Η Ελλάδα κινδυνεύει με μπλακάουτ το φθινόπωρο

Η ραγδαία διείσδυση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και το υψηλό επενδυτικό ενδιαφέρον για την πράσινη ανάπτυξη τα τελευταία δύο χρόνια έχει οδηγήσει στην απόρριψη, όλο και πιο συχνά, χιλιάδων μεγαβατωρών παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας. Αιτία, η αδυναμία του συστήματος να απορροφήσει την ενέργεια που παράγουν φωτοβολταϊκά και αιολικά πάρκα κατά τη διάρκεια της ημέρας.

• Του Βασίλη Παπακωνσταντόπουλου

Πρόκειται για ένα σημαντικό πρόβλημα, που αναδεικνύει η νέα μελέτη του Ινστιτούτου Ενέργειας Νοτιοανατολικής Ευρώπης, σε μια περίοδο που τα ελληνικά νοικοκυριά πλήττονται εκ νέου από τις υψηλές τιμές του ηλεκτρικού ρεύματος. Σύμφωνα με τη μελέτη με τίτλο «Ενεργειακές Τάσεις 2023-2024», το σύστημα έχει φτάσει πλέον στα όριά του και οι απορρίψεις ενέργειας μονιμοποιούνται για να αποτραπεί ένα εκτεταμένο μπλακάουτ, κάτι που είδαμε να συμβαίνει και τις ημέρες του Πάσχα.

«Κάποτε η Ελλάδα κινδύνευε με μπλακάουτ τις ώρες που η παραγωγή ενέργειας αδυνατούσε να καλύψει τη ζήτηση, σε περιόδους παρατεταμένου καύσωνα. Το κατεξοχήν μέτρο αντιμετώπισης ήταν οι επιλεκτικές διακοπές στην κατανάλωση, που βίωσαν με σκληρό τρόπο χιλιάδες νοικοκυριά τα προηγούμενα χρόνια. Σήμερα το πρόβλημα συνδέεται με τα ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας, λόγω των ήπιων καιρικών συνθηκών και της ήδη χαμηλής κατανάλωσης (ως απότοκο της ενεργειακής κρίσης), σε συνδυασμό με την αυξημένη παραγωγή των ΑΠΕ, ιδίως κατά τις μεσημβρινές ώρες. Ο συνδυασμός αυτός, που χαρακτηρίζει το ηλεκτρικό σύστημα της χώρας κυρίως την άνοιξη και το φθινόπωρο, έχει δημιουργήσει αρκετά προβλήματα στο δίκτυο, λόγω της συνεχιζόμενης εγκατάστασης νέων έργων ΑΠΕ και συνιστά μια δυνάμει μεγάλη απειλή για το ηλεκτρικό σύστημα που δημιουργεί κινδύνους για μπλακάουτ, ιδίως σε μέρες που τα φορτία είναι πολύ χαμηλά» αναφέρει χαρακτηριστικά η μελέτη.

Οπως επισημαίνει το ΙΕΝΕ, υπολογίζεται ότι μαζί με τον «κόφτη» που επιβλήθηκε στα έργα του δικτύου διανομής (ΔΕΔΔΗΕ), το ψαλίδι ξεπέρασε πρόσφατα τα 3,5 GW. Συμπληρώθηκε δε με εμπάργκο στις εισαγωγές ηλεκτρικής ενέργειας, με βάση τους κανόνες του διασυνοριακού εμπορίου, οι οποίες σταμάτησαν για τέσσερις ημέρες, μέχρι να περάσει η «μπόρα» της πασχαλινής περιόδου με τις ειδικές κλιματολογικές συνθήκες και την περιορισμένη ζήτηση. Η απαγόρευση των εισαγωγών περιόρισε και μεγαλύτερες απορρίψεις ενέργειας, κάτι που θα ήταν αδύνατον να συμβεί σε μια τυπική ημέρα χωρίς τη λήψη των έκτακτων μέτρων από τον ΑΔΜΗΕ.

Σύμφωνα με αρμόδια στελέχη της αγοράς, σε περιόδους υψηλής ηλιοφάνειας και ισχυρών ανέμων για να διατηρηθεί όρθιο το ηλεκτρικό σύστημα μπορεί να χρειαστεί να περικοπεί έως και το 50% της παραγόμενης πράσινης ενέργειας για ορισμένο χρονικό διάστημα. Το ελληνικό σύστημα ηλεκτρισμού αποτελεί μια μικρογραφία της μεγάλης εικόνας των ευρωπαϊκών συστημάτων με ιδιαιτερότητες, όπως για παράδειγμα οι περιορισμένες διεθνείς διασυνδέσεις, που καθιστούν τα πράγματα ακόμη πιο δύσκολα.

