Το χρήμα, η εξουσία και η εκμετάλλευση δεν θα έπρεπε να έχουν καμιά δουλειά με τα απροστάτευτα παιδιά. Στην πράξη, όμως, συχνά οι μονάδες που υποστηρίζουν τους αδύναμους αυτού του κόσμου δεν συμμορφώνονται με τα ηθικά και νομικά πρότυπα.
Η περίπτωση της «Κιβωτού του Κόσμου» δεν είναι η μοναδική που αποδεικνύει ότι στην Ελλάδα τα πιο ευάλωτα παιδιά «προδίδονται» από το ίδιο το σύστημα που υποτίθεται ότι είναι εκεί για να τα προστατεύει. Κρατικές Αρχές στέλνουν ανήλικα κατευθείαν σε ιδιωτικά ιδρύματα με ανύπαρκτους ελέγχους και σκιώδη λογοδοσία, αδιαφορώντας ουσιαστικά για το αν αυτά τα παιδιά ρίχνονται σε μια μαύρη τρύπα.
Του Βασίλη Γαλούπη
Οι δομές, που συχνά λειτουργούν υπό το θολό καθεστώς ΜΚΟ με κρατικές, ευρωπαϊκές και ιδιωτικές χρηματοδοτήσεις, μετατρέπονται από φιλανθρωπικές οργανώσεις σε πολιτικούς παίκτες. Η προβολή και η εξουσία τους διαρκώς αναβαθμίζονται. Οσο περισσότερα παιδιά παίρνουν τόσο γιγαντώνονται. Η «Κιβωτός» είχε τεράστια προβολή κι έχαιρε καθολικής «αγιοποίησης» από παράγοντες της κοινωνικής και πολιτικής ζωής. Ταυτόχρονα το «μαγαζί» του πατέρα Αντωνίου επωφελούνταν από ανεξέλεγκτες ροές δεκάδων εκατομμυρίων και δωρεές ακινήτων.
Η κυβέρνηση κινητοποιήθηκε, όπως πάντα, μετά τα γεγονότα. Η υφυπουργός Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων επιχειρεί κυνικά να υποβαθμίσει τις ευθύνες της κυβέρνησης που εκπροσωπεί. Η Δόμνα Μιχαηλίδου, με αρμοδιότητα την παιδική προστασία από τον Ιούλιο 2019, παραδέχεται με όσα λέει σε κανάλια και ραδιόφωνα ότι στα πρώτα τρία χρόνια της θητείας της δεν έγινε τίποτα για να αλλάξουν οι παθογένειες του παρελθόντος, κυρίως με τους ελεγκτικούς μηχανισμούς. Και «διαφημίζει» ως πανάκεια το νομοσχέδιο που ψηφίστηκε στη Βουλή μόλις τον περασμένο Μάιο. Εναν νόμο που, όπως αποδεικνύεται από τα ίδια τα γεγονότα φρίκης, δεν έλυσε κανένα πρόβλημα.
Καμία από τις υποθέσεις κακοποιήσεων που σχετίζονται με την «Κιβωτό» δεν ανακαλύφθηκαν από το υπουργείο, τις υπηρεσίες του για την προστασία των παιδιών και τους μηχανισμούς που έχουν την ευθύνη έλεγχου, βάσει του νόμου Μιχαηλίδου. Οι καταγγελίες για να ξετυλιχτεί το κουβάρι έγιναν είτε στην Αστυνομία είτε στον Συνήγορο του Πολίτη, που είναι ανεξάρτητη Αρχή. Με «χαμένη» την επικοινωνία με το αρμόδιο υφυπουργείο. Η μόνη «συνεισφορά» του νόμου της Μιχαηλίδου ήταν ότι σε τέτοιες περιπτώσεις υπάρχει πρόβλεψη να αλλάξει η διοίκηση της δομής, κάτι που είναι δευτερευούσης σημασίας και δεν έχει να κάνει σε τίποτα με όσα βίωναν τα παιδιά.
Η πάντα «χαμογελαστή» μπροστά στις κάμερες -συχνά και άνευ λόγου- υφυπουργός οφείλει να αντιληφθεί ότι οι κρατικοί ελεγκτικοί μηχανισμοί δεν είναι κουτί παραπόνων, που σπεύδουν μόνο αν και όποτε υπάρξει καταγγελία στην Ασφάλεια ή σε μια ανεξάρτητη Αρχή. Ούτε η δουλειά τους είναι να τρέχουν πίσω από τα σκάνδαλα. Τότε είναι πολύ αργά. Η αποστολή τους είναι να διασφαλίζουν εντατικά, διαρκώς και με όλους τους τρόπους ότι τα άτυχα αυτά παιδιά ζουν αξιοπρεπώς, όχι παραπεταμένα και κακοποιημένα.
Οι ελεγκτικοί μηχανισμοί δεν έβλεπαν επί τόσους μήνες, έστω από τον Μάιο που ψηφίστηκε ο νόμος, τα κλουβιά στην «Κιβωτό»; Οι ειδικοί λειτουργοί τους δεν καταλάβαιναν τι «έδειχναν» τα μάτια και τα πρόσωπα των δυστυχισμένων παιδιών;
Σε σκληρές υποθέσεις, όπως αυτή, που ρίχνουν γροθιά στο στομάχι της ελληνικής κοινωνίας, η τυπική επιχείρηση «πολιτικής διαχείρισης» με αμερικανιές, χαμόγελα και το «σύνδρομο της πρωτιάς», που θέλει «εμάς να φέρνουμε πρώτοι τα νομοσχέδια που δεν έφτιαχναν οι προηγούμενοι», καταντά, πέρα από εκνευριστική, και γραφική. Δεν προσφέρονται όλα τα ζητήματα για πολιτικούς ζογκλερισμούς.
Η κυβέρνηση, το υφυπουργείο, οι υπηρεσίες που υπάγονται στην Μιχαηλίδου και οι κρατικοί ελεγκτικοί μηχανισμοί που ορίζονται στο νομοσχέδιό της με χρέος να εξετάζουν διά ζώσης τι γίνεται στις δομές δεν έκαναν τίποτα για να ανακαλύψουν και να αποτρέψουν τις κακοποιητικές συμπεριφορές εις βάρος ανηλίκων. Το σύστημα απέτυχε. Κι αποδεικνύεται από τον καταιγισμό νέων καταγγελιών καθημερινά. Το πιο εφιαλτικό είναι ότι ουδείς από την κυβέρνηση είναι σε θέση να εγγυηθεί ότι σήμερα, μετά το σκάνδαλο της «Κιβωτού», δεν γίνονται τα ίδια και χειρότερα σε άλλες δομές φιλοξενίας παιδιών.
Πώς το κράτος «ξεφορτώνεται» τα ανήλικα και τα «παραδίδει» σε ΜΚΟ ιδιωτών
Μπορεί η Πολιτεία να απέχει από τον έλεγχο των δομών και από τη στοιχειώδη μέριμνα για τα απροστάτευτα παιδιά, όμως είναι αυτή που τα στέλνει δίχως δεύτερη σκέψη στις ΜΚΟ των ιδιωτών, όπως στην περίπτωση της «Κιβωτού». Τα ανήλικα βρίσκονται στις ιδιωτικές δομές με επίσημη κρατική σφραγίδα: από εισαγγελίες ανηλίκων, δικαστικές Αρχές, κοινωνικές υπηρεσίες δήμων, νοσοκομείων Παίδων και νομαρχιών.
Σε δηλώσεις που έκανε στον Σκάι μέσα στην εβδομάδα, η Δόμνα Μιχαηλίδου είπε: «Πριν από τον Μάιο δεν υπήρχαν κανόνες. Στα ορφανοτροφεία τα βρέφη μπορούσαν να τα προσέχουν π.χ. υδραυλικοί. Αλλάξαμε τις αρμοδιότητες του ελεγκτικού μηχανισμού, που ήταν αδρές και γενικές. Επί κορονοϊού, σε μια δομή της Αττικής που το σύστημα μάς έδειχνε ότι υπήρχαν 30 παιδιά βγήκαν 40 κρούσματα από τον ΕΟΔΥ. Είπαμε στους κοινωνικούς λειτουργούς της Περιφέρειας Αττικής, που είναι ο αρμόδιος ελεγκτικός μηχανισμός, να ελέγξουν τι συμβαίνει. Μας είπαν ότι δεν τους το επέτρεπε ο νόμος. Αυτό το αλλάξαμε τον Μάιο».
Ομως, πιο ουσιαστική είναι η τοποθέτηση που έκανε την περασμένη Τετάρτη η βοηθός Συνήγορος του Πολίτη για τα Δικαιώματα του Παιδιού Θεώνη Κουφονικολάκου: «Ολα τα ιδρύματα είναι de facto κακοποιητικά, δεν χρειάζεται να εστιάσουμε στην κακοποίηση που ασκείται από το προσωπικό» είπε σε ημερίδα και πρόσθεσε: «Οι θεσμικές παρεμβάσεις είναι αποσπασματικές και χαρακτηρίζονται από έλλειψη βιωσιμότητας».
Σχολιάζοντας την επικαιρότητα για την «Κιβωτό του Κόσμου» δήλωσε: «Η απουσία αποκλειστικού φροντιστή για το παιδί στα ιδρύματα είναι κακοποιητική και παραμελητική. Οι επαγγελματίες των κοινωνικών υπηρεσιών στην Αυτοδιοίκηση δεν επαρκούν για την κάλυψη των αναγκών των παιδιών, ενώ παρατηρούνται ιδιαίτερα ανομοιογενείς πρακτικές σε υπηρεσίες, ελλείψει πρωτοκόλλων υποστήριξης, παρέμβασης και διερεύνησης».
Υπάρχουν οι φετινές εκθέσεις για τις δομές της «Κιβωτού»;
Η «Κιβωτός του Κόσμου» είναι μια αστική ΜΚΟ. Είχε κανονικά αριθμό ΓΕΜΗ (156898901000) και ΑΦΜ (999960320), με έδρα τη Ζηνοδώρου 3, στην Αθήνα. Στην ιστοσελίδα της παρουσιάζει τους δεκάδες χορηγούς της, που τους κατανέμει σε «μεγάλους», «χρυσούς», «αργυρούς» και «υποστηρικτές», σαν να μιλάμε για… Ολυμπιακούς Αγώνες.
Η «Κιβωτός» διαφημίζει εδώ και χρόνια ότι δεν παίρνει κρατική χρηματοδότηση, κάτι απόλυτα ψευδές. Ισολογισμός στο site της δεν υπάρχει, όπως θα έπρεπε, όμως στους χορηγούς της είναι η ΕΥΔΑΠ, το ΥΠΟΙΚ έβγαλε έκτακτο κονδύλι 50.000 ευρώ, ο ΕΦΚΑ της παραχωρούσε ακίνητο, ενώ ψάχνοντας στη «Διαύγεια» βρήκαμε κι άλλα «κρατικά» ποσά, όπως τα 12.000 ευρώ από τα Ελληνικά Ταχυδρομεία το 2019. Μέχρι το 2021 η ΜΚΟ φέρεται ότι έλαβε και άλλη κρατική επιχορήγηση 100.000 ευρώ.
Πολύς κόσμος, από εφοπλιστές μέχρι ανθρώπους του μεροκάματου, εμπιστεύτηκαν αγνά την «Κιβωτό» με δωρεές για χρόνια. Τα ετήσια έσοδα υπολογίζονται σε πάνω από 6.000.000 ευρώ ετησίως για τα μόλις 137 παιδιά που φιλοξενούνταν στις δομές. Το πού κατέληγε αυτό το χρήμα το διερευνούν οι Αρχές.
Στον νόμο του Μαΐου αναφέρεται ότι «η επίβλεψη και η παρακολούθηση των παρεχόμενων υπηρεσιών των μονάδων παιδικής προστασίας ασκείται από τον Κοινωνικό Σύμβουλο της οικείας περιφέρειας. Ο Κοινωνικός Σύμβουλος επισκέπτεται τη μονάδα τουλάχιστον δύο φορές τον χρόνο και συχνότερα, όταν αυτό κρίνεται απαραίτητο».
Ο Κοινωνικός Σύμβουλος της περιφέρειας έχει πλέον τη νομική εξουσιοδότηση να ελέγχει τα παιδιά, το προσωπικό και να έχει πρόσβαση σε όλους τους φακέλους. «Με την ολοκλήρωση του έργου του ο Κοινωνικός Σύμβουλος συντάσσει την έκθεση αξιολόγησης» αναφέρεται στον νέο νόμο.
