παράλληλα καταγραφεί σοβαρές αυθαιρεσίες με σπίτια που είναι κτισμένα μέσα στις κοίτες των ποταμών.
- Περιοχή Βιλίων, Δήμου Μεγάρων: Η πυρκαγιά κατέκαψε 99.800 στρέμματα και μεγάλο μέρος της λεκάνης μεγάλων ρεμάτων της περιοχής που καλυπτόταν από δασική κυρίως βλάστηση.
Τα ρέματα που επηρεάζονται είναι τρία και ειδικότερα:
- Ο Σαρανταπόταμος όπως και παραρέματα, συνολικής έκτασης λεκάνης 350 τ.χ. Η πυρκαγιά, όπως τονίζεται, αποτέφρωσε μεγάλο μέρος της λεκάνης απορροής, άνω των 67.000 στρεμμάτων, που καλυπτόταν από δασική βλάστηση. Ο Σαρανταπόταμος συγκεντρώνει νερά από τα όρη Πατέρας και Πάστρα. Δέχεται τα νερά μεγάλου αριθμού χειμάρρων κατά τη διέλευσή του από την περιοχή της Οινόης και του Θριάσιου Πεδίου και εκβάλλει στον κόλπο της Ελευσίνας, στην περιοχή Κολυμπάκι. Αποτελεί τον κύριο αποστραγγιστικό αγωγό της επιφανειακής απορροής του Θριάσιου Πεδίου. Στην περιοχή που ορίζεται από τη χαμηλή ζώνη Ασπροπύργου – Ελευσίνας έχει καταγραφεί σημαντικό πλημμυρικό φαινόμενο τον Ιανουάριο του 1996. Τότε το Θριάσιο Πεδίο έγινε απέραντη λίμνη και δύο άνθρωποι πνίγηκαν όταν ο Σαρανταπόταμος υπερχείλισε.
- Το ρέμα Γιώργη, με συνολική έκταση λεκάνης απορροής 28 τ.χ., το οποίο απολήγει στη Νέα Πέραμο. Η πυρκαγιά του Αυγούστου κατέκαψε περισσότερα από 13.000 στρέμματα δασικής βλάστησης. Τα αποτελέσματα της πυρκαγιάς, σε συνδυασμό με την παρουσία μεγάλου όγκου φερτών υλικών κατά μήκος του ρέματος από ανθρωπογενείς παρεμβάσεις, έχουν αυξήσει κατακόρυφα την πλημμυρική επικινδυνότητα της περιοχής. Το ρέμα Γιώργη παρουσίασε έντονο πλημμυρικό φαινόμενο κατά τη διάρκεια της φονικής πλημμύρας της δυτικής Αττικής, στις 15 Νοεμβρίου 2017, που άφησε πίσω της νεκρούς, τραυματίες και τεράστιες υλικές καταστροφές.
- Το ρέμα Καμάρας, με έκταση λεκάνης απορροής 124 τ.χ., διατρέχει την ευρύτερη περιοχή των Μεγάρων και καταλήγει μεταξύ Νέας Περάμου και Μεγάρων. Έχει ιστορικό πλημμυρών ιδιαίτερα το 1997-98, οπότε προκάλεσε εκτεταμένες καταστροφές σε περιουσίες και υποδομές πριν και μετά την εθνική οδό Αθηνών – Κορίνθου. Μεγάλο μέρος της λεκάνης απορροής του έχει καεί, που υπερβαίνει τα 17.000 στρέμματα δασικής βλάστησης.
Όπως ανησυχητικά υπογραμμίζεται «τα συγκεκριμένα ρέματα διατρέχουν περιοχές με έντονη ανθρώπινη δραστηριότητα και απολήγουν πλησίον και εντός αστικών κέντρων».
Ανατολική Αττική – Τα ρέματα που γεμίζουν τον Κηφισό
- Βαρυμπόμπη – Αφίδνες- Κρυονέρι: Η πυρκαγιά κατέκαψε 85.000 στρέμματα, καθώς και μεγάλο μέρος των λεκανών απορροής μεγάλων ρεμάτων της περιοχής που καλύπτονταν από δασική βλάστηση.
