Καθώς η χώρα αντιμετωπίζει σήμερα ευθεία τουρκική απειλή κατά της εδαφικής της ακεραιότητας και παρά την εξοπλιστική «άνοιξη» που διανύουμε, απόρροια της αγωνιώδους προσπάθειας να καλυφθούν τα κενά που δημιούργησε η επί σχεδόν δεκαπενταετία εγκατάλειψη της εθνικής άμυνας, οι ηλικίας δεκαετιών συστημικές αδυναμίες του ελληνικού πολιτικοστρατιωτικού οικοδομήματος γίνονται όλο και πιο πολύ εμφανείς και δρουν υπονομευτικά στην αναβάθμιση της εθνικής στρατιωτικής ισχύος.
- Από τον Περικλή Ζορζοβίλη
Κατά συνέπεια δεν μεγιστοποιείται («get a bigger bang for the buck», για να δανειστούμε την έκφραση του υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ Τζον Ντάλες) η επιστροφή της επένδυσης, δηλαδή των οικονομικών και ανθρώπινων πόρων που διατίθενται για την άμυνα και δεν ενισχύεται στον βαθμό που θα έπρεπε η εθνική αποτρεπτική ικανότητα.
Εχουν παρέλθει 21 χρόνια από τον Σεπτέμβριο του 2001 όταν το υπουργείο Εθνικής Αμυνας (ΥΠΕΘΑ) εξέδωσε τη Αμυντική Στρατηγική Αναθεώρηση (ΑΣΑ), που αποτελούσε ολοκληρωμένο όραμα εκσυγχρονισμού και αναδιοργάνωσης των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων (ΕΕΔ) για την επόμενη δεκαπενταετία και η οποία εισήγαγε θεσμικά την έννοια της διακλαδικότητας. Δυστυχώς, έκτοτε παρόμοιο θεσμικό κείμενο που να κοινοποιεί σε στρατιωτικούς και φορολογουμένους την κατεύθυνση της εξέλιξης των ΕΕΔ και να περιγράφει τον τελικό αντικειμενικό σκοπό, με σκοπό τη «συστράτευσή» τους στην επίτευξή του, ουδέποτε έχει εκδοθεί.
Αυτή η θεσμική θεωρητική «ένδεια» αφενός οδηγεί στο να ακολουθείται η «πεπατημένη» και αφετέρου αποτελεί θανάσιμο πλήγμα στην παραγωγή εγχώριας, καινοτόμου στρατιωτικής σκέψης. Είναι επίσης εντελώς αδικαιολόγητη, καθώς είναι περισσότερο από βέβαιο ότι υπάρχουν στελέχη που έχουν τη δυνατότητα να συνεισφέρουν στη διαμόρφωση ενός ολοκληρωμένου οράματος για το μέλλον, προσαρμοσμένου στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος ασφάλειας της χώρας. Η έλλειψη διατυπωμένου οράματος συνεπάγεται και την έλλειψη κατάρτισης οδικών χαρτών που να περιγράφουν τα χρονοδιαγράμματα και τα βήματα για την επίτευξη ενός στόχου, π.χ. την απόκτηση της επιχειρησιακής ικανότητας εκπομπής πυρών μεγάλου βεληνεκούς και ακρίβειας, ή την ενσωμάτωση τεχνολογιών, όπως οι μη επανδρωμένες πλατφόρμες.
Απόρροια της θεσμικής θεωρητικής «ένδειας» είναι επίσης η έλλειψη ανάληψης πρωτοβουλιών που να εκσυγχρονίζουν ριζικά πτυχές της λειτουργίας των Ενόπλων Δυνάμεων. Ακόμη και στην περίπτωση μιας κομβικής διαδικασίας για κάθε οργανισμό, της αξιολόγησης (κρίσεων) του μόνιμου προσωπικού, η οποία εδώ και δεκαετίες έχει αποδείξει τις ανεπάρκειές της (αψευδής μάρτυς η δικαίωση της συντριπτικής πλειονότητας των προσφευγόντων στα διοικητικά δικαστήρια μετά την αποστρατεία τους).
