Πολλές φορές έχουμε αναρωτηθεί για τη σχέση των γονέων σήμερα με τα social media. Καταλήγουμε ότι υπάρχουν δύο κατηγορίες γονέων και γενικότερα ενηλίκων: Εκείνοι που εκ πεποιθήσεως αποφεύγουν οποιαδήποτε σχέση με το ίντερνετ και εκείνοι που συστηματικά χρησιμοποιούν τα social media (φυσικά, υπάρχουν και όλες οι ενδιάμεσες «αποχρώσεις»).
Τα παιδιά μας, από το 2009, όταν έγινε η μεγάλη έκρηξη του facebook στην Ελλάδα, έκαναν πολλά λάθη, αλλά παράλληλα ενημερώθηκαν σημαντικά. Αντίθετα, εμείς οι γονείς είμαστε σε σημαντικό ποσοστό ψηφιακά αναλφάβητοι, γι’ αυτό τα λάθη μας είναι περισσότερα και σοβαρότερα.
Συναντήσαμε τη Νίκη Κατσιάπη, εκπαιδευτικό, διδάκτορα Παιδαγωγικής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Εχει βραβευτεί για την εκπόνηση ψηφιακού διδακτικού σεναρίου και για τη δημιουργία ψηφιακού εκπαιδευτικού παιχνιδιού από το υπουργείο Παιδείας και το Ιδρυμα «Σταύρος Νιάρχος» αντίστοιχα.
- Είναι, τελικά, τα social media αναγκαίο κακό ή κατάρα;
Θα σας απαντήσω με τρία περιστατικά: Ληστές εισβάλλουν ξημερώματα σε διαμέρισμα φοιτήτριας. Εκείνη κάνει ότι κοιμάται και, έχοντας ανοιχτό το κινητό της, καλεί σε βοήθεια μέσω facebook. Οι φίλοι της ειδοποιούν την Αστυνομία, η οποία καταφθάνει και συλλαμβάνει επ’ αυτοφώρω τους κακοποιούς.
Μια έφηβη αναρτά στο facebook ότι θα αυτοκτονήσει. Από την ώρα που μια φίλη της ειδοποίησε την Αστυνομία έως τη στιγμή που την παρέλαβε το ασθενοφόρο πέρασαν μόνο οκτώ λεπτά.
Από την άλλη, το 2017 ανακοινώθηκαν από την ΕΛ.ΑΣ. ονόματα και φωτογραφίες από 21 παιδόφιλους που στην πλειονότητά τους δρούσαν μέσω facebook. Αλήθεια, ας αναλογιστούμε πόσο έχουμε συζητήσει με τα παιδιά μας το θέμα της αυτοπροστασίας τους. Ή μήπως είναι ταμπού να συζητάμε θέματα ζωής και θανάτου; Το ίντερνετ είναι ένας ωκεανός. Ούτε εμείς ξέρουμε καλά κολύμπι ούτε τα παιδιά. Μαζί τους θα μπούμε. Στην αρχή στα ρηχά και έπειτα στα βαθιά. Καμιά φορά θα χρειαστεί να τα ρωτήσουμε. Δεν είναι κακό αυτό. Ούτε θα μάθουν κολύμπι με manual και οδηγίες από… τη στεριά.
- Είπατε ότι υπάρχουν γονείς που ασχολούνται με τα social media.
Ας σκεφτούμε αρχικά γιατί χρησιμοποιούμε τα social media. Για να δείξουμε ότι είμαστε… in; Για να κάνουμε ψηφιακό μπότοξ και να φαινόμαστε -όχι στην επιδερμίδα αλλά στη νοοτροπία- νεότεροι; Μήπως χρησιμοποιούμε τo ίντερνετ για να κατασκοπεύουμε τα παιδιά μας; Εκτός του ότι δεν είναι αποτελεσματικό (πολλά παιδιά έχουν δύο προφίλ, ένα που βλέπουν οι γονείς κι ένα που βλέπουν οι φίλοι), είναι άκρως αντιπαιδαγωγικό.
- Τι λάθη κάνουμε συνήθως;
Από την ώρα που φτιάχνουμε ένα προφίλ, αρκετά. Δίνουμε πολλές πληροφορίες για εμάς άχρηστες και ίσως επικίνδυνες. Αποτέλεσμα; Στο ίντερνετ όλοι γνωρίζουν τα πάντα για εμάς χωρίς να γνωρίζουν εμάς.
Θα το κάναμε αυτό στην πραγματική ζωή; Είναι πολύ εύστοχη η εξής ατάκα: «Προσπαθώ να βρω φίλους, αλλά δεν έχω facebook ούτε Ιnstagram. Βγήκα στον δρόμο και άρχισα να φωνάζω τι έφαγα, πού πήγα, με ποιους βγήκα. Μέχρι στιγμής με ακολουθούν δύο αστυνομικοί και ένας ψυχίατρος».
- Γιατί οδηγούμαστε σε λάθη;
Οταν μπαίνουμε στο ίντερνετ, είμαστε χαλαροί, άρα έχουμε χαλαρές αντιστάσεις. Ξέρετε, το πρωί, φεύγοντας για τη δουλειά, ενδέχεται να μην έχω καλημεριστεί με τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειάς μου, είτε γιατί έφυγαν νωρίτερα από μένα είτε γιατί κοιμούνται.
Οταν όμως ανοίγω το κινητό μου και διαβάζω το μήνυμα: «Καλημέρα, Νίκη! Ο καιρός σήμερα είναι βροχερός, προσέξτε μη βραχείτε», έχω την ψευδαίσθηση ότι κάποιος νοιάζεται για μένα. Η άψυχη οθόνη με καλημερίζει και μου δείχνει ότι με αγαπάει. Στη συνέχεια με ρωτά: «Πώς νιώθετε;» Μπορεί να περάσει ολόκληρο εικοσιτετράωρο και να μη μας ρωτήσει κανείς πώς νιώθουμε, τι κάνουμε. Αντίθετα, το μεσημέρι, μετά τη δουλειά, ο/η σύντροφός μας μπορεί να μας υποδεχθεί ανακοινώνοντας… πόση είναι η δόση του ΕΝΦΙΑ.
Το πρώτο φρούριο έπεσε. Κάνουμε πλέον ό,τι μας υποδεικνύει το facebook. Αναρτούμε φωτογραφίες, γράφουμε πού είμαστε, τι κάνουμε, με ποιους είμαστε (χωρίς να τους ρωτήσουμε αν θέλουν να το γράψουμε!), τι φάγαμε, πού πήγαμε, πότε λείπουμε από το σπίτι… Υπάρχουν ωστόσο χειρότερα: Να υπάρχει άλμπουμ με φωτογραφίες του παιδιού μας σε σάιτ παιδικής πορνογραφίας.
- Αυτό έχει συμβεί στ’ αλήθεια σε ανθρώπους οι οποίοι χρησιμοποιούν το διαδίκτυο;
Σύμφωνα με έρευνα, δεκάδες εκατομμύρια φωτογραφίες παιδιών που αναρτώνται στα social media καταλήγουν σε ιστοσελίδες με παιδικό πορνογραφικό υλικό. Οι πιο περιζήτητες είναι αυτές που εικονίζουν το παιδί να αλλάζει πάνα, να είναι στο κρεβάτι, στην παραλία ή στην πισίνα. Πριν από λίγο καιρό έγινε ένα κοινωνικό πείραμα στην Ελλάδα. Μια ομάδα δημοσιογράφων έφτιαξε ένα ψεύτικο προφίλ και, δημιουργώντας μια σελίδα, επέλεξε τυχαία δέκα προφίλ γονέων, στα οποία βρήκε 63 βρεφικές και παιδικές φωτογραφίες. Αυτές τις φωτογραφίες θα μπορούσαν πανεύκολα να προσφέρουν σε όποιον επιθυμούσε από κάποιο παιδοφιλικό σάιτ έναντι ανταλλάγματος. Εγραψαν χαρακτηριστικά: «Νομίζετε πως είναι δύσκολο; Υπάρχουν δεκάδες χιλιάδες πορνογραφικά σάιτ στο Dark Web (σκοτεινό διαδίκτυο), που πληρώνουν χρυσάφι για τις φωτογραφίες των παιδιών σας».
- Οι άλλοι χρήστες δεν αντιδρούν, ώστε να καταλάβουμε το λάθος;
Υπάρχει μια συλλογική απενοχοποίηση, αφού οι άλλοι κάνουν το ίδιο με εμάς, και μάλιστα μας επιβραβεύουν με like. Κι εμείς μπαίνουμε στο τριπάκι να κυνηγάμε likes ή άλλη αντίδραση (τέλειο, ουάου, χα χα, λυπάμαι, έλεος), που δρουν ανατροφοδοτικά και τρέφουν τον ναρκισσισμό μας.
Αναρωτηθήκαμε ποτέ γιατί δεν υπάρχει αντίδραση με dislike (δεν μ’ αρέσει); Μήπως στον ψηφιακό κόσμο δεν έχει θέση όχι μόνο η απαρέσκεια, ούτε καν η αμφισβήτηση; Αναρτούμε, λοιπόν, ό,τι θα αρπάξει likes.
- Είναι ναρκισσισμός, δηλαδή, να μοιραστούμε μια ευτυχισμένη στιγμή μας, π.χ. την εισαγωγή του παιδιού μας στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση;
Δεν είναι κακό αυτό καθεαυτό, αλλά γιατί το κάνουμε; Οταν γράφουμε: «Μαρία μου, συγχαρητήρια για την επιτυχία σου», όλο το παιχνίδι παίζεται στο ΜΟΥ. Το δικό ΜΟΥ το παιδί πέτυχε. Χάρη σε ΕΜΕΝΑ, στις θυσίες ΜΟΥ. ΕΓΩ έχω μερτικό στην επιτυχία του, άρα σε ΕΜΕΝΑ ανήκουν τα likes, τα συγχαρητήρια.