Ο νόμος πήρε ΦΕΚ στις 11 Μαΐου. Εως σήμερα έχουν περάσει 6,5 μήνες. Θα έπρεπε ήδη να υπάρχουν οι πρώτες ελεγκτικές εκθέσεις Κοινωνικού Συμβούλου στις περιφέρειες και στο υφυπουργείο της Μιχαηλίδου για όλες τις δομές της «Κιβωτού» στην επικράτεια. Υπάρχουν; Και τι αναφέρουν; Η Μιχαηλίδου οφείλει να τις δώσει στη δημοσιότητα. Αν δεν υπάρχουν, τότε ο νόμος δεν τηρείται με το καλημέρα.
Οι καταγγελίες που έμειναν στο συρτάρι για μήνες και χρόνια
Η περίπτωση της «Κιβωτού» δεν είναι η πρώτη δομή με κακοποιήσεις. Ακόμα και για τη ΜΚΟ του πατέρα Αντωνίου υπήρχαν καταγγελίες, τις οποίες ουδείς έλαβε υπόψη έγκαιρα.
Σύμφωνα με όσα βλέπουν το φως της δημοσιότητας, πρώην παιδαγωγός που εργαζόταν στην απομακρυσμένη δομή της Πωγωνιανής κατήγγειλε επώνυμα το 2015 στην Αστυνομική Διεύθυνση Ιωαννίνων αλλά και στον δήμο ότι «συγκεκριμένοι άνθρωποι μέσα στη ΜΚΟ της “Κιβωτού” ασκούσαν σωματική βία σε παιδιά». Οπως υποστηρίζει, «η υπόθεση πήγε στον εισαγγελέα, πήγαν παιδαγωγοί συνάδελφοί μου, έδωσαν και αυτοί καταθέσεις, αλλά η υπόθεση σταμάτησε εκεί».
Πηγές της Αστυνομίας και του υπουργείου Προστασίας λένε τώρα ότι «ήδη έχουν σχηματιστεί τρεις δικογραφίες για τις δομές του Κολωνού, του Βόλου και της Χίου, ενώ από το 2020 είχαν διενεργηθεί έρευνες από τον Συνήγορο του Πολίτη». Το ερώτημα είναι γιατί οι δομές λειτουργούσαν ακόμα με το ίδιο καθεστώς και τα ίδια στελέχη.
Στις 19 Αυγούστου 2022 υπήρξε σοβαρή καταγγελία στην Ασφάλεια Βόλου από παιδαγωγό στη δομή στο Διμήνι Βόλου. Πάλι η «Κιβωτός» συνέχισε να λειτουργεί, με υφυπουργείο, Αστυνομία και Δικαιοσύνη σε κώμα έως τον Νοέμβριο. Οι προηγούμενες υποθέσεις θα έπρεπε να έχουν κινητοποιήσει όλο το σύστημα. Τον Ιανουάριο του 2019 δύο παιδιά 8 και 11 ετών κακοποιήθηκαν σεξουαλικά από 14χρονο σε δομή στη Θεσσαλονίκη.
Τον Δεκέμβριο 2021, ύστερα από επώνυμη επιστολή που στάλθηκε στη Μιχαηλίδου, έγινε εισαγγελική έρευνα σε ορφανοτροφείο της Καλλιθέας για σεξουαλική και σωματική κακοποίηση πέντε παιδιών. Στις 14 Απριλίου μπήκε λουκέτο.
Πρόσφατα υπήρξε καταγγελία ότι δύο παιδιά υπέστησαν σεξουαλική κακοποίηση από έφηβο στη δομή ανηλίκων που στεγάζεται μέσα στο νοσοκομείο Παίδων «Αγλαΐα Κυριακού». Αυτή την εβδομάδα έγιναν νέες καταγγελίες, για δομή στη Νέα Σμύρνη με 70 παιδιά, για κακοποίηση ανηλίκων με ειδικές ανάγκες. Στην Ελλάδα λειτουργούν συνολικά 82 δημόσιες, ιδιωτικές και εκκλησιαστικές δομές παιδικής προστασίας, που φιλοξενούν 1.500-2.000 παιδιά. Ακόμα και σήμερα, ύστερα από τόσες υποθέσεις, η Πολιτεία, οι θεσμοί και οι μηχανισμοί της δεν μπορούν να εγγυηθούν ποιες λειτουργούν σωστά και ποιες όχι.