Άραγε πόσος χρόνος ακόμη θα απαιτηθεί για να θεσμοθετηθεί η προκήρυξη των θέσεων σε ανώτατο βαθμό (ταξίαρχος – αρχιπλοίαρχος και άνω) με περιγραφή και βαθμολόγηση συγκεκριμένων προσόντων, εμπειρίας, δεξιοτήτων, γνώσεων και παιδείας που θα πρέπει να πληρούνται ώστε ο αξιωματικός να είναι επιλέξιμος για προαγωγή σε αυτές; Ή η κατάρτιση καταλόγου, στη βάση των προαναφερθέντων κριτηρίων, υποψήφιων προς επιλογή για τοποθέτηση του αρχηγού Γενικού Επιτελείου, οι οποίοι θα πρέπει να υποβάλλονται και σε ουσιαστική ακρόαση από κοινοβουλευτική επιτροπή;
Αναζητείται ο καταλύτης για την αλλαγή
Είναι πλέον αναγκαία η ριζική αναδιάρθρωση του «τοπίου» στο ελληνικό στρατιωτικό οικοδόμημα. Οι ρόλοι του ΥΠΕΘΑ, των Γενικών Επιτελείων αλλά και άλλων υφιστάμενων θεσμικών οργάνων (π.χ. σύμβουλος εθνικής ασφάλειας, αρμόδιες κοινοβουλευτικές επιτροπές) θα πρέπει από μηδενική βάση να επαναπροσδιοριστούν και οι σχετικές αρμοδιότητες να κατανεμηθούν εκ νέου στο πλαίσιο μιας νέας αρχιτεκτονικής. Είναι αυτονόητο ότι μια τέτοια διαδικασία θα προκαλέσει τριβές και αντιδράσεις, καθώς θα μεταβάλλει τις μέχρι σήμερα ισορροπίες. Ομως, επίσης αυτονόητο είναι ότι η παρούσα κατάσταση έχει εξαντλήσει τα περιθώριά της.
Αναγκαία είναι και η συγκρότηση μιας υπηρεσίας κυβερνητικής λογοδοσίας, στα πρότυπα του αμερικανικού Government Accountability Office (GAO), που «παρέχει στο Κογκρέσο, στους επικεφαλής των εκτελεστικών υπηρεσιών και στο κοινό έγκαιρες, βασισμένες σε γεγονότα, ακομμάτιστες πληροφορίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη βελτίωση της κυβέρνησης και την εξοικονόμηση δισεκατομμυρίων δολαρίων στους φορολογουμένους».
Στην πράξη σήμερα αναζητείται ένας καταλύτης που θα εισαγάγει αλλαγές ανάλογης κλίμακας με αυτές που επέβαλαν ως υπουργός Αμυνας των ΗΠΑ (1961-1968) ο Ρόμπερτ ΜακΝαμάρα και οι αναλυτές της γνωστής δεξαμενής σκέψης Rand Corporation, που καταγράφηκαν στην ιστορία ως «Whiz Kids» («Παιδιά-Θαύματα») και οι οποίοι αποτελούσαν το επιτελείο του. Η οικονομική ανάλυση, η επιχειρησιακή έρευνα, η ανάλυση συστημάτων, η θεωρία παιγνίων, η ανάλυση εναλλακτικών επιλογών, η γενικευμένη χρήση υπολογιστών και οι σύγχρονες μέθοδοι διοικητικής αποτελούν μερικές μόνο από τις καινοτομίες που τότε είχαν θεσμοθετηθεί στο υπουργείο Αμυνας των ΗΠΑ.
Το σύστημα σχεδίασης, προγραμματισμού και προϋπολογισμού (PPBS: Planning, Programming, and Budgeting System) ήταν άλλη μία καινοτομία που εισήγαγε το 1961 ο ΜακΝαμάρα ως πλαίσιο σύνδεσης των στρατηγικών αντικειμενικών σκοπών με τους πόρους. Σήμερα, 61 χρόνια μετά, το σύστημα με την ονομασία PPBE (το «Ε» που προστέθηκε το 2003 αναφέρεται στην «Εκτέλεση» [Execution]) συνεχίζεται να βρίσκεται σε χρήση. Επίσης δημιούργησε την υπηρεσία Αμυντικών Πληροφοριών (DIA: Defense Intelligence Agency) και την υπηρεσία Αμυντικού Εφοδιασμού (DSA: Defense Supply Agency).
