«Η Χειμάρρα έπεσε!». Τα έκτακτα παραρτήματα των εφημερίδων λίγο μετά το μεσημέρι γίνοταν ανάρπαστα στην Αθήνα και στον Πειραιά.
- Από τον Βασίλη Γαλούπη
Οι καμπάνες των εκκλησιών άρχισαν να ηχούν χαρμόσυνα για πάνω από μία ώρα. Τα σπίτια σημαιοστολίζονταν το ένα μετά το άλλο. Και ο κόσμος ξεχυνόνταν μαζικά στον δρόμο για να πανηγυρίσει. Δεν είχαν περάσει ούτε δυο μήνες από το «ΟΧΙ» και ο Ελληνικός Στρατός απελευθέρωνε τη Χειμάρρα, την έκανε ξανά ελληνικό έδαφος. Φτάνοντας πια, στις 22 Δεκεμβρίου 1940, μια ανάσα από το λιμάνι του Αυλώνα, εκεί όπου είχε στηθεί το ιταλικό στρατηγείο.
Σήμερα, 83 χρόνια μετά, η διαχρονικά πονεμένη Χειμάρρα αγωνιά, τούτη τη φορά για τον προφυλακισμένο δήμαρχό της Φρέντι Μπελέρη και τη σταθερή εχθρικότητα του αλβανικού κράτους απέναντι στην ελληνική μειονότητα. Κοιτάζοντας προς τα πίσω, πιο μακριά ακόμα κι από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, είναι εύκολο να αντιληφθεί κανείς πόσο πυκνός είναι ο χρόνος γι’ αυτή τη μικρή πόλη και πόσα πολλά σημαίνει για τον Ελληνισμό.
Τρεις ημέρες πριν από τα Χριστούγεννα του 1940, οι ανταποκρίσεις που έστελναν οι απεσταλμένοι των εφημερίδων από το μέτωπο της Χειμάρρας ήταν ανατριχιαστικές. Ανασύροντας από τα σκονισμένα αρχεία εκείνα τα κείμενα, το Επος ξαναζωντανεύει. Στις 24 Δεκεμβρίου εκείνης της χρονιάς το «Ελεύθερο Βήμα» δημοσίευε την ανταπόκριση του απεσταλμένου της ιστορικής εφημερίδας, Π. Παλαιολόγου, με τίτλο «Ο ελληνικός λαός πανηγυρίζει την απελευθέρωση της ηρωικής Χειμάρρας, θριαμβευτής ο Στρατός μας, εισήλθε εις την πόλη ανατρέποντας την αντίσταση του εχθρού. Αιχμαλωτίσθηκαν ολόκληρο τάγμα μελανοχιτώνων και πολυάριθμες άλλες μονάδες».
Ανταπόκριση
Περιέγραφε στη συγκλονιστική ανταπόκρισή του ο Π. Παλαιολόγος: «Βαδίζω προς τη Χειμάρρα, όπου αφού κάμφθηκε η αντίσταση του εχθρού, εισήλθαν ήδη οι προφυλακές μας. Η διαδρομή με θέα την Αδριατική και την Κέρκυρα είναι γοητευτική, ενθυμίζουσα τη δαλματική ακτή. Η καταστροφή των λαφύρων είναι επί της αμαξιτής οδού και η πτώση των ογκόλιθων καθιστούν αδύνατη τη μετάβαση του αυτοκινήτου. Ετσι αναγκάζομαι να διανύσω πεζός 17 χιλιόμετρα μέσω των στενωπών του υψώματος Μπορς, επί του οποίου ο ηρωισμός του Στρατού μας συνέτριψε την εχθρική άμυνα.
…Ατενίζοντας κανείς το απότομο και απρόσιτο ύψωμα, αναλογίζεται με θαυμασμό τον σκληρό αγώνα που χρειάσθηκε για την περίλαμπρη νίκη, ανοίγοντας την οδό προς την ελευθερωθείσα Χειμάρρα. Τρία πολυβόλα έβαλλαν εξ αποστάσεως 80 μέτρων εναντίον των ημετέρων. Η Αεροπορία δημιουργεί ατμόσφαιρα κολάσεως, ενώ οι μονάδες του ιταλικού στόλου με εμπρηστικές βολές προσπαθούν να υποστηρίζουν την άμυνα. Με επίγειο, εναέριο και θαλάσσιο πυρ οι άνδρες μας, υπό δυσμενείς καιρικές συνθήκες, αναρριχώμενοι σε απότομο ύψωμα, αδιαφορώντας για τη λυσσώδη άμυνα, επεδίωξαν να δώσουν σώμα προς σώμα μάχη και να εκδιώξουν τον εχθρό διά ξιφολόγχης.
Η νίκη της Χειμάρρας δικαιώνει τον σκληρότατο αγώνα, ο οποίος κατατάσσεται στους μεγαλύτερους θριάμβους του Στρατού μας. …Ελλην ταγματάρχης, μη δυνάμενος να εξηγήσει την υποχώρηση των Ιταλών, ρώτησε Ιταλό αιχμαλωτισθέντα αξιωματικό γιατί με τόσα μέσα τεχνικά εγκατέλειψαν το οχυρό. Ο Ιταλός απάντησε ότι ο Στρατός, καταπονημένος, δεν αντέχει στις κακουχίες. Εντούτοις, οι κακουχίες δεν είναι λιγότερες για τους άνδρες μας, οι οποίοι και τραυματισμένοι συνεχίζουν τον αγώνα. Αναφέρεται λοχαγός που, φέρων οκτώ τραύματα, αρνήθηκε να αποσυρθεί της μάχης.
…Συλληφθείς μελανοχίτων Φραντσίσκο Νοντούλι του 141 Τάγματος των Μελανοχιτώνων, εδήλωσε και υπέγραψε επιστολή, στην οποία λέει τα εξής: “Ευρισκόμενος μακριά από εκείνον που με υποχρεώνει να ζήσω βίο αφόρητο, τολμώ να μιλήσω ελεύθερα για τη σκληρή τύχη της πατρίδας μας. Οφείλω να ομολογήσω ότι η φασιστική κυβέρνηση, που επί μία 20ετία κυβερνά την Ιταλία, μετέτρεψε τον λαό σε όργανο εκτελέσεως της θέλησής της. Ουδείς στην Ιταλία θέλει τον πόλεμο. Αρκεί να επισκεφθεί κάποιος την Ιταλία για να γνωρίσει τις πραγματικές διαθέσεις του ιταλικού λαού”».
Το ιστορικό ανακοινωθέν με αριθμό 58
Το 141 Τάγμα Ιταλών Μελανοχιτώνων, το οποίο είχε αφιχθεί την 6η Δεκεμβρίου στην
Αλβανία προς ενίσχυση των ιταλικών στρατευμάτων, αιχμαλωτίσθηκε ολόκληρο από τον Ελληνικό Στρατό. Από το Γενικό Στρατηγείο εξεδόθη το -ιστορικό- πολεμικό, υπ’ αριθμόν 58, ανακοινωθέν: «Εξηκολούθησαν και σήμερον τοπικαί επιχειρήσεις επιτυχείς. ΧΕΙΜΑΡΡΑ κατελήφθη. Το 141 Τάγμα Μελανοχιτώνων εξ 29 αξιωματικών και 677 οπλιτών κυκλωθέν παρεδόθη. Ομοίως συνελήφθη αιχμάλωτος ο διοικητής του 11 Τάγματος του 2ου Συντάγματος Βερσαλλιέρων μετά του επιτελείου του και πολλών οπλιτών. Πολυάριθμον υλικόν περιήλθεν εις χείρας μας. Εκ του Γενικού Στρατηγείου».
Έξω ο κόσμος για το χαρμόσυνο γεγονός!
Το χαρμόσυνο άγγελμα της καταλήψεως της ιστορικής Χειμάρρας μεταδόθηκε λίγο μετά τις 12 το μεσημέρι από τον αρχιστράτηγο προς τον πρωθυπουργό Μεταξά, ενώ συνεδρίαζε το υπουργικό συμβούλιο. «Ο πρόεδρος της κυβέρνησης, πλήρης χαράς και υπερηφάνειας, έσπευσε να ανακοινώσει τα ευχάριστα αγγέλματα στα μέλη του υπουργικού συμβουλίου», όπως ανέφεραν τα δημοσιεύματα των έκτακτων παραρτημάτων των εφημερίδων:
«Η Χειμάρρα έπεσε. Το χαρμόσυνο γεγονός της καταλήψεώς της ανηγγέλθη προς τον λαό με έκτακτα παραρτήματα των εφημερίδων, διά κωδωνοκρουσιών και διά του ραδιοφώνου, και τις εκπομπές στη 1 το μεσημέρι. Αμέσως σχηματίσθηκαν μικροδιαδηλώσεις, οι οποίες ζητωκραύγαζαν υπέρ του Ελληνικού Στρατού κι έψαλλαν διάφορα θούρια. Τα σπίτια σημαιοστολίστηκαν προτού ακόμα εκδοθεί η σχετική διαταγή του υφυπουργείου Ασφαλείας.
Οι διαδηλωτές επληροφορήθησαν ότι εντός του Στρατηγείου βρισκόταν ο πρωθυπουργός κ. Μεταξάς και απαίτησαν να εμφανισθεί στον εξώστη. Ο κ. πρωθυπουργός, θέλοντας να ικανοποιήσει την επιθυμία των διαδηλωτών, εξήλθε συγκινημένος στον εξώστη. Το πλήθος ξέσπασε σε ζητωκραυγές υπέρ του προέδρου της κυβερνήσεως και του Στρατού. Παρόμοιες ενθουσιώδεις εκδηλώσεις σημειώθηκαν σε διάφορα σημεία της πρωτεύουσας και του Πειραιά. Στις εκδηλώσεις αυτές του λαού δεν έλειψαν και οι ενταύθα Αγγλοι, οι οποίοι, αναμιχθέντες με τους διαδηλωτές, συμμερίστηκαν τον ενθουσιασμό και τη χαρά του ελληνικού λαού».
Στον Μητροπολιτικό Ναό μετά τον μέγα εσπερινό των Χριστουγέννων (4 μ.μ.), χοροστατούντος του μακαριότατου Αρχιεπισκόπου, τελέστηκε ευχαριστήριος δοξολογία για την κατάληψη της Χειμάρρας, ενώ με τηλεγράφημα του υφυπουργού Δημοσίας Ασφαλείας Κ. Μανιαδάκη «επί τη καταλήψει υπό των ελληνικών στρατευμάτων της Χειμάρρας διατάσσομεν γενικό σημαιοστολισμό καθ’ άπαν το κράτος επί τρεις ημέρες. Επίσης να ηχήσουν οι κώδωνες των εκκλησιών επί μία ώρα».
Οι μεγάλοι αγώνες της παλαιότερης ελληνικής εστίας στην περιοχή
Οπως γνωρίζουμε πια από τα ιστορικά ντοκουμέντα, η ελληνική νίκη στη Χειμάρρα πανικόβαλε τον Μουσολίνι, που, μετρώντας 400 νεκρούς οπλίτες και πάνω από 900 αιχμαλώτους, έστειλε άμεσα επιστολή στον Ιταλό στρατιωτικό διοικητή Ούγκο Καβαλέρο, επισημαίνοντας ότι «πέρα από κάθε αμφιβολία, μία από τις αιτίες της ιταλικής ήττας ήταν το υψηλό ηθικό των ελληνικών δυνάμεων».
