Οι πιθανώς καταστροφικές επιπτώσεις για την επισιτιστική ασφάλεια είναι πια σαφείς σε όλους και δεν χρειάζονται άλλες προειδοποιήσεις. Το ζητούμενο είναι τι μπορούμε να κάνουμε τώρα.
- Από τον Βασίλη Γαλούπη
Η ελληνική κυβέρνηση, έστω και αργοπορημένα, αποφάσισε να ελέγξει τα αποθέματα της χώρας σε προϊόντα πρώτης ανάγκης, αλλά με κοντόφθαλμες επιλογές. Γι’ αυτό, άλλωστε, τείνει σε όλα τα μέτωπα να τρέχει διαρκώς πίσω από τις εξελίξεις.
Το πρόβλημα ήρθε για να μείνει στην Ευρώπη. Οι τραγικές αγροτικές επιλογές του παρελθόντος είναι γνωστές τόσο στην Ε.Ε. όσο και στην Ελλάδα. Κάπως έτσι τα… γκότζι μπέρι περισσεύουν και τα καλαμπόκια «καίγονται» ως βιοκαύσιμα, αλλά σε μια κρίση δεν έχουμε αλεύρι για ψωμί, λάδι για το τηγάνι και τροφές για τα ζώα.
Η «κυριακάτικη δημοκρατία» απευθύνθηκε σε τρεις εξειδικευμένους καθηγητές σε σιτηρά, γαλακτοκομία, ζωοτροφές και λάδι με κεντρικό ερώτημα: Τι πρέπει να γίνει άμεσα ώστε η χώρα να αυξήσει τα ποσοστά αυτάρκειάς της και ο καταναλωτής να πληρώνει φτηνότερα τα βασικά αγαθά;
«Με σωστό προσανατολισμό, τον χειμώνα μπορούμε να έχουμε εγχώριες ζωοτροφές»
«Δεν θα αγοράσει κανείς φέτα στα 12 ευρώ». «Να ενισχυθούν άμεσα οι κτηνοτρόφοι, δεν θα αντέξουν» – Θεοφύλακτος Μασούρας, Καθηγητής Γαλακτοκομίας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών
Ιδιαίτερα ανήσυχος εμφανίζεται με τις τελευταίες εξελίξεις ο καθηγητής Γαλακτοκομίας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών Θεοφύλακτος Μασούρας, με το θέμα των ζωοτροφών να είναι αυτό που «καίει» στην παρούσα φάση.
Κύριε Μασούρα, υπάρχουν ήδη αρκετές εκκλήσεις από κτηνοτρόφους για ζωοτροφές, ειδικά σε Κρήτη και Θεσσαλία…
Υπάρχει πρόβλημα σε πολλά μέρη. Και στα νησιά. Με αυτή τη βίαιη έλλειψη που υπάρχει θα οξυνθεί το πρόβλημα. Κι όλα αυτά εφόσον αντέξουν οι κτηνοτρόφοι. Διότι δεν έχουν τα κεφάλαια να αντεπεξέλθουν σε τόσο μεγάλα κόστη. Εκεί είναι ένα μεγάλο στοίχημα. Αν, δηλαδή, θα ενισχυθούν ώστε να κρατηθούν στην παραγωγή μέσα σε ένα σκηνικό βίαιων ανακατατάξεων.
Η χώρα μας παράγει αρκετό γάλα ώστε να καλύψει τις ανάγκες της;
Σε αιγοπρόβειο γάλα είμαστε σε καλή κατάσταση για να καλυφθούν οι ανάγκες. Όμως, στο αγελαδινό είμαστε ελλειμματικοί. Εισάγουμε άλλη τόση ποσότητα από τους 650.000 τόνους ετησίως που παράγουμε. Αρα, εκεί θα έχουμε πρόβλημα πιθανότατα.