Εφιάλτης η περιορισμένη δυνατότητα των δικτύων

Η μελέτη περιγράφει επίσης τις ανησυχίες των εταιριών ηλεκτρισμού σε Ελλάδα και Ευρώπη, που συνδέονται με τη σημαντική υστέρηση ανάπτυξης των δικτύων και την εν δυνάμει εξέλιξή τους σε απειλή όχι μόνο για την επίτευξη των ευρωπαϊκών στόχων για το κλίμα αλλά και για την ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης. Η ζοφερή αυτή πραγματικότητα των ηλεκτρικών συστημάτων της Ευρώπης είναι αποτέλεσμα ενός σχεδιασμού που έδωσε έμφαση στην ανάπτυξη των ΑΠΕ, χωρίς να λάβει υπόψη τη δυναμικότητα των δικτύων και την αποθήκευση για την απορρόφηση και τη διαχείριση της συνεχώς αυξανόμενης και ευμετάβλητης παραγωγής τους.

Η διαχείριση της νέας αυτής πραγματικότητας, σε συνδυασμό με την καθίζηση της ζήτησης ενέργειας, αποτελεί καθημερινή άσκηση για τους διαχειριστές των ευρωπαϊκών συστημάτων ηλεκτρισμού, η οποία γίνεται όλο και πιο δύσκολη όσο αυξάνεται η διείσδυση των ΑΠΕ. Το βασικό εργαλείο των διαχειριστών σε όλη την Ευρώπη για τη διατήρηση της ευστάθειας των ηλεκτρικών συστημάτων είναι οι περικοπές πράσινης ενέργειας, κάτι που, σε συνδυασμό με τις μηδενικές και αρνητικές τιμές που εμφανίζονται όλο και πιο συχνά, περιορίζει τις αποδόσεις των επενδύσεων.

Το πρόβλημα δεν είναι όμως μόνο τα δίκτυα στην Ελλάδα. Το μεγαλύτερο πρόβλημα του ελληνικού συστήματος είναι η διατήρηση της ευστάθειας του συστήματος τις μεσημεριανές ώρες λόγω της υπερπαραγωγής των φωτοβολταϊκών. Παράλληλα, έντονος είναι και ο προβληματισμός από πλευράς των επενδυτών ΑΠΕ αλλά και των τραπεζών, που ζητούν περισσότερες διασφαλίσεις για τη χρηματοδότηση έργων λόγω της αβεβαιότητας της αγοράς. Προκειμένου να διατηρηθούν τα συστήματα ηλεκτρισμού στην Ευρώπη χωρίς προβλήματα, θα πρέπει να προχωρήσουν με μεγάλη ταχύτητα επενδύσεις της τάξης των 67 δισ. ευρώ ετησίως έως το 2030, σύμφωνα με εκτιμήσεις της Ενωσης Ευρωπαϊκών Εταιριών Ενέργειας. Επίσης, προκειμένου να μεγιστοποιηθεί η παραγωγή ΑΠΕ, η χωρητικότητα αποθήκευσης θα πρέπει να αυξηθεί από τα 4 GW σήμερα σε 191 GW έως το 2030. Με τα σημερινά δεδομένα δυναμικότητας των δικτύων και αποθήκευσης, οι περικοπές ενέργειας από ΑΠΕ αναμένεται να φτάσουν το 30%-35% σε αρκετές περιοχές της Ευρώπης μέχρι το τέλος της δεκαετίας.

Ποιες εξελίξεις δρομολογούνται

Σύμφωνα με το Ινστιτούτο, κατά τη διάρκεια της φετινής χρονιάς πρόκειται να δρομολογηθούν αρκετές εξελίξεις στον τομέα της ενέργειας. Μεταξύ άλλων, αναμένονται περαιτέρω προβλήματα στο ελληνικό δίκτυο, λόγω της υπερπροσφοράς ΑΠΕ και του κορεσμένου συστήματος ηλεκτρικής ενέργειας. Επομένως, θα βρεθούν στο προσκήνιο συζητήσεις μεταξύ ΡΑΕΕΥ, ΥΠΕΝ και ΑΔΜΗΕ για το θέμα αποζημίωσης των αυτοπαραγωγών, καθότι θα αυξάνονται οι ποσότητες απορριπτόμενης ενέργειας.

Την ίδια στιγμή, ενθαρρύνεται η σύναψη μακροχρόνιων συμβολαίων προμήθειας ενέργειας παραγόμενης από ΑΠΕ, δηλαδή τα «πράσινα» PPA, γεγονός που αναμένεται να έχει θετικό αντίκτυπο στη διαμόρφωση των χονδρεμπορικών τιμών ηλεκτρισμού εντός του 2024. Ευοίωνες διαγράφονται οι προοπτικές για τις τιμές του ρεύματος και του φυσικού αερίου, καθώς ωριμάζουν οι επενδύσεις σε νέες μονάδες εισαγωγικών τερματικών σταθμών LNG σε ευρωπαϊκό επίπεδο, σε συνδυασμό με τα υψηλά επίπεδα πληρότητας των αποθηκών φυσικού αερίου της Ε.Ε. (58% στις 31 Μαρτίου 2024). Παράλληλα, δρομολογείται η περαιτέρω ανάπτυξη δικτύων ηλεκτρισμού και φυσικού αερίου, σύμφωνα με τα προγράμματα ανάπτυξης των διαχειριστών.