Το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου βρήκε τις νικήτριες δυνάμεις και τους Συμμάχους σύμφωνους σε βασικά θέματα, όπως ο αποκλεισμός των Τούρκων από την Ευρώπη, η εγκαθίδρυση διεθνούς ελέγχου στην Κωνσταντινούπολη και στα Στενά, η απελευθέρωση των μη τουρκικών τμημάτων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και η συμφωνία για κάποιου είδους εθνική αναγνώριση των απελευθερωμένων των μη τουρκικών πληθυσμών.
- Της Κύρας Αδάμ
Σύμφωνα με τα αρχεία των υπουργείων Εξωτερικών των ΗΠΑ, Βρετανίας, Γαλλίας, Ιταλίας, μεγάλα τμήματα των οποίων αναφέρονται αναλυτικώς στο πολύ ενδιαφέρον βιβλίο του Αμερικανού καθηγητή P.C. Helmreich «Από το Παρίσι στις Σέβρες»: «… Η Συνθήκη των Σεβρών 1920 είχε την τραγική ατυχία να αποτελεί μια λύση του 19ου αιώνα σε ένα πρόβλημα του 19ου αιώνα, που όμως έλαβε χώρα στο μη κατανοητό περιβάλλον του 20ού αιώνα…».
Εως το 1920 και λίγο μετά η Ελλάδα του Ελ. Βενιζέλου όχι απλώς ήταν μια υπολογίσιμη δύναμη, αλλά και οι απαιτήσεις του Βενιζέλου στη Διάσκεψη των Παρισίων 1919 έγιναν αντικείμενο πολλαπλών συσκέψεων, συγκρούσεων, δολοπλοκιών καταστροφής της Ελλάδας ή, όπως το τοποθετεί ο Ζορζ Καστελάν, καθηγητής στο Universite Paris III, στο βιβλίο του «Ιστορία των Βαλκανίων», «στον βιασμό της Ελλάδας και στη νίκη των Συμμάχων στην Ανατολή».
Αναμφισβήτητα, η λαμπερή προσωπικότητα του Βενιζέλου ήταν αυτή που κυριολεκτικώς θάμπωνε στους Συμμάχους μετά το τέλος του πολέμου, σε σημείο ώστε ο Harold Nikolson, γραμματέας του Φόρεϊν Οφις, να γράψει στο αρχείο του «Δεν μπορώ να σου περιγράψω το γεγονός ότι ο Βενιζέλος ήταν εδώ! Αυτός και ο Λένιν είναι οι δύο πραγματικά μεγάλοι άνδρες στην Ευρώπη».
Στη Διάσκεψη των Παρισίων «τα ελληνικά αιτήματα» που έθεσε ο Βενιζέλος ( έχοντας την απόλυτη στήριξη, διπλωματική και στρατιωτική, της Γαλλίας και της Βρετανίας, και την αντίθεση της Ιταλίας, ήταν:
- Η απόδοση της Βόρειας Ηπείρου.
- Το δικαίωμα της Ελλάδας στη Θράκη, η οποία μαζί με την Κωνσταντινούπολη είχε έναν συνολικό πληθυσμό 730.822 ατόμων, με την πλειονότητα των Ελλήνων στην Αν. Θράκη.
- Στη Μικρά Ασία ο Βενιζέλος ζητούσε να αποδοθούν στην Ελλάδα όλα τα νησιά από τις μικρασιατικές ακτές αλλά και η περιοχή γύρω από την ελληνική πόλη της Σμύρνης.
- Ο Βενιζέλος διατήρησε το δικαίωμα της Ελλάδας στο νησί της Κύπρου, εκμεταλλευόμενος τη βρετανική πρόταση προς τον βασιλιά Κωνσταντίνο το 1915 να πάρει η Ελλάδα την Κύπρο, με αντάλλαγμα την είσοδο της Ελλάδας στον πόλεμο.