«Κονδύλια 15.000.000 € από Ε.Ε. στην Ελλάδα πήγαν απευθείας στις δομές, όχι για μεταρρυθμίσεις»
Η ιδρυματική φροντίδα έχει σχεδόν εγκαταλειφθεί πια σε πολλές δυτικές χώρες, όπως σε Βρετανία, Αμερική και Αυστραλία, ως ανεπαρκής, λανθασμένη και επικίνδυνη. Το βάρος τώρα ρίχνεται στην ανάδοχη φροντίδα με εθελοντές αλλά και επαγγελματίες αναδόχους.
Οι ειδικοί λένε ότι ανεξάρτητα από το πόσα χρήματα πέφτουν σε ένα ίδρυμα, το μοντέλο φροντίδας είναι θεμελιωδώς ελαττωματικό. Δεν υπάρχουν «καλά» ιδρύματα, παντού το προσωπικό εναλλάσσεται, δεν δημιουργείται δέσιμο με τα παιδιά, ενώ ψυχικές και πνευματικές ανάγκες μένουν ακάλυπτες.
Η εποχή που οι «κλασικές» δομές για παιδιά ήταν κρατικές ή διοικούνταν σε μεγάλο βαθμό από τοπικά συμβούλια έχει παρέλθει στις περισσότερες χώρες. Οταν υπάρχουν, τις έχουν κι εκεί ιδιώτες. Τα σκάνδαλα, πολλά. Στη Βρετανία ιδιωτικές εταιρίες και ΜΚΟ διαχειρίζονται πλέον περισσότερο από το 80% των δομών ανηλίκων.
Το καλοκαίρι το BBC πραγματοποίησε τη δική του έρευνα μετά το σκάνδαλο σε βρετανική ιδιωτική δομή με μεγάλα κέρδη. Διαπίστωσε, πέρα από τις κακοποιήσεις, ότι απόπειρες αυτοκτονίας παιδιών δεν αναφέρονταν καν στην αρμόδια κρατική Αρχή. Η έξτρα κρατική χρηματοδότηση για εκπαίδευση ξεπερνούσε τις 23.000 λίρες ανά παιδί, όμως δίχως να παρέχεται στους ανηλίκους.
Οι «Times» έγραφαν τον Μάιο για άλλο βρετανικό σκάνδαλο: «Τα κακοποιημένα παιδιά μεταφέρονται στη Σκοτία και γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης με σκοπό το κέρδος, επειδή τα αγγλικά συμβούλια παραιτήθηκαν από την ευθύνη τους και τα άφησαν στο έλεος των εφιαλτικών ιδιωτικών δομών». Η εκστρατεία «Opening Doors», που διεξήχθη από πέντε παγκόσμιου βεληνεκούς φορείς, εκ των οποίων οι περισσότεροι χρηματοδοτούνται από την Ε.Ε., αναφέρει στην έκθεσή της το 2018: «Στην Ελλάδα κυριαρχεί ακόμα η γενική αντίληψη πως τα ιδρύματα είναι η κατάλληλη λύση για τα παιδιά χωρίς οικογένειες. Παρατηρείται έλλειψη ενός διαφανούς συστήματος εγγραφής και δεν υπάρχει πλαίσιο ποιοτικών προτύπων για τους παρόχους παιδικής φροντίδας».
Στην τελευταία της αναφορά, δύο χρόνια μετά, κι αναφερόμενη πια συνολικά στην περίοδο 2014-20, επισήμαινε: «Δεδομένου ότι δεν εφαρμόζεται στρατηγική ή σχέδιο για αποϊδρυματοποίηση στην Ελλάδα, τα ευρωπαϊκά κονδύλια 15.000.000 ευρώ δεν κατευθύνθηκαν προς μεταρρυθμίσεις γι’ αυτόν τον σκοπό, αλλά διανεμήθηκαν στα παιδικά ιδρύματα».
