Σήμερα, η εκτροφή στηρίζεται στο εισόδημα από την πώληση γάλακτος και κρέατος (κυρίως τις ημέρες του Πάσχα)
- Του ΣΑΚΗ ΤΡΕΧΑ – Εφημερίδα «Έλληνας Αγρότης»
Το κούρεμα των προβάτων είναι απαραίτητο και κατά κανόνα πρέπει να γίνεται στο τέλος της άνοιξης με αρχές καλοκαιριού. Σήμερα, οι κτηνοτρόφοι κάθε φορά που κουρεύουν τα πρόβατα ξεφορτώνονται το μαλλί όπως μπορούν. Απλυτο και ακατέργαστο το εξάγουν μαζικά σε τρίτες χώρες (Τουρκία, Κίνα) ή απλώς το πετάνε στα σκουπίδια.
Υπάρχει όμως η δυνατότητα μετατροπής του μαλλιού από απόβλητο σε ένα σύγχρονο, καινοτόμο προϊόν; Σήμερα έχουν μπει στη ζωή μας τα συνθετικά υλικά, αλλά το μαλλί των προβάτων είναι πιο υγιεινό προϊόν. Τα προϊόντα του μαλλιού μπορούν να προσφέρουν προστασία από το κρύο, έλεγχο της υγρασίας, θερμική ισορροπία κ.ά.
Τον Οκτώβριο του 2018, στο 33ο Επιστημονικό Συνέδριο της Ελληνικής Ζωοτεχνικής Εταιρείας, παρουσιάστηκαν τα ευρήματα ενός πειράματος για τη χρήση του ερίου (μαλλί προβάτου) ως βάση για την κατασκευή σύνθετου υλικού και όχι μόνο. Το ελληνικό μαλλί προβάτων θεωρείται ανεπαρκές ποσοτικά αλλά και ποιοτικά για την ύφανση ρούχων. Τα πρόβατα Merino είναι τα δημοφιλέστερα στην παραγωγή ερίου για υφαντουργία παγκοσμίως, και η Ελλάδα δεν διαθέτει από αυτά. Η ομάδα των επιστημόνων, ωστόσο, πρότεινε το συγκεκριμένο υλικό ως φυσικό απορρυπαντικό θαλασσών λόγω της απορροφητικής του ιδιότητας αλλά και ως λίπασμα βραδείας αποδέσμευσης σε καλλιέργειες ντομάτας, φράουλας και μαρουλιών. Διαθέτει πληθώρα θρεπτικών συστατικών, όπως άζωτο, άνθρακας και θείο.
Η Ευρωπαϊκή Ημέρα Μαλλιού εορτάζεται από το 2021 στις 9 Απριλίου, σε μια ευρωπαϊκή πόλη, υπό την αιγίδα του European Wool Exchange EWE Foundation. Το 2024 εορτάστηκε στο Μέτσοβο με θέμα «Οι νέες διαδρομές του μαλλιού προς ένα βιώσιμο μέλλον», με στόχο να επιδείξει την ευέλικτη χρήση του μαλλιού στην Ευρώπη.
Το μαλλί είναι φυσικό, ανανεώσιμο, μακράς διάρκειας, 100% βιοδιασπώμενο και τοπικά διαθέσιμο υλικό σε όλη την Ευρώπη. Τα μάλλινα προϊόντα, ειδικά εάν υφίστανται τοπική επεξεργασία, έχουν πολύ χαμηλότερο αποτύπωμα CO2 κατά τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους από άλλα ισοδύναμα προϊόντα και δεν προσθέτουν στη μικροπλαστική ρύπανση. Εχει επίσης θερμορυθμιστικές, ηχομονωτικές, φιλικές προς το δέρμα και σε κάποιον βαθμό πυρίμαχες ιδιότητες. Εάν υποστεί σωστή επεξεργασία, είναι επίσης σχετικά αδιάβροχο και αντιανεμικό. Αυτό καθιστά τα μάλλινα υφάσματα παρόμοια με αυτά των κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων υψηλής τεχνολογίας. Επιπλέον, οι μονωτικές τους ιδιότητες απαντούν σε μεγάλο βαθμό στην τρέχουσα ενεργειακή κρίση.
Μεγάλη η χρησιμότητα των προβάτων
Ο Δημήτρης Μιχαηλίδης, συγγραφέας και δημοσιογράφος, μιλώντας στο συνέδριο στο Μέτσοβο επεσήμανε μεταξύ άλλων ότι τα τελευταία 200 χρόνια η εξειδίκευση οδήγησε στη «βιομηχανική» παραγωγή γάλακτος ή και κρέατος, αδιαφορώντας για την ισορροπία του περιβάλλοντος. «Τα πρόβατα χρειάζονται στην ισορροπία της φύσης όχι μόνο για το γάλα τους, αλλά και για το κρέας τους και για το μαλλί τους και για το δέρμα τους και για την υποστήριξη της βιοποικιλότητας και για την ισορροπία-αειφορία των δασών και για τη σωστή αξιοποίηση της βλάστησης στην Ελλάδα και την για αποφυγή πυρκαγιών και για την αναζωογόνηση της φύσης και για τη χάραξη μονοπατιών στην ύπαιθρο. Οι παραγωγοί αποξενώθηκαν πια από τα υπόλοιπα συμπληρωματικά της δραστηριότητάς προϊόντα, τα οποία χαρακτηρίζονται παραπροϊόντα. Οι παραγωγοί γάλακτος ούτε τυρί δεν πήζουν. Το μαλλί είναι αζήτητο».
Η «ηδονή» των ζώων όταν κουρεύονται
Η Μάγδα Κοντογιάννη, κτηνοτρόφος από το Μενίδι, για τη διαδικασία του κουρέματος των προβάτων
Η κουρά είναι μια απαραίτητη προσαρμοστική διαδικασία. Είναι μια δραστηριότητα για να ανακουφίσει τα ζώα μας από τη ζέστη, που τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί πάρα πολύ. Το κούρεμα το χρειάζονται όλα τα ζώα. Απλά τα πιο έλλογα ζώα, όπως οι άνθρωποι, αλλάζουν τα ρούχα τους. Στα ζώα είναι απαραίτητο και ανακουφιστικό το κούρεμα – ΟΧΙ απλά ανακουφιστικό, αλλά και ευχάριστο. Απολαμβάνουν το κούρεμα και κυρίως αισθάνονται ευχάριστα μετά, στις ζέστες, όταν μπορούν να αντεπεξέλθουν στους καύσωνες. Για να μπορέσω σήμερα να είμαι μαζί σας έπρεπε να τελειώσω με το κούρεμα. Ναι, τελείωσα. Εκοψα και τα νύχια τους. Και ήρθα. Ισως επειδή έχω ηλεκτρικό ψαλίδι και μπορούσα να κάνω γρηγορότερα, μου πήρε μερικές μόνο ημέρες. Αλλά δεν ξέρω τι να κάνω το μαλλί …
Παλαιότερα, η κουρά ήταν ευκαιρία για εκδήλωση της κοινωνικής συμπαράστασης και συλλογικής δράσης. Μαζεύονταν συγγενείς και φίλοι κτηνοτρόφοι σε ένα κοπάδι για κούρεμα, και την επόμενη φορά πήγαιναν σε άλλο κοπάδι. Και κάθε μέρα, μόλις τελείωναν την κουρά, είχαν ομαδικό γεύμα, που σχεδόν πάντα κατέληγε σε μια μορφή γλεντιού. Αλλωστε, οι κτηνοτρόφοι δεν έχουν οκτάωρο ούτε πενθήμερο ούτε weekend, κάθε μέρα, 365 ημέρες τον χρόνο, όσο ζει και το φυσικό περιβάλλον… συνεχώς. Οι κτηνοτρόφοι αξιοποιούν τις μικρές ευκαιρίες για γλέντι σε γιορτές, στη συγκέντρωση της παραγωγής, στη μετακίνηση για εξεύρεση βοσκής, πάντα με μια μικρή θυσία από τα γεννήματα του κοπαδιού. Διότι κτηνοτροφία δεν είναι επάγγελμα, είναι τρόπος ζωής που φροντίζει το περιβάλλον όλων μας (φυσικό, κοινωνικό, πολιτιστικό, τεχνολογικό, οικονομικό, πολιτικό κ.λπ.), ώστε να επιβιώνει ισόρροπα και αειφόρα».
Ο ενάρετος ή ηθικός κύκλος του μαλλιού
Η Αικατερίνη Καμηλάκη, λαογράφος, αναφέρθηκε στις δυνατότητες αξιοποίησης του παραμελημένου σήμερα μαλλιού των προβάτων, τόσο για την απασχόληση των νέων όσο και για την προστασία του πλανήτη.: «Κύριο προϊόν της κτηνοτροφίας στο παραδοσιακό πλαίσιο -μετακινούμενης και εδραίας- ήταν το γάλα και τα προϊόντα του (τυρί και γιαούρτι), το μαλλί, πολύτιμο για την ενδυμασία και οικοσκευή και άλλες δευτερεύουσες χρήσεις, και πολύ λιγότερο το κρέας και τα δέρματα.