Από τη φωτιά στη Βαρυμπόμπη - Τα ρέματα που επηρεάζονται είναι: Χάραδρος και Λιαγκοίρη. Το πρώτο με λεκάνη απορροής συνολικής έκτασης 73,5 τ.χ. και το δεύτερο με λεκάνη απορροής 6 τ.χ. διατρέχει τις Αφίδνες και απολήγει στο ρέμα Χάραδρος. Έχει καεί, σημειώνεται, μεγάλο μέρος της λεκάνης, που υπερβαίνει τα 8.500 στρέμματα.
- Το ρέμα Χάραδρος πηγάζει από τις ανατολικές απολήξεις της Πάρνηθας, διασχίζει τη ζώνη και εκβάλλει στον όρμο του Μαραθώνα. Το υδρογραφικό του δίκτυο είναι πολύπλοκο, ιδιαίτερα στον άνω ρου, όπου δέχεται μεγάλο πλήθος από χειμάρρους. Το ρέμα Λιαγκοίρη ακολουθεί διαδρομή από το ΒΑ όριο της Ιπποκράτειου Πολιτείας προς τον οικισμό των Αφιδνών. Έπειτα διέρχεται εντός ζώνης και συμβάλλει με τον Χάραδρο.
- Το ρέμα Βαρυμπόμπης, με λεκάνη απορροής 26 τ.χ., διατρέχει την πόλη της Βαρυμπόμπης και απολήγει στον Κηφισό. Όπως διαπιστώθηκε, έχει καεί μεγάλο μέρος της λεκάνης που καλυπτόταν από δασική βλάστηση άνω των 8.000 στρεμμάτων.
- Τμήμα του ποταμού Κηφισού και παραρέματα. Η συνολική έκταση της λεκάνης απορροής είναι 107 τ.χ. Στο τμήμα αυτό απολήγουν ρέματα των οποίων η συνολική καμένη έκταση ανέρχεται σε 43 τ.χ.
Όπως σημειώνεται χαρακτηριστικά, τα τέσσερα αυτά κύρια ρέματα απολήγουν πλησίον και εντός αστικών περιοχών, διατρέχοντας για χιλιόμετρα περιοχές με έντονη ανθρώπινη δραστηριότητα. Ως εκ τούτου, κρίνονται αναγκαία η άμεση θωράκισή τους και η πλήρης μελέτη τους για την εξασφάλιση της υδραυλικής τους επάρκειας. Βέβαια, ο Κηφισός δεν είναι ρέμα, αλλά ποτάμι. Το μήκος του προσεγγίζει τα 30 χιλιόμετρα, αλλά το συνολικό μήκος των πολλών παραχειμάρρων του υπερβαίνει τα 200 χιλιόμετρα και αποτελεί το σημαντικότερο σύστημα του λεκανοπεδίου Αττικής.
Κατασκευή φραγμάτων άμεσα, η μόνη λύση
Σύμφωνα με την παρουσίαση, οι δράσεις α’ προτεραιότητας περιλαμβάνουν έργα ορεινής υδρονομίας που μπορούν να υλοποιηθούν σε χρονοδιάγραμμα λίγων μηνών. Θεωρούνται έργα μικρής κλίμακας και απαλλάσσονται της περιβαλλοντικής αδειοδότησης. Προτείνεται η δημιουργία φραγμάτων από λιθοπλήρωτα συρματοκιβώτια ύψους 4-5 μέτρων.
Κατά την άποψη των μελετητών, οι εν λόγω κατασκευές αποτελούν ήπια παρέμβαση στην ισορροπία των οικοσυστημάτων. Τα έργα β’ προτεραιότητας που πρέπει να αρχίσουν ταυτόχρονα με αυτά της πρώτης φάσης περιλαμβάνουν έργα και μελέτες αντιπλημμυρικής προστασία (οριοθέτηση – διευθέτηση ρεμάτων) και αποκαταστάσεις οδικών δικτύων. Τα έργα αυτά απαιτούν περιβαλλοντική αδειοδότηση, ενώ περιλαμβάνουν και εκτάσεις που διέπονται από τη δασική νομοθεσία.