Οι κάτοικοι της Χειμάρρας, έχοντες ελληνική συνείδηση και με την υποστήριξη ελληνικών στρατιωτικών δυνάμεων, είχαν κηρύξει την ανεξαρτησία τους και στις 5 Νοεμβρίου 1912, κατά τη διάρκεια του Α’ Βαλκανικού Πολέμου, την οποία και διατήρησαν με τα όπλα τους ως τις 21/2/1913.
Κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο η Χειμάρρα καταλήφθηκε και τότε από τους Ιταλούς, στις 12/8/1916. Οι Ιταλοί παρέμειναν ως το 1921, οπότε κι εκδιώχθηκαν από τους Αλβανούς. Οι Χειμαρριώτες, όμως, αρνήθηκαν να υποταχθούν στους Αλβανούς κι έμειναν ανεξάρτητοι έως τις 2/6/1922. Από το 1922 η Χειμάρρα περιήλθε στην Αλβανία.
Υπο ελληνικό έλεγχο
Κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο απελευθερώθηκε, στις 22 Δεκεμβρίου 1940, από το 6 Σύνταγμα της 3ης Μεραρχίας του Ελληνικού Στρατού. Και παρέμεινε υπό ελληνικό έλεγχο ως τον Απρίλιο του 1941, δηλαδή μέχρι την έναρξη της γερμανικής εισβολής. Στα δημοσιεύματα της 24ης Δεκεμβρίου 1940 εντοπίζουμε σημαντικές πληροφορίες για την «προσήλωση της Χειμάρρας στην Ελλάδα ανά τους αιώνες»: «Η Χειμάρρα είναι παλαιότατη ελληνική εστία. Ολοι οι Χειμαρριώτες μέχρι τον 18ο αιώνα κατόρθωσαν να διατηρήσουν τη χριστιανική πίστη. Από τότε, όμως, άρχισε ο βίαιος εξισλαμισμός τους κι έτσι σημαντικός αριθμός εξ αυτών ακολούθησε τη μωαμεθανική αίρεση.
Οι ελληνόφωνοι Χειμαρριώτες θεωρούνται άποικοι των Μανιατών, διότι έχουν μεγάλη ομοιότητα με αυτούς στα ήθη και στη γλωσσική προφορά. Στα χρόνια της τουρκοκρατίας η Χειμάρρα είχε δική της επισκοπή. Επίσης, είχε και σχολείο με δράση εθνωφελή, όπως και όλα τα ελληνικά σχολεία των δύσκολων εκείνων καιρών. Με την εκκαθάριση του 1922 η Χειμάρρα περιήλθε στην Αλβανία, διατηρώντας ελάχιστα από τα παλαιά της προνόμια.
Σήμερα ήρθε το πλήρωμα του χρόνου. Επειτα από τόσους αιώνες περιπέτειας, η Χειμάρρα λαμβάνει τη θέση της στους κόλπους της ελεύθερης ελληνικής πατρίδας. Για να επιβραβευτούν οι μακροχρόνιοι αγώνες, τους οποίους τα τέκνα της διεξήγαγαν για να φυλαχθούν αλώβητη η πίστη και τα πεπρωμένα τους έθνους μας».
Το Επος στον βρετανικό Τύπο
«Ηδη πριν από την επίσημη αναγγελία της εισόδου των ελληνικών στρατευμάτων στην Χειμάρρα, τα σχόλια των αγγλικών εφημερίδων ήταν εξαιρετικά ενθουσιώδη, οι δε εκδηλώσεις για την ανδρεία του Ελληνικού Στρατού έγιναν ευθύς αμέσως με την επίσημη κατάληψη της ελληνικότατης πόλης» έγραφε ο ελληνικός Τύπος: «Οι αγγλικές εφημερίδες τονίζουν ιδιαιτέρως ότι με τη νέα νίκη οι Ελληνες προσέγγισαν ακόμα περισσότερο προς τον Αυλώνα, τη δεύτερη σημαντικότερη ναυτική βάση των Ιταλών στην Αλβανία.