- Τι έχετε να μας πείτε για τις ψευδείς ειδήσεις του διαδικτύου;
Θέλει πάντα μεγάλη προσοχή. Κυκλοφορούν χιλιάδες. Αναφέρω ενδεικτικά τη δήθεν ανακοίνωση του Νοσοκομείου Johns Hopkins ότι δεν χρειάζονται οι χημειοθεραπείες. Και κάτι από τα καθ’ ημάς: Ορθόδοξη ιστοσελίδα αποδίδει το «τὸν ἑαυτὸν μὴ ἀδικοῦντα οὐδεὶς παραβλάψαι δύναται» του Αγίου Ιωάννου Χρυσοστόμου σε αρχαίο φιλόσοφο.
- Οι άνθρωποι της Εκκλησίας δεν έχουν πιο προσεκτική συμπεριφορά στο ίντερνετ;
Οι άνθρωποι της Εκκλησίας κάνουμε σχεδόν τα ίδια λάθη, αλλά με… θρησκευτική χροιά. Ενίοτε και σουρεαλιστική. Κάποιος δημιούργησε προφίλ στα social media με τα στοιχεία: Ονομα: ΑΓΙΟΣ, Επώνυμο: ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ. Στον «τοίχο» του υπήρχαν εκατοντάδες αποσπάσματα από πατερικά κείμενα με ποικίλα σχόλια (δικά του), παραινέσεις, συμβουλές κ.λπ. Φαντάζεστε τη συνέχεια. Ερχεται μήνυμα σε χρήστες: «Ο Αγιος Νεκτάριος ζητά να σας ακολουθήσει», «στον Αγιο Νεκτάριο αρέσει η φωτογραφία σας» κ.λπ.
Επιπλέον, είμαστε αρκετά ευάλωτοι στα fake news που αφορούν την πολεμική εναντίον της Εκκλησίας. Τα αναδημοσιεύουμε με εξαιρετική ευκολία και πολεμάμε με σθένος τους εχθρούς, πραγματικούς και φανταστικούς.
Ακόμα και τότε που θα χρειαστεί να εκφράσουμε την αντίθεσή μας σε αντεθνικούς, αντιεκκλησιαστικούς νόμους, σε πρακτικές που υπονομεύουν την ίδια την υπόσταση της οικογένειας και την ηθική της κοινωνίας, ας κάνουμε τη διάκριση ανάμεσα στα πρόσωπα και στις πράξεις τους.
Χαρακτηριστικά του πνευματικού ελεγκτικού λόγου δεν είναι η εξουθένωση και η συντριβή, αλλά η κατανόηση του δικαίου και του ορθού από την αγαπητική και με πόνο προσέγγιση. Στον αντίποδα, σχολιάζουμε τις αναρτήσεις των πνευματικών μας και γενικότερα των κληρικών που «ακολουθούμε» στο facebook με εκφράσεις λατρείας, smileys με καρδούλες κ.ά., ξεχνώντας ότι ο πνευματικός μας δεν είναι για να καλύψει συναισθηματικά μας κενά, αλλά για να μας οδηγήσει μέσω των μυστηρίων στον Χριστό.
Σίγουρα ωφελούμαστε όμως διαβάζοντας ένα πνευματικό κείμενο. Υπάρχουν, δόξα τω Θεώ, δεκάδες σελίδες από Μητροπόλεις, ενορίες, συλλόγους, κληρικούς με εξαιρετικό πνευματικό περιεχόμενο. Αρκεί να μην πολτοποιούνται με τις υπόλοιπες αναρτήσεις από τον αλγόριθμο της εμφάνισης.
Για παράδειγμα, εμφανίζονται στην οθόνη μας έξι αναρτήσεις με την ακόλουθη σειρά: «Διαμαρτυρία για τη Μακεδονία», «Πώς θα χάσετε 5 κιλά σε μία εβδομάδα», Φωτογραφία από μια ταβέρνα, «Η Νηπτική Θεολογία στο Μυστήριο της Θείας Κοινωνίας», Φωτογραφία ενός καλλίγραμμου κοριτσιού στην παραλία, Γελοιογραφία. Τι θα εσωτερικεύσουμε από όσα διαβάσαμε; Υπάρχει, βέβαια, τρόπος να επιλέγουμε τι θα διαβάζουμε και από πού, αλλά, είπαμε, είμαστε ψηφιακά αναλφάβητοι και διαβάζουμε ό,τι επιλέγει το ίντερνετ για εμάς.
Μετά τη συζήτησή μας με τη Νίκη Κατσιάπη και τη δική μας εμπειρία, λογικό θα ήταν να αναρωτηθούμε γιατί, ενώ έχουμε απαίτηση από τα παιδιά μας να επιλέγουν το καλύτερο σε κάθε τομέα της ζωής τους, καταδεχόμαστε να παραιτούμαστε από θεμελιώδεις αξιοπρέπειες όταν διανύουμε τους δρόμους του διαδικτύου και με αυτό τον τρόπο να τα διδάσκουμε σιωπηρά να κάνουν κι εκείνα το ίδιο.