- Γεράνεια όρη: Σε πρώτη φάση προτείνεται η κατασκευή φραγμάτων ανάσχεσης πλημμύρας και συγκράτησης φερτών, σε έκταση άνω των 45.000 στρεμμάτων. Σε δεύτερη φάση προτείνεται μελέτη οριοθέτησης και διευθέτησης του Μεγάλου ρέματος. Επίσης, κρίνονται απαραίτητα έργα οδοποιίας, με τη διαμόρφωση αποστραγγιστικού δικτύου κατά μήκος των οδών και η αποκατάσταση των πρανών. Μελέτη απαιτείται, επίσης, για την άρση επικινδυνότητας και τη βελτίωση της βατότητας, του εξοπλισμού και της ασφάλειας για την επαρχιακή οδό Μέγαρα – Μάζι, μήκους 17 χλμ., και οδικών παράλληλα τμημάτων στην περιοχή Σχίνου – Μεγάρων.
- Βίλια: Προτείνονται φράγματα ανάσχεσης πλημμύρας σε έκταση άνω των 99.000 στρεμμάτων, ενώ σε β’ προτεραιότητα οι επιστήμονες εισηγούνται μελέτη οριοθέτησης 47 χλμ. και διευθέτησης 30,3 χλμ. της ευρύτερης λεκάνης του Σαραντοποτάμου. Μελέτη οριοθέτησης και διευθέτησης κρίνεται αναγκαία και για το ρέμα Καμάρα, μήκους 18 χλμ., καθώς και έργα οδοποιίας στο τμήμα της επαρχιακής οδού Οινόης – Πόρτο Γερμενό, από τον οικισμό Κρύο Πηγάδι έως τη συμβολή της με την εθνική οδό Ελευσίνας – Θηβών, μήκους 10,7 χλμ. Παρεμβάσεις προτείνονται και για το τμήμα της εθνικής οδού Ελευσίνας – Θηβών, μήκους 9 χλμ., όπως και στο τμήμα της οδού Αγ. Γεωργίου προς Πόρτο Γερμενό.
- Για τις περιοχές της Βαρυμπόμπης, των Αφιδνών και του Κρυονερίου προτείνονται φράγματα ανάσχεσης πλημμύρας και συγκράτησης φερτών, σε έκταση άνω των 85.000 στρεμμάτων. Σε ό,τι αφορά τη δεύτερη προτεραιότητα προτείνονται μελέτες οριοθέτησης του ρέματος της Βαρυμπόμπης και διευθέτησής του κατά τμήματα (11 χλμ. και 8,2 χλμ., αντίστοιχα).
- Για τον Κηφισό προτείνονται μελέτες οριοθέτησης 13 χλμ. και διευθέτησης 8,2 χλμ. κατά τμήματα, ενώ για τα ρέματα Λιαγκοίρη και Χάραδρο προτείνονται, επίσης, μελέτες οριοθέτησης 18 χλμ. των ρεμάτων και διευθέτησης 5,8 χλμ. κατά τμήματα.
- Παράλληλα, προτείνονται έργα οδοποιίας που περιλαμβάνουν διαμόρφωση αποστραγγιστικού δικτύου κατά μήκος των οδών και αποκατάσταση πρανών σε τμήμα της λεωφόρου Τατοΐου, από το ύψος της Ιπποκράτειου Πολιτείας έως τη συμβολή της με την εθνική οδό Αθηνών – Θεσσαλονίκης, μήκους 15,5 χλμ. Το ίδιο προτείνεται και για το τμήμα της οδού Βαρυμπόμπης, που συνδέει τους Θρακομακεδόνες με τη Βαρυμπόμπη, μήκους 2,1 χλμ., όπως και για τμήμα οδού από την Ιπποκράτειο Πολιτείας στον σταθμό Αφιδνών και προς Δροσοπηγή, μήκους 9,9 χλμ.
Σε κάθε περίπτωση, απαιτείται η συνεργασία της Περιφέρειας με το αρμόδιο υπουργείο Περιβάλλοντος, καθώς και αυτό με τη σειρά του σχεδιάζει τις δικές του παρεμβάσεις επί των αντιπλημμυρικών. Το εάν οι παρεμβάσεις αυτές προγραμματίζονται κυρίως προς τέρψιν των εργολάβων και λιγότερο για την ασφάλεια των πολιτών μένει να αποδειχθεί. Τα νερά, πάντως, ούτε τις διαδρομές τους λησμονούν ούτε τις ασχήμιες των ανθρώπων…