Οι τίτλοι σχετικών άρθρων των αγγλικών εφημερίδων είναι χαρακτηριστικοί τού επικρατούντα στην Αγγλία ενθουσιασμού για τους ελληνικούς θριάμβους: “Οι Ιταλοί φεύγουν προς τον Αυλώνα”. “Τα ελληνικά στρατεύματα απέχουν μόλις 30 μίλια από τον Αυλώνα”. “Οι Ελληνες κατέλαβαν με έφοδο υψώματα και κύκλωσαν τον εχθρό”. “Νέες μεγάλες επιτυχίες των Ελλήνων”. “Οι Ελληνες κατέρριψαν χθες 18 ιταλικά αεροπλάνα”. “Ελληνικά πολεμικά εισήλθαν στην Αδριατική”».
«Ο φασισμός έλαβε ένα ευθύ μάθημα»
Στο κεντρικό άρθρο της η εφημερίδα «Ελεύθερον Βήμα» έγραφε την παραμονή των Χριστουγέννων 1940: «Η κατάληψη της Χειμάρρας είναι ακόμα ένα μέγα κατόρθωμα του Στρατού μας, που συνεχίζει την αφάνταστη ηρωική εποποιία, η οποία άρχισε να γράφεται από την Πίνδο χωρίς διακοπή. Κάθε ελληνική καρδιά σκίρτησε χθες με την αναγγελία της απελευθέρωσης της ιστορικής βορειοηπειρωτικής πόλης, της οποίας η εθνική δράση είναι συνυφασμένη με την ιστορία του μεσαιωνικού και του σύγχρονου Ελληνισμού.
Το ιταλικό στρατηγείο απέδιδε στην Χειμάρρα μεγάλη σημασία, διότι σημαίνει σχεδόν τον τελευταίο ορεινό σταθμό επί του παραλιακού δρόμου προς τον Αυλώνα, το κέντρο της ιταλικής εξόρμησης και του ιταλικού ανεφοδιασμού στη νότια Αλβανία, αν ακόμα απομένει τίποτα μετά τους συνεχείς αγγλικούς αεροπορικούς και ναυτικούς βομβαρδισμούς. …Ο ιταλικός φασισμός έλαβε από τα ελληνικά στρατεύματα ένα ευθύ μάθημα, που θα του είναι εφεξής χρήσιμο για να κρίνει ορθότερα τη δημιουργηθείσα στην Αλβανία κατάσταση και τις αιτίες της».
Φρειδερίκη: «Συμπονώ και σας καμαρώνω»
Αμέσως μετά τη νίκη της Χειμάρρας, η τότε πριγκίπισσα Φρειδερίκη έστελνε μήνυμα προς τις μητέρες, τις συζύγους και τις οικογένειες των «ηρωικών πολεμιστών μας»: «Σ’ αυτές τις ηρωικές μέρες, όπου οι γενναίοι σας γιοι, σύζυγοι και αδελφοί υπερασπίζουν με τόση καρτερία και αυτοθυσία την τιμή της αγαπημένης μας πατρίδας, θέλω να γνωρίζετε ότι η σκέψη μου βρίσκεται ακατάπαυστα μαζί σας.
Συμπονώ και είμαι διαρκώς στο πλευρό σας, αλλά και σας καμαρώνω, διότι μπορείτε να περηφανεύεστε ως μητέρες, σύζυγοι και συγγενείς αυτών των ηρώων. Για τις άγιες εορτές των Χριστουγέννων και του νέου έτους, σας στέλνω τις πλέον εγκάρδιες ευχές μου για τους γενναίους μας πολεμιστές. Προσεύχομαι μαζί σας στον Θεό για τη σωτηρία τους και εύχομαι να επιστρέψουν με τον νέο χρόνο νικητές στα σπίτια τους».