Τα οφέλη της ριζικής αναδιάρθρωσης του «τοπίου» στο αμυντικό οικοδόμημα της χώρας μας
Στην ελληνική περίπτωση η ριζική αναδιάρθρωση του «τοπίου» στο ελληνικό στρατιωτικό οικοδόμημα, σε συνδυασμό με τη διατύπωση ολοκληρωμένου οράματος, την ενθάρρυνση της εγχώριας καινοτόμου στρατιωτικής σκέψης και τη θεσμοθέτηση των «εργαλείων» που προαναφέρθηκαν, θα είχε σημαντικά οφέλη σε πολλαπλά επίπεδα μειώνοντας σε σημαντικό βαθμό τη λήψη λανθασμένων αποφάσεων, τεκμηριώνοντας σε ισχυρές βάσεις όσες έχουν ληφθεί (συνεπώς καθιστώντας αυτές συνολικά αποδεκτές) και χαράσσοντας τον βέλτιστο δρόμο για το μέλλον. Ενδεικτικά αναφέρονται:
– Το ΥΠΕΘΑ, αντί να είναι περιορισμένο στον ρόλο του… παρακολουθήματος, θα αποτελούσε την επιτομή του κατά την προσφιλή ορολογία της κυβέρνησης «επιτελικού κράτους».
– Αντί της θεσμοθέτησης της θέσης του «συμβούλου Εθνικής Ασφαλείας» (δηλαδή προσώπου), θα είχε επιλεγεί η θεσμοθέτηση δομής («Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας»), που θα καθιστούσε περισσότερο ισότιμη τη συνεργασία με τη στρατιωτική γραφειοκρατία και δεν θα επέτρεπε την εμφάνιση της φημολογούμενης δυσκολίας στη σύνταξη της νέας Πολιτικής Εθνικής Ασφάλειας (όπως μετονομάστηκε η Πολιτική Εθνικής Αμυνας).
– Η ύπαρξη «έγκαιρων, βασισμένων σε γεγονότα, ακομμάτιστων πληροφοριών», δηλαδή της υπηρεσίας κυβερνητικής Λογοδοσίας, θα επέτρεπε στους βουλευτές, στου εκλεγμένους αντιπροσώπους του λαού, να συμβάλουν ουσιαστικά στη συζήτηση στις αρμόδιες κοινοβουλευτικές επιτροπές και στον φορολογούμενο να σχηματίσει άποψη στη βάση αντικειμενικών δεδομένων.
– Θα υποβοηθούσε τη βέλτιστη εφαρμογή της διακλαδικότητας που σήμερα υλοποιείται με την πλήρη κάθετη διοίκηση που ασκεί το Γενικό Επιτελείο Εθνικής Αμυνας (ΓΕΕΘΑ) ως υπερ-επιτελείο που ελέγχει το σύνολο των λειτουργιών των ΕΕΔ (συμπεριλαμβανομένης ακόμη… και της έκδοσης των ανακοινώσεων Τύπου από τα Γενικά Επιτελεία) και τη μετατροπή των αρχηγών των Γενικών Επιτελείων σε «εκπροσώπους του αρχηγού ΓΕΕΘΑ» (κατά την έκφραση που χρησιμοποιείται στις ανακοινώσεις Τύπου). Αν η κύρια απαίτηση για την υιοθέτηση της διακλαδικότητας είναι η διαπίστωση (τουλάχιστον από εικοσαετίας σε ό,τι αφορά τη χώρα μας) ότι μέσω αυτής μπορούν να υπερκεραστούν οι μεμονωμένες εκ της φύσης κάθε κλάδου αδυναμίες και ουσιαστικά να εξουδετερωθούν οι περιορισμοί και οι δουλείες που επιβάλλουν η γεωγραφία και οι απαιτήσεις του συγκεκριμένου θεάτρου επιχειρήσεων και η ανάγκη οργάνωσης ενός Ανώτατου Διακλαδικού Επιχειρησιακού