Πόσο επηρεάζεται το σύστημα παραγωγής από την κατάσταση που έχει δημιουργηθεί λόγω πολέμου;
Αν δεν ενισχύσεις το ζώο με ένα ποσοστό ζωοτροφών, δεν θα παράξει γάλα. Ειδικά για την αγελαδοτροφία τα πράγματα είναι οξύτερα, διότι αποκλειστικά στηρίζεται στις ζωοτροφές, τις οποίες δεν έχουμε αυτή την εποχή.
Υπήρχαν σημάδια και νωρίτερα;
Σίγουρα. Τα σημάδια υπήρχαν και λίγο πριν από την κρίση λόγω Ουκρανίας. Ελαβα σχετικά μηνύματα ότι οι κτηνοτρόφοι λόγω αυξημένων τιμών ζωοτροφών και άλλων εξόδων είχαν προβλήματα. Το πρόβειο γάλα τελευταία έφτασε στο 1,20-1,25 ευρώ και το αγελαδινό στα 0,45. Η μέση τιμή του αγελαδινού γάλακτος στην Ευρώπη είναι πολύ μικρότερη απ’ ό,τι του ελληνικού, λόγω του κόστους παραγωγής. Αλλά και πάλι, οι αγελαδοτρόφοι δεν τα βγάζουν πέρα. Ο μέσος όρος στην Ε.Ε. μπορεί να ήταν 0,27-0,30 ευρώ, ενώ εδώ εμείς είχαμε το γάλα 0,35, λόγω αυξημένου κόστους. Οι παραγωγοί είναι αυτοί που υφίστανται τη μεγαλύτερη πίεση. Και δεν έχουν την ευελιξία να αντεπεξέλθουν. Δεν είναι σε θέση να αγοράζουν μαζικά τις ζωοτροφές. Ετσι, αναγκάζονται να δανείζονται μέσω των βιομηχανιών γάλακτος, ώστε να αγοράζουν ζωοτροφές.
Υπάρχει κάποια άμεση λύση ώστε η Ελλάδα να παράγει το μεγαλύτερο μέρος των ζωοτροφών;
Αμεση, δυστυχώς, όχι. Το αγροτικό μοντέλο πρέπει να μπει σε ένα μεγαλύτερο κάδρο. Δεν γίνεται να πούμε «άντε, αύριο όλοι καλαμπόκι», διότι έχει συμβεί κι αυτό. Εχουν καεί πολλοί απ’ αυτή την κατάσταση. Είπαν κάποια στιγμή για στροφή σε παραγωγή καλαμποκιού για βιοκαύσιμο και μείνανε από ζωοτροφές. Το κράτος θα πρέπει ενισχύσει την παραγωγή ζωοτροφών. Είναι άμεση ανάγκη. Τα ζώα δεν μπορούν να περιμένουν 10-15 μέρες μέχρι να βρεθούν ζωοτροφές.
Τι σας προβληματίζει περισσότερο;
Η τιμή του γάλακτος που παρακολουθώ. Αν πάει, π.χ., 1,30-1,40 ευρώ, τότε αυτό το προϊόν που θα έχει μεταποιηθεί ποιος θα μπορέσει να το αγοράσει; Το εισόδημα των καταναλωτών δεν θα είναι τέτοιο που να μπορούν να αγοράσουν φέτα με, π.χ., 10-12 ευρώ το κιλό. Θυμάμαι τη δεκαετία του ’90 που είχε μείνει το τυρί μέσα στα ψυγεία. Είχα συναντήσει ανθρώπους που έπαθαν καρδιακό επεισόδιο επειδή τους είχε ξεμείνει το προϊόν και δεν μπορούσαν να το διαθέσουν. Αν συνεχιστεί, λοιπόν, αυτή η κατάσταση, τα πράγματα θα είναι πολύ δύσκολα.