- Στην περίπτωση της Κωνσταντινούπολης, της Τραπεζούντας και των Αδάνων, ο Βενιζέλος ζήτησε μόνον να απομακρυνθούν οι Τούρκοι από τον έλεγχο των τριών πόλεων.
Οι ελληνικές απαιτήσεις παρουσίασαν πολλές δυσκολίες και, όπως αναφέρει ο Helmreich στο βιβλίο του, «η απόκτηση όλων των περιοχών που ζητούσε η Ελλάδα αυτομάτως θα τη μετέτρεπε στην κυρίαρχη δύναμη στο Αιγαίο και στην Αν. Μεσόγειο».
Η γαλλική κυβέρνηση υιοθέτησε ουδέτερη στάση, καθώς δεν υπήρχε σύγκρουση συμφερόντων. Η στάση των ΗΠΑ ήταν επαμφοτερίζουσα. Από τη μία ήταν αντίθετοι στην απόδοση της Δ. Θράκης στην Ελλάδα, αλλά ήταν υπέρ μιας ελληνικής ζώνης στη Σμύρνη. Ομως υπήρχε διχογνωμία στην αμερικανική αντιπροσωπία, καθώς το τμήμα πληροφοριών αντιτίθετο στην αναγνώριση των ελληνικών απαιτήσεων στη Μ. Ασία: «Η κατοχή των Δωδεκανήσων θέτει τους Ελληνες, τα ελληνικά πλοία και το ελληνικό εμπόριο μπροστά στα μούτρα του νέου κράτους (σ.σ: της Τουρκίας). Βάζοντας πόδι (σ.σ.: η Ελλάδα) στο έδαφος (σ.σ.: της Τουρκίας), αυτό είναι πρόσκληση σε άμεση αναταραχή. Η Ελλάδα θα αυξήσει τα αιτήματάσ της για περισσότερη έκταση. Η Τουρκία θα αισθανθεί ότι τα νέα σύνορά της θα την έσπρωχναν σε μειονεκτική θέση ευθύς εξαρχής…»
Η Ιταλία ήταν η κύρια πολέμιος των ελληνικών θέσεων, αφού οι Σύμμαχοι είχαν υποσχεθεί στην Ιταλία τα ίδια εδάφη στη Μ. Ασία. Χρειάστηκαν πολλές διαβουλεύσεις με την Ιταλία, με την Ελλάδα να αναγνωρίζει όλες τις ιταλικές αξιώσεις στη Μ. Ασία, εφόσον η Σμύρνη παρέμενε στην Ελλάδα. Λίγο αργότερα η ιταλική πλευρά πρότεινε στον Βενιζέλο να αποδεχθεί περιορισμένες αξιώσεις στα Δωδεκάνησα και στη Σμύρνη, με αντάλλαγμα την πλήρη ένταξη της Β. Ηπείρου στην Αλβανία (ώστε να μη χαθεί ο ιταλικός έλεγχος στην Αδριατική). Τον γόρδιο δεσμό επιχείρησε να λύσει ο Βρετανός πρωθυπουργός Λόιντ Τζορτζ προτείνοντας τη δημιουργία μιας επιτροπής εμπειρογνωμόνων για να εξετάσει και γνωμοδοτήσει επί των ελληνικών αξιώσεων.
Οι απόψεις των τεσσάρων μεγάλων διίσταντο. Και οι τέσσερις δυνάμεις συμφωνούσαν ότι με την εξαίρεση της Δωδεκανήσου όλα τα νησιά του Αιγαίου έπρεπε να επιστραφούν στην Ελλάδα, όπως συμφωνούσαν στην καταρχήν απόδοση της Δ. Θράκης στην Ελλάδα. Η Βρετανία και η Γαλλία ήταν έτοιμες να επιτρέψουν στην Ελλάδα να προσαρτήσει τα λιμάνια της Σμύρνης και του Αϊβαλιού, σε περιορισμένη περιοχή.