Το μαλλί ήταν πάντοτε πολύτιμο και πολύχρηστο, καθώς, εκτός από κλωστική ύλη, χρησιμοποιήθηκε στη λαϊκή ιατρική, στην οικοδομική ως στερεωτικό του πηλού στην τοιχοποιία, ως λίπασμα, για το γέμισμα των στρωμάτων και μαξιλαριών, ο ρύπος του ως στερεωτικό της βαφής νημάτων κ.ο.κ., συμπληρώνοντας έναν πλήρη κύκλο ζωής, χωρίς ρυπογόνα υπολείμματα. Αντιθέτως, η παραγωγή ειδών ένδυσης με νέα, μη οικολογικά υλικά, μολύνει το περιβάλλον και ευθύνεται για πάνω από το 10% των συνολικών εκπομπών άνθρακα στον πλανήτη. Η Ευρώπη εδώ και δύο δεκαετίες έχει ξεκινήσει μια προσπάθεια για την επαναχρησιμοποίηση παλαιών υλικών, όπως το μαλλί, το οποίο εμείς σχεδόν πετάμε στα σκουπίδια επιβαρύνοντας και το περιβάλλον. Καθώς είναι γνωστό, τα προϊόντα από μαλλί έχουν χαμηλότερο αποτύπωμα CO2 από άλλα ισοδύναμα προϊόντα και αποσυντίθενται χωρίς ρύπανση. Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία, οι παραγόμενοι σήμερα περίπου 7.000 τόνοι μαλλιού μένουν αδιάθετοι, ρυπαίνουν το περιβάλλον και αποτελούν απόβλητο, παρά το γεγονός ότι αποτελεί μια ανακυκλώσιμη πρώτη ύλη, φιλική προς το περιβάλλον».
Κίνητρα στους κτηνοτρόφους για να ασχοληθούν και με την επεξεργασία
Η Νικολέτα Τζιωρτζιώτη, κτηνοτρόφος από τα Τρίκαλα, προτείνει «οι ίδιοι οι κτηνοτρόφοι να ασχοληθούν επιχειρηματικά με τις εναλλακτικές χρήσεις του μαλλιού των προβάτων τους. Βέβαια, για να γίνει κάτι τέτοιο θα πρέπει να υπάρξουν επενδύσεις και οικονομικά κίνητρα. Σήμερα θα μπορούσε αυτή η επεξεργασία του μαλλιού να ενταχθεί σε κάποια φιλοπεριβαλλοντική δράση της ΚΑΠ (Οικολογικά Σχήματα), δίνοντας κίνητρα στον κτηνοτρόφο να ασχοληθεί και ο ίδιος με αυτήν. Αποτελεί έναν εναλλακτικό τρόπο εισοδήματος, που όμως μέχρι σήμερα δεν μπορούμε να εκμεταλλευτούμε, αν και στη χώρα μας έχουμε μεγάλο αριθμό προβάτων. Δηλαδή, υπάρχουν οι αναγκαίες ποσότητες, αλλά χρειάζεται να γίνουν επενδύσεις. Η κτηνοτροφία είναι ο βασικός πυλώνας ανάπτυξης της εθνικής μας οικονομίας και θα πρέπει να στηριχτεί με κάθε μέσο. Θα μπορεί να δημιουργηθεί μια μονάδα επεξεργασίας δίπλα στον στάβλο, και εκεί ο κτηνοτρόφος να μαζεύει το μαλλί και να κάνει μεταποίηση. Η οικονομική ανάπτυξη και η παράδοση στηρίζονται στην κτηνοτροφία. Αλλά θέλει και στήριξη της Πολιτείας».
ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΤΟΥΛΟΥΠΑ: Παραδοσιακή μεταποίηση μέχρι τη ρόκα
Η μεταποίηση του μαλλιού ξεκινά από το κούρεμα του προβάτου. Αφού πάρεις το μαλλί από τους κτηνοτρόφους το πλένεις με νερό καυτό και όχι βραστό, το χτυπάς με κόπανο και το ξεπλένεις. Επειτα το αφήνεις στον ήλιο για να στεγνώσει. Ακολουθεί το ξάσιμο, με το οποίο ξανοίγουμε τις ίνες για να είναι πιο εύκολο στη συνέχεια το χτένισμά του (λανάρισμα), ώστε όλες οι ίνες να γίνονται παράλληλες. Το προϊόν της εργασίας αυτής λέγεται τουλούπα και είναι η πρώτη ύλη για να γνέσεις νήμα με τη ρόκα.