Αν αποφασιζόταν σήμερα να υπάρξει στροφή προς την εγχώρια παραγωγή ζωοτροφών, πόσος χρόνος θα χρειαζόταν;
Αν προσανατολίσεις τον αγροτικό κόσμο να βάλει τώρα σε μεγαλύτερο βαθμό κάποιες καλλιέργειες, όπως καλαμπόκι, κριθάρι κ.ά., θα έχεις τον χειμώνα την πρώτη σοδειά. Σε 8-10 μήνες από σήμερα. Αλλά δεν μπορείς να στερήσεις την τροφή από τα ζώα ούτε για μία μέρα περιμένοντας να έρθει η σοδειά.
Οι διαδοχικές αυξήσεις, δηλαδή, θα πρέπει να θεωρούνται δεδομένες…
Ναι, δυστυχώς.
Και το ερώτημα είναι αν θα υπάρχει παραγωγή ώστε να διατίθενται έστω κι ακριβά τα προϊόντα…
Σωστά. Κάθε μεταποιητής θα φοβάται να αγοράσει γάλα με μια τιμή πολύ αυξημένη, διότι μετά ίσως να μην μπορέσει να πουλήσει το προϊόν του στον καταναλωτή.
«Επιδότηση από το Ταμείο Ανάκαμψης για να μειώσουμε τις εισαγωγές σιταριού»
«Οταν η Ε.Ε. δεν επιδοτούσε το σιτάρι, στην Ελλάδα τις δεκαετίες 1960 και 1970 ήμασταν αυτάρκεις» – Γιάννης Τσάκνης, Κοσμήτορας της Σχολής Επιστημών Τροφίμων του Πανεπιστημίου Δυτ. Αττικής
Το ιδανικό μικροκλίμα της χώρας μας για αγροτικές καλλιέργειες αποτελεί ένα μεγάλο όπλο για άμεση στροφή της εγχώριας παραγωγής σε σιτηρά και ζωοτροφές, σύμφωνα με τον κοσμήτορα της Σχολής Επιστημών Τροφίμων του Πανεπιστημίου Δυτ. Αττικής, καθηγητή Γιάννη Τσάκνη. Ο καθηγητής, μάλιστα, εκτιμά ότι το πρόβλημα των ζωοτροφών μπορεί να καλυφθεί πολύ πιο σύντομα με άμεσες καλλιέργειες, ενώ για το σιτάρι η φετινή σεζόν, μέχρι τον Σεπτέμβριο, έχει χαθεί.
Τι θα μπορούσε να γίνει στην εγχώρια παραγωγή ώστε να βρεθούν λύσεις για εισαγόμενα προϊόντα που πιθανόν να λείψουν λόγω του πολέμου;
Βραχυπρόθεσμα δεν μπορούν να γίνουν πολλά. Μεσοπρόθεσμα, όμως, μπορούν να γίνουν δύο πράγματα. Πρώτον, να αυξήσουμε την καλλιέργεια σε μαλακό σιτάρι, αφού δοθούν κρατικές ενισχύσεις στους αγρότες. Εχουμε το ιδανικό κλίμα στη χώρα μας, που ευνοεί την ανάπτυξη του σιταριού. Τα παλαιότερα χρόνια, άλλωστε, ήμασταν αυτάρκεις σε μαλακό και σκληρό σιτάρι. Δεν κάναμε εισαγωγές τις δεκαετίες ’60 και ’70. Αυτοί, λοιπόν, που στράφηκαν σε άλλες καλλιέργειες γιατί τα σιτηρά τούς αποδίδανε χαμηλότερο κέρδος μπορούν να επανέλθουν στην καλλιέργεια σιτηρών, αν τους δοθούν τα ανάλογα οικονομικά κίνητρα. Δεύτερον είναι οι ζωοτροφές. Τις δεκαετίες που αναφερθήκαμε είχαμε κι εκεί αυτάρκεια. Οπου μπορούμε, λοιπόν, να βάλουμε λούπινο, καλαμπόκι, τριφύλλι κ.ά. Η χώρα έχει τις κατάλληλες κλιματολογικές συνθήκες για γεωργικές καλλιέργειες.
Αν αποφασιζόταν σήμερα μια τέτοια στροφή, σε πόσο καιρό θα μπορούσαμε να έχουμε εγχώρια παραγωγή;
Αυτή η σεζόν έχει χαθεί για το σιτάρι, όμως μέχρι το φθινόπωρο μπορούν να γίνουν διαβουλεύσεις με τους αγρότες, ώστε να γίνει ο ανάλογος προγραμματισμός και να ξεκινήσει η καλλιέργεια σιταριού. Μπορεί, όμως, να γίνει άμεσα η καλλιέργεια ζωοτροφών αφού δοθούν οι επιδοτήσεις.
Πού εντοπίζετε το μεγαλύτερο πρόβλημα αυτή τη στιγμή;
Στο σιτάρι κυρίως. Κι εκεί βλέπουμε τις ανατιμήσεις, που είναι συνεχόμενες. Και δεν θα έπρεπε να γίνονται, διότι σίγουρα οι αποθήκες χονδρεμπόρων είχαν παραλαβές με την προηγούμενη χαμηλή τιμή. Βλέπουμε, όμως, κάθε μέρα ανατιμήσεις, δίχως να έχουν γίνει νέες παραλαβές.
Τα ζυμαρικά, που ακριβαίνουν διαρκώς, γίνονται με σκληρό σιτάρι, στο οποίο υπάρχει αυτάρκεια στη χώρα…
Βεβαίως. Και είναι απορίας άξιο γιατί ακριβαίνουν τα ζυμαρικά. Ακουσα, μάλιστα, τον πρόεδρο των ζαχαροπλαστών να λέει ότι κι ένα μικρό παιδί καταλαβαίνει πως υπάρχει απόθεμα στις αποθήκες και δεν δικαιολογούνται ανατιμήσεις σε προϊόντα με πρώτη ύλη το σκληρό σιτάρι. Βέβαια, στο μαλακό σιτάρι η χώρα παράγει περίπου το 35% των αναγκών της, ενώ το υπόλοιπο το εισάγει κυρίως από Ρωσία, Ουκρανία και Μολδαβία.
Τι θα πρέπει να αλλάξει στην αγροτική πολιτική;
Από το 1985 και μετά οι αγρότες άρχισαν να ασχολούνται με καλλιέργειες που ήταν πιο προσοδοφόρες. Βέβαια, αυτές ήταν οι κατευθυντήριες γραμμές της Ε.Ε., που έδινε και τις επιδοτήσεις. Δεν επιδοτούνταν το σιτάρι, για παράδειγμα. Θα πρέπει, λοιπόν, να αλλάξει η ευρωπαϊκή αγροτική πολιτική όσον αφορά τα σιτηρά και τις ζωοτροφές, γιατί από εκεί ξεκινάνε πολλά προβλήματα στην πρωτογενή παραγωγή. Αν ακριβύνουν οι ζωοτροφές, θα ακριβύνουν και τα ζωικά προϊόντα, γάλα, κρέας, τυριά κ.λπ. Είναι αλυσίδα. Στην Ελλάδα υπάρχουν πάρα πολλές εκτάσεις ακαλλιέργητες. Εκατοντάδες χιλιάδες στρέμματα που κινδυνεύουν να μετατραπούν σε δασικές εκτάσεις. Θα χαθεί τελείως η καλλιεργήσιμη γη, όταν είναι αναξιοποίητη. Όμως, αν καθιερωθεί μια στρατηγική για την αγροτική πολιτική με παράλληλη επιδότηση σε εθνικό επίπεδο από το Ταμείο Ανάκαμψης για παραγωγή μαλακού και σκληρού σιταριού, καθώς και ζωοτροφών, το πρόβλημα θα περιοριστεί σε πολύ μεγάλο βαθμό και οι εισαγωγές θα μειωθούν στο ελάχιστο.