Οι ΗΠΑ διαφώνησαν πλήρως με την προοπτική να αποσπαστούν πλήρως αυτές οι περιοχές από την Τουρκία. Στη σχετική έκθεση αναφέρεται: «Η αμερικανική αντιπροσωπία θεωρεί ότι από οικονομικής άποψης είναι απαράδεκτο να χωριστούν οι παράκτιες περιοχές της δυτικής Μικράς Ασίας από το κεντρικό πλατό της Ανατολίας και κατ’ αυτόν τον τρόπο να αποκοπεί ό,τι έχει απομείνει από την τουρκική αυτοκρατορία από τις φυσικές εξόδους προς τη θάλασσα».
Η Ιταλία απέρριψε τα πάντα
Οταν η έκθεση για τις ελληνικές αξιώσεις τέθηκε ενώπιον των τεσσάρων Μεγάλων, οι ΗΠΑ ένωσαν δυνάμεις με την Ιταλία επιμένοντας ότι έως ότου το Ανώτατο Δικαστήριο λάμβανε την τελική απόφαση για το μέλλον του τουρκικού κράτους δεν μπορούσε να ληφθεί απόφαση για τις ελληνικές αξιώσεις. Ετσι η έκθεση για τις ελληνικές αξιώσεις ούτε εγκρίθηκε ούτε απορρίφθηκε.
Καθώς η Διάσκεψη Ειρήνης στο Παρίσι εξακολουθούσε, η Ιταλία, αφού απέσυρε την αντιπροσωπία της από τη διάσκεψη, ακολούθησε όλο και πιο επιθετική πολιτική, έστειλε μάλιστα αριθμό πλοίων στη Σμύρνη. Ο Αμερικανός πρόεδρος Γουίλσον παρατήρησε ότι «η συμπεριφορά της Ιταλίας είναι χωρίς αμφιβολία επιθετική. Δημιουργεί μια απειλή στην ειρήνη, ακόμα και κατά τη διάρκεια της διάσκεψης». Απαντώντας, ο Βρετανός Λόιντ Τζορτζ δήλωσε ότι ο Βενιζέλος είχε αιτηθεί την αποστολή ενός συμμαχικού πλοίου στη Σμύρνη και πρόσθεσε ότι τα τρία κράτη έπρεπε να εκπροσωπηθούν. Αυτό έγινε αμέσως αποδεκτό, με τον Γάλλο Κλεμανσό να παρατηρεί: «Αυτή είναι η έναρξη της Κοινωνίας των Εθνών!»
Στις 8 Μαΐου ο Λόιντ Τζορτζ πρότεινε η Ελλάδα να στείλει δυο τρεις μεραρχίες στην περιοχή, οι οποίες όμως θα παρέμειναν στα πλοία και θα αποβιβάζονταν «μόνον αν υπήρχε απειλή ταραχών ή σφαγές». Ο Βενιζέλος δέχτηκε και ανακοίνωσε ότι θα στείλει δύο μεραρχίες που βρίσκονταν στη Μακεδονία. Επικεφαλής των συμμαχικών πλοίων και της επιχείρησης απόβασης ήταν ο Βρετανός ναύαρχος Κάλθορπ. Αποφασίστηκε ακόμα ότι πρώτα θα αποβιβάζονταν οι Γάλλοι, στους οποίους οι Τούρκοι θα παρέδιδαν τα οχυρά, και στη συνέχεια τα γαλλικά στρατεύματα θα παρέδιδαν στα ελληνικά. Η αποβίβαση έγινε στις 15 Μαΐου.
Σύμφωνα με τα αρχεία του Φόρεϊν Οφις: «Τα γαλλικά, βρετανικά και ιταλικά στρατιωτικά αποσπάσματα δεν συνάντησαν αντίσταση, αλλά όταν τα ελληνικά στρατεύματα αποβιβάστηκαν για να αναλάβουν, ξέσπασαν διαδηλώσεις και βία». Η ελληνική τραγωδία κορυφώθηκε δύο χρόνια αργότερα…