Στρατηγείου, που θα ελέγχει επιχειρησιακά τις δυνάμεις στην ειρήνη, στην κρίση και στον πόλεμο, θα εξεταζόταν αντικειμενικά και σε βάθος, σε ποιον βαθμό εξυπηρετείται από τη σημερινή διαρρύθμιση. Αν, για παράδειγμα, μήπως τα Γενικά Επιτελεία θα έπρεπε να απολέσουν κάθε επιχειρησιακή αρμοδιότητα και αφού κατάλληλα αναδιοργανωθούν να επικεντρωθούν στον ρόλο της συγκρότησης, εκπαίδευσης, εξοπλισμού και υποστήριξης δυνάμεων (force providers) που θα διατίθενται στον ανώτατο διακλαδικό επιχειρησιακό διοικητή (force employer) για να διεξαγάγει επιχειρήσεις στην ειρήνη, στην κρίση και στον πόλεμο; Αν οι επιτελικές διαδικασίες του ΓΕΕΘΑ θα έπρεπε να μεταβιβαστούν στο ΥΠΕΘΑ ώστε το Ανώτατο Διακλαδικό Επιχειρησιακό Στρατηγείο να επικεντρωθεί στην κύρια αποστολή του;
– Θα επέτρεπε με ακρίβεια τον προσδιορισμό της οργάνωσης και του εξοπλισμού των υπομονάδων / μονάδων / σχηματισμών ώστε να μπορούν να αντιμετωπίσουν την απειλή όπως αυτή έχει διαμορφωθεί και διαφαίνεται ότι θα εξελιχθεί στο μέλλον και να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του σημερινού και μελλοντικού χώρου επιχειρήσεων. Για παράδειγμα, θα επέτρεπε την ακριβή μέτρηση της επιχειρησιακής αποδοτικότητας των ουλαμών των τριών ή των τεσσάρων αρμάτων, της ύπαρξης ταγμάτων ελιγμού ενός όπλου (π.χ. επιλαρχία μέσων αρμάτων, μηχανοκίνητο τάγμα Πεζικού) ή σύνθετων (δηλαδή με περισσότερα του ενός όπλου, π.χ. τεθωρακισμένα και μηχανοκίνητο Πεζικό), θα καθόριζε τον αριθμό των υπομονάδων ελιγμού του τάγματος (τρεις ή τέσσερις) και την αναλογία τους (στην περίπτωση των σύνθετων), τη δομή των ταξιαρχιών (τριγωνική ή τετραγωνική, δηλαδή με τρεις ή τέσσερις μονάδες ελιγμού) κ.λπ.
– Θα τεκμηρίωνε το ελάχιστο αποδεκτό επίπεδο στελέχωσης των μονάδων ώστε να μπορούν να επιτελέσουν την αποστολή τους και κατά συνέπεια τον αντικειμενικό προσδιορισμό της διάρκειας της θητείας.
– Θα βελτιστοποιούσε τη γεωγραφική κατανομή των μονάδων και των σχηματισμών. Για παράδειγμα, θα τεκμηρίωνε τη βασιμότητα ή μη της απόφασης διατήρησης της 32ης Ταξιαρχίας Πεζοναυτών «ΜΟΡΑΒΑΣ» στην παρούσα έδρα της, στον Βόλο, και της εξαγγελθείσας μετακίνησης της Διοίκησης Αμφιβίων Δυνάμεων στον Βόλο ή στον Αλμυρό, δηλαδή εντός του κλειστού κόλπου του Παγασητικού που μπορεί να παρομοιαστεί με φιάλη που «προκαλεί» τον εχθρό να βάλει δύο «πώματα», στον δίαυλο Τρικερίου και τον δίαυλο μεταξύ Πηλίου και Βόρειας Εύβοιας. Ή θα τεκμηρίωνε τη βασιμότητα ή μη της προ δεκαετιών επιλογής εγκατάστασης ενός τάγματος πεζοναυτών στη Σύρο.
– Θα αποδείκνυε ή μη τη βασιμότητα της απόφασης για τη συνολικού κόστους 291.000.000 ευρώ προμήθεια 76 αμφιβίων τεθωρακισμένων οχημάτων της οικογενείας AAV, όταν:
α) Ο κύριος χρήστης, το σώμα των πεζοναυτών των ΗΠΑ έχει ήδη αποφασίσει τον παροπλισμό τους, καθώς έκρινε ότι αδυνατούν να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις του σημερινού χώρου επιχειρήσεων.
β) Από τον Δεκέμβριο του 2021 έχει απαγορευθεί τη χρήση τους σε αμφίβιες επιχειρήσεις και εκπαίδευση.
γ) Το Πολεμικό Ναυτικό δεν διαθέτει τα κατάλληλα για την αξιοποίησή τους πλοία αμφίβιων επιχειρήσεων και στη δεύτερη περίπτωση θα αναδείκνυε το περισσότερο επιχειρησιακό αποτελεσματικό μοντέλο διεξαγωγής αμφίβιων επιχειρήσεων ή την επίτευξη του ίδιου επιχειρησιακού αποτελέσματος μέσω της υλοποίησης εναλλακτικών επιλογών.
– Θα αποδείκνυε ή μη τη βασιμότητα της απόφασης για τη συνολικού κόστους 388.000.000 ευρώ προμήθεια τριών μη επανδρωμένων αεροχημάτων (ΜΕΑ) MQ-9B Sea Guardian και δύο σταθμών εδάφους όταν:
α) Εχουν ήδη μισθωθεί από το Ισραήλ (η σύμβαση υπεγράφη το 2020) τρία ΜΕΑ Heron 1 για περίοδο τριών ετών αντί κόστους περίπου 40.000.000 ευρώ.
β) Φέρεται να έχει προταθεί από τους Ισραηλινούς η προμήθεια πέντε εξοπλισμένων (ανά αερόχημα τέσσερα κατευθυνόμενα βλήματα Spike NLOS και μία βόμβα 500 λιβρών) ΜΕΑ τύπου Heron 1 και δύο επίγειων σταθμών εδάφους αντί 150.000.000 ευρώ.
γ) Οι μονάδες ΠΒ Μάχης (450 αυτοκινούμενα οβιδοβόλα και 150 πολλαπλοί εκτοξευτές πυραύλων) στερούνται παντελώς ΜΕΑ, τα οποία θα μπορούσαν να αναπτυχθούν και να κατασκευαστούν από την εγχώρια τεχνολογική και βιομηχανική βάση.
– Θα επέβαλε την προμήθεια του κύριου οργανικού οπλισμού μαζί με την προμήθεια των τροχοφόρων τεθωρακισμένων οχημάτων M1117.
– Θα διαφώτιζε τον φορολογούμενο γιατί ενώ σήμερα προτάσσεται ο εκσυγχρονισμός 183 αρμάτων μάχης Leopard 2A4 με εκτιμώμενο κόστος περί τα 1,4 δισ. ευρώ, δεν λαμβάνεται πρόβλεψη για την υποπολλαπλάσιου κόστους εν συνεχεία υποστήριξη των αρμάτων μάχης Leopard 2HEL και των αυτοκινούμενων οβιδοβόλων PzH-2000GR, που αποτελούν τις κορωνίδες των οπλικών συστημάτων της κατηγορίας τους.
– Θα επέλυε το μυστήριο του εκσυγχρονισμού μέσης ζωής των τεσσάρων φρεγατών τύπου MEKO-200HN («ΥΔΡΑ») του Πολεμικού Ναυτικού που εδώ και περίπου 15 χρόνια χαρακτηρίζεται επιχειρησιακά αναγκαίος αλλά ακόμη δεν έχει υλοποιηθεί.
Είναι αυτονόητο ότι ο παραπάνω κατάλογος θα μπορούσε να εμπλουτιστεί με δεκάδες παραδείγματα που αφορούν το σύνολο των λειτουργικών πτυχών του ελληνικού στρατιωτικού οικοδομήματος. Τα ίδια παραδείγματα αποδεικνύουν τον υπονομευτικό ρόλο των συστηματικών αδυναμιών και αναδεικνύουν πόσο επιτακτική είναι η ανάγκη καταλυτικής αλλαγής.