«Το ελληνικό πυρηνέλαιο είναι πιο καλό από όλα τα εισαγόμενα σπορέλαια»
«Μπορούμε να παράγουμε τα πάντα αν αξιοποιήσουμε τις ακαλλιέργητες αγροτικές εκτάσεις της χώρας μας» – Απόστολος Κυριτσάκης, Ομότιμος καθηγητής του Διεθνούς Πανεπιστημίου και τέως διευθυντής της Σχολής Τεχνολογίας Τροφίμων του Αλεξάνδρειου ΤΕΙ Θεσσαλονίκης
Τη λύση του ελληνικού πυρηνέλαιου και του ελαιολάδου (συμβατικού και βιολογικού) αντί των εισαγόμενων σπορέλαιων προτείνει ο Απόστολος Κυριτσάκης, ομότιμος καθηγητής του Διεθνούς Πανεπιστημίου και τέως διευθυντής της Σχολής Τεχνολογίας Τροφίμων του Αλεξάνδρειου ΤΕΙ Θεσσαλονίκης. Ο βραβευμένος συγγραφέας του πρώτου εξειδικευμένου βιβλίου για το ελαιόλαδο, το 1988, λέει στη συνέντευξή του ότι είναι αναγκαία η ετήσια σπορά καλλιεργειών με άριστης ποιότητας σιτάρι και κριθάρι, με στόχο να αξιοποιηθούν τα χιλιάδες αναξιοποίητα στρέμματα στη χώρα μας.
Τι θα μπορούσε να γίνει στην Ελλάδα ώστε να περιοριστούν οι απώλειες λόγω των κυρώσεων;
Το πρώτο που πρέπει να γίνει είναι η πλήρης αξιοποίηση κάθε σπιθαμής των ακαλλιέργητων αγροτικών εκτάσεων της χώρας, με σπορά ετήσιων καλλιεργειών με άριστης ποιότητας σιτάρι και κριθάρι. Επίσης, μείωση της τιμής των εισαγόμενων λιπασμάτων και των ζωοτροφών με κρατικές επιδοτήσεις. Ακόμα μία παράμετρος είναι ότι θα πρέπει να μπει φραγμός στην ανεξέλεγκτη κτηνοτροφία, που εξελίσσεται σε μάστιγα για ορισμένες περιοχές, σε βάρος των αγροτικών καλλιεργειών. Αυτό συμβαίνει στο έπακρο στην ιδιαίτερη πατρίδα μου, την Κρήτη. Εχει γίνει πληγή για τη γεωργία κι έχουν εγκαταλειφθεί ακόμα και καλλιέργειες κηπευτικών. Με την αύξηση της τιμής των ζωοτροφών αναγκάζονται τα ζώα να τρέχουν εδώ κι εκεί για να τραφούν, με συνέπεια να καταστρέφεται η γεωργική καλλιέργεια. Λόγω των υψηλών τιμών και των ελλείψεων στις ζωοτροφές, αυτό είναι ένα φαινόμενο που καθημερινά εντείνεται.
Σε ποια προϊόντα θα ήταν καλό να υπάρχει σταθερή επάρκεια και πώς θα μπορούσε να επιτευχθεί αυτό;
Σε πατάτες, κηπευτικά, φρούτα, σιτηρά, γαλακτοκομικά. Είναι δυνατόν να εισάγουμε ακόμα και πατάτες όταν η χώρα μας είναι γεωργική με μοναδικό κλίμα και τόση ηλιοφάνεια; Η Κρήτη, για παράδειγμα, έχει κλίμα ιδανικό για κάθε καλλιέργεια. Δεν θα μπορούσαμε να έχουμε, όπως κάποτε, καλλιέργεια μπανάνας στην Κρήτη;
Είναι θέμα αγροτικής πολιτικής;
Σίγουρα. Είναι και θέμα νοοτροπίας. Δεν έχουμε την κατάλληλη ώθηση να στραφούμε στην καλλιέργεια της γης. Ενας αείμνηστος πρώην πρωθυπουργός έλεγε «εγώ θέλω γεωπόνους». Η χώρα μας είναι αγροτική. Να βοηθηθούν οι νέοι ακόμα και τώρα, ώστε να στραφούν στην καλλιέργεια. Να μην υποτιμούν το επάγγελμα του αγρότη, αλλά να το αναδεικνύουν. Και θα πρέπει να λειτουργήσουν ξανά από την Πολιτεία τα Κέντρα Γεωργικής Εκπαίδευσης, που παλαιότερα υπήρχε από ένα σε κάθε νομό. Με σεμινάρια από γεωπόνους, ειδικούς, χημικούς κ.ά. στους γεωργούς για να είναι πάντα ενήμεροι κι εκπαιδευμένοι. Ειδικά ο νέος κόσμος θα μπορούσε να στραφεί πιο εύκολα στην καλλιέργεια της γης, που αποδίδει τόσα, όταν την προσέξεις. Αυτούς χρειαζόμαστε τώρα με όσα συμβαίνουν σήμερα. Τους νέους.
