Τη στιγμή που ο θεσσαλικός κάμπος αναζητά νερό, ενώ το κλίμα αλλάζει και από μεσογειακό μετατρέπεται σε τροπικό(;), οι λύσεις που αναζητούνται για να μη γίνουν πιο δυσχερείς οι καταστάσεις αλλά και για να μην περιοριστεί ο ελληνικός πρωτογενής τομέας συζητούνται ακόμη. Βέβαια, ίσως κάποιες λύσεις να είναι μπροστά στα μάτια μας και απλά να έχουν εφαρμοστεί μόνο σε συγκεκριμένες και πολύ περιορισμένες περιπτώσεις. Οπως για παράδειγμα η πυκνή ή υπέρπυκνη φύτευση, που μπορεί να δώσει πολλές λύσεις.
- ΤΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ ΤΡΙΜΜΗ – Εφημερίδα «Έλληνας Αγρότης»
Ο Κώστας Σπανούλης είναι ένας από τους πρώτους που προχώρησαν σε πυκνή φύτευση αρχικά αμυγδαλιών και στη συνέχεια και ελιών στον κάμπο της Λάρισας, έχοντας δει την τεχνική στην Ανδαλουσία της Ισπανίας στις αρχές του 2000, όπου είχε φτάσει από την Καλιφόρνια των ΗΠΑ, όπως μας αναφέρει. «Εμείς ξεκινήσαμε στην ΠΕ Λάρισας το 2016 και τώρα επεκτείνεται η όλη προσπάθεια» λέει στον «Ε.Α.», με την κόρη του Ειρήνη-Χριστίνα Σπανούλη να έχει αναλάβει τα ηνία και τον Νοέμβριο του 2023 να κατακτά τη 1η θέση ως Ελληνίδα επιχειρηματίας στον κλάδο της αγροδιατροφής στο πρόγραμμα EWA, που διοργανώνεται από το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Ερευνας και Καινