Ιδιαίτερη επιβάρυνση στην υγεία των ανθρώπων προκαλεί ο καπνός που παράγεται από τις δασικές πυρκαγιές επηρεάζοντας ακόμα και όσους δεν βρίσκονται κοντά στο μέτωπο της φωτιάς.
Οι επιπτώσεις μιας δασικής πυρκαγιάς είναι πολλαπλές και δεν περιορίζονται μόνο στην άμεση απειλή για την ανθρώπινη ζωή, στην καταστροφή του περιβάλλοντος και των περιουσιών αλλά επεκτείνονται και σε άγνωστες πτυχές που κρύβονται πίσω από τις συνέπειες που μπορεί να έχει το «ταξίδι του καπνού». Με τον καπνό που παράγεται σε μια πυρκαγιά να αποτελείται από ένα πολύπλοκο μίγμα αέριων, υγρών και στερεών συστατικών (αέρια, πτητικές οργανικές ενώσεις και σωματίδια) η έκθεση στα συστατικά μπορεί να προκαλέσει οξείες, βραχυχρόνιες και μακροχρόνιες επιπτώσεις στην υγεία.
Σύμφωνα με τον καθηγητή του ΕΜΠ, στο τμήμα Χημικών Μηχανικών, και διευθυντή του Ευρωπαϊκού Κέντρου Δασικών πυρκαγιών, Μιλτιάδη Σταθερόπουλο, σε πρώτη φάση για να αξιολογήσει κανείς τον καπνό από μία δασική πυρκαγιά θα πρέπει να δει την ποσότητα που παράγεται, τη διάρκεια, τη συχνότητα, και τη σύνθεση. Παράλληλα, όπως τονίζει, ο καπνός δεν περιορίζεται στο σημείο που βρίσκεται σε εξέλιξη μια δασική πυρκαγιά.
«Οι δασικές πυρκαγιές , ιδιαίτερα αυτές που είναι πολύ μεγάλης διάρκειας και έκτασης δεν έχουν τοπικές επιδράσεις, απλώνονται ακόμα και σε μία ολόκληρη ήπειρο ακόμα και σε όλο τον πλανήτη. Η ρύπανση από τον καπνό της δασικής πυρκαγιάς δεν είναι τοπικό φαινόμενο, ούτε του δήμου. Ανάλογα με τη διάρκειά της είναι μιας ολόκληρης γραμμής που κατευθύνεται ο καπνός. Είναι η επίδραση σε όλη την κατεύθυνση του μετώπου του καπνού. Αυτός είναι ο λόγος που κάποιον θα πρέπει να τον ενδιαφέρουν οι δασικές πυρκαγιές και ο καπνός τους, όχι μόνο για οικολογικούς λόγους αλλά γιατί ο καπνός δεν είναι κάτι που περιορίζεται στο σημείο που θα γίνει. Ο καπνός είναι ένα στοιχείο που δεν είναι τοπικό, η ρύπανση μπορεί να είναι περιφερειακή, διασυνοριακή, διακρατική», είπε αρχικά.
Συνέπειες στο επίπεδο της υγείας
Σε ό,τι αφορά στις συνέπειες μιας δασικής πυρκαγιάς στο επίπεδο της υγείας αυτές χωρίζονται σε οξείες, βραχυχρόνιες και μακροχρόνιες.
Οι οξείες, σύμφωνα με τον κ. Σταθερόπουλο, προέρχονται από τα αέρια ή από τον καπνό που προσβάλλει κάποιους ανθρώπους πολύ κοντά στο μέτωπο της δασικής πυρκαγιάς. «Κύριοι αποδέκτες αυτών των επιδράσεων είναι οι πυροσβέστες και όσοι συμμετέχουν στην κατάσβεση της φωτιάς. Οι βραχυχρόνιες είναι κυρίως καρδιοαναπνευστικά προβλήματα και οφθαλμολογικές συνέπειες και προσδιορίζονται την πρώτη ή την επόμενη μέρα, ενώ οι μακροχρόνιες έχουν να κάνουν με τη συχνότητα που εισπνέουμε τον καπνό της δασικής πυρκαγιάς- και πραγματικά έχει βρεθεί ότι αυξάνουν στατιστικά και κάποιες παθήσεις αλλά και καρκινογένεση», τονίζει ο κ. Σταθερόπουλος και προσθέτει:
«Υπάρχει ανάγκη οι άνθρωποι να αντιληφθούν την επικινδυνότητα του καπνού από μία δασική πυρκαγιά και τις συνολικές επιπτώσεις στην υγεία. Πολλές φορές οι άνθρωποι ενεργούν στο μέτωπο της πυρκαγιάς αγνοώντας αυτούς τους παράγοντες. Οι επιπτώσεις στην υγεία συνδέονται με την τοξικότητα των συστατικών του παραγόμενου καπνού, τα χαρακτηριστικά της έκθεσης στον καπνό, τον βαθμό ευπάθειας του εκτιθέμενου πληθυσμού και τις ειδικές ομάδες έκθεσης (πυροσβέστες)».
«Πολύ σύνθετο και επιθετικό στον άνθρωπο μείγμα ουσιών»
Σχετικά με την τοξικότητα των συστατικών του παραγόμενου καπνού, θα πρέπει να εξετάζεται ταυτόχρονα και το σύνθετο σενάριο μιας πυρκαγιάς που περιλαμβάνει τη διαδρομή ενός μετώπου, δηλαδή αν ένα μέτωπο περνάει από μία βιομηχανική ζώνη ή αν μέσα σε μία δασική έκταση υπάρχει παράνομη χωματερή.
«Η κατάσταση με τον καπνό γίνεται ακόμα πιο σύνθετη όταν το μέτωπο της πυρκαγιάς περάσει από βιομηχανική ζώνη, βιοτεχνία πλαστικών ή αν περάσει σε μια μεγάλη χωματερή. Όταν μια δασική πυρκαγιά (η θερμοκρασία της οποίας κυμαίνεται από 600 βαθμούς έως 1.100) περάσει πάνω από μια χωματερή τότε δεν μιλάμε πια για απλή δασική πυρκαγιά μιλάμε για ένα πολύ σύνθετο και επιθετικό στον άνθρωπο μείγμα ουσιών. Αυτός είναι ένας λόγος για τον οποίο πρέπει να υπάρχει αυστηρή επιτήρηση και να εξαφανιστούν οι παράνομες χωματερές», επισημαίνει ο κ. Σταθερόπουλος.
Εξετάζοντας την πρόσφατη δασική πυρκαγιά στην Πεντέλη και τις μετρήσεις αερίων και σωματιδίων από σταθμούς μέτρησης της Παλλήνης και του Κορωπίου παρατηρεί κανείς ότι οι συγκεντρώσεις των αιωρούμενων σωματιδίων PM10 και PM2,5 (ατμοσφαιρικοί ρύποι ιδιαίτερα επιβλαβείς για την ανθρώπινη ζωή και το περιβάλλον) σχεδόν τετραπλασιάστηκαν μια μέρα μετά την πυρκαγιά, στις 20 Ιουλίου, ενώ αυξημένες είναι οι τιμές και στο διοξείδιο του αζώτου αλλά και του θείου.
Συγκεκριμένα, σύμφωνα με στοιχεία από τους σταθμούς μέτρησης αέριας ρύπανσης σε Παλλήνη, Κορωπί, Σπάτα, Γλυκά Νερά και Μαρκόπουλο που παραχώρησε ο Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών, τα σωματίδια PM10 και PM2,5, σε Παλλήνη και Κορωπί, παρουσιάζουν πολύ μεγάλη αύξηση στις μέσες συγκεντρώσεις τους το επόμενο 24ωρο από την εκδήλωση της πυρκαγιάς. Για την ακρίβεια στον σταθμό στην Παλλήνη στις 18 και στις 19 Ιουλίου οι συγκεντρώσεις των PM10 κινούνταν σε πολύ φυσιολογικά επίπεδα γύρω στα 17-19 μg/m³. Ωστόσο την επόμενη μέρα, στις 20 Ιουλίου, η τιμή αυτή έφτασε στα 68,14 μg/m³. Η αντίστοιχη τιμή στο Κορωπί διπλασιάστηκε. Την ίδια ώρα οι συγκεντρώσεις των PM2,5 σε Παλλήνη και Κορωπί τετραπλασιάστηκαν μέσα σε μία μέρα.
Σύμφωνα με τον κ. Σταθερόπουλο η οριακή τιμή στα επιτρεπτά όρια στο PM10 είναι τα 50 μg/m³ ενώ στα PM2,5 τα 25 μg/m³, τιμές που όπως προκύπτει από τα στοιχεία ξεπεράστηκαν κατά πολύ καθώς σε Παλλήνη και Κορωπί τα PM2,5 έφτασαν στις 20 Ιουλίου τα 35,49 μg/m³ και τα 36,13 μg/m³ αντίστοιχα. Το αισιόδοξο ωστόσο, είναι ότι η αύξηση στις τιμές δεν διαρκεί πάνω από ένα 24ωρο καθώς τις επόμενες μέρες καταγράφουν πτωτική πορεία.