Στην Ευρώπη λένε ότι τώρα θέλουν να ανασχεδιάσουν την αγροτική πολιτική…
Βεβαίως. Επιβάλλεται. Κι εμείς έχουμε έναν λόγο παραπάνω, επειδή είμαστε χώρα γεωργική. Μπορούμε να παράγουμε τα πάντα.
Τι εναλλακτικές θα μπορούσε να έχει ο καταναλωτής και ο μαγαζάτορας, όταν διαπιστώνει ελλείψεις ή άνοδο τιμών σε προϊόντα;
Ο καταναλωτής να στραφεί στη χρησιμοποίηση του πυρηνελαίου για το τηγάνισμα. Το πυρηνέλαιο είναι ουσιαστικά αυτό που μένει μετά την παραλαβή του ελαιολάδου. Μένει ο πυρήνας που περιέχει ένα ποσοστό λαδιού, από 3% μέχρι 5%, που δεν είναι άλλο από το λάδι που είχε ο καρπός. Η σύνθεση του λαδιού αυτού όσον αφορά τα λιπαρά οξέα είναι ακριβώς ίδια με αυτήν του ελαιολάδου. Για να παραληφθεί, βέβαια, χρειάζεται επεξεργασία. Δεν έχει τα αρωματικά χαρακτηριστικά του ελαιολάδου, όμως τα βασικά του συστατικά είναι τα ίδια. Και είναι πολύ ανθεκτικά σε σχέση με τα πολυακόρεστα σπορέλαια. Αν χρησιμοποιήσουμε πυρηνέλαιο και οποιοδήποτε σπορέλαιο, τότε το πυρηνέλαιο θα είναι πιο ανθεκτικό σε οποιαδήποτε θερμοκρασία τηγανίσματος. Είναι το πλέον κατάλληλο συγκριτικά με τα σπορέλαια.
Παράγουμε αρκετό πυρηνέλαιο για τις εγχώριες ανάγκες; Και, αλήθεια, το ελαιόλαδο κάνει για τηγάνισμα;
Βεβαίως. Παράγουμε μια πολύ σημαντική ποσότητα πυρηνελαίου, αν και τελευταία είχε μειωθεί κάπως, λόγω της εξάντλησης του ελαιοκάρπου κατά την παραγωγή ελαιολάδου. Φυσικά και το ελαιόλαδο, το παρθένο, το εξαιρετικό παρθένο, καθώς και το βιολογικό ελαιόλαδο είναι εξαιρετικά για τηγάνισμα, αρκεί να μην ξεπερνάμε θερμοκρασίες πάνω από 180 βαθμούς Κελσίου. Κι αυτό επειδή, όταν είναι πάνω από 180 βαθμούς, αν περιέχει οργανικό ιστό από τον καρπό της ελιάς, τότε μπορεί να «καπνίσει». Διότι το ελαιόλαδο παραλαμβάνεται με φυσικό ή μηχανικό τρόπο, χωρίς τη χρήση διαλυτών. Πρόκειται, δηλαδή, για έναν φυσικό φρουτοχυμό.