«Σε Παλλήνη και Κορωπί έχουμε διπλάσια έως τετραπλάσια αυξημένη συγκέντρωση την ημέρα και την επόμενη της δασικής πυρκαγιάς. Αυτό μας κάνει να πιστεύουμε ότι όσο πλησιάζουμε κοντά στο μέτωπο της πυρκαγιάς αυτές οι τιμές θα είναι πολύ πιο αυξημένες. Στις περιοχές που είναι κοντά στην εστία της πυρκαγιάς, πχ Πεντέλη, εκείνο το 24ωρο μπορεί να είχαν φτάσει σε 200 ή 400 ή 500 μικρογραμμάρια στα σωματίδια. Οι τιμές εκεί θα είχαν εκτοξευτεί», υπογραμμίζει ο κ. Σταθερόπουλος και τονίζει ότι η ατμοσφαιρική αυτή ρύπανση δεν παραμένει εστιασμένη στην περιοχή της Πεντέλης αλλά απλώνεται σε πολύ μεγάλη απόσταση. «Άρα κάθε περιοχή μπορεί να δέχεται τον καπνό της δασικής πυρκαγιάς από πολύ μεγάλη απόσταση απ΄ αυτήν που γίνεται. Η επίπτωση μιας δασικής πυρκαγιάς δεν περιορίζεται μόνο εκεί που γίνεται η πυρκαγιά αλλά επηρεάζει μεγάλη έκταση», σημειώνει.
Μέτρα προστασίας και ευάλωτες ομάδες
Το καλύτερο μέτρο προστασίας σύμφωνα με τον κ. Σταθερόπουλο είναι η πρόληψη, ωστόσο όταν αυτό δεν είναι εφικτό η απομάκρυνση του πληθυσμού από τις περιοχές που έχει εκδηλωθεί αποτελεί μία λύση.
«Ένας τρόπος είναι να φύγει κάποιος από τον χώρο όσο κρατάει η δασική πυρκαγιά. Κοντά στο μέτωπο της φωτιάς κινδυνεύεις άμεσα από τον καπνό αλλά και η επιβάρυνση της υγείας είναι πολύ μεγάλη. Η εκκένωση θεωρώ ότι δεν γίνεται μόνο για το ότι μπορεί να κατευθυνθεί εκεί η πυρκαγιά αλλά γίνεται και για λόγους προστασίας απέναντι στον καπνό», εξηγεί ο κ. Σταθερόπουλος. Ακόμη, όπως τονίζει, ένα άλλο μέτρο προστασίας θα ήταν η χορήγηση ειδικών μασκών κατά τη διάρκεια εκδήλωσης μιας πυρκαγιάς.
Το πιο σημαντικό ωστόσο για εκείνον είναι οι άνθρωποι να αντιληφθούν άμεσα την επικινδυνότητα μιας δασικής πυρκαγιάς. «Σίγουρα υπάρχει ο κίνδυνος για περιουσία, για περιβάλλον αλλά είναι κι ένας κίνδυνος σημαντικός για την ανθρώπινη ζωή και την ανθρώπινη υγεία», σημειώνει.
Καταλυτικό ρόλο στα μέτρα προστασίας έχει η ενημέρωση για τις επιπτώσεις του καπνού στην ατμόσφαιρα καθώς όπως αναφέρει χρειάζεται να ενημερωθούν ότι οι συγκεντρώσεις μέσα στον καπνό αερίων, σωματιδίων και διαφόρων χημικών ουσιών είναι τέτοιες που μπορούν είτε άμεσα να δημιουργήσουν κίνδυνο για την ζωή.
Επιπλέον ο κ. Σταθερόπουλος τονίζει ότι χρειάζεται συγκεκριμένη πρόνοια και πρόβλεψη για τα άτομα ΑμεΑ αλλά και για όσους διαθέτουν κινητικά προβλήματα στην περίπτωση που ξεσπάσει μια δασική πυρκαγιά στην περιοχή που ζουν. Ειδικότερα, όπως λέει, χρειάζεται η οικογένεια ή όσοι εργάζονται σε δομές για ΑμεΑ να είναι πολύ καλά εκπαιδευμένοι: «Εμείς παροτρύνουμε τις δομές για ανθρώπους ΑμεΑ που μπορεί να είναι σε περιοχές που υπάρχει πιθανότητα εκδήλωσης δασικής πυρκαγιάς να πραγματοποιούν ασκήσεις σε συνεργασία με την Πυροσβεστική για εκκένωση της δομής».
Σημειώνεται ότι ιδιαίτερα ευάλωτοι στις επιπτώσεις του καπνού από μια δασική πυρκαγιά είναι τα άτομα με αναπνευστικά προβλήματα ή άσθμα, οι πάσχοντες από υπερευαισθησία της αναπνευστικής οδού, άτομα με καρδιοαγγειακές ασθένειες, οι ηλικιωμένοι, τα παιδιά, τα βρέφη, οι έγκυες γυναίκες και οι καπνιστές.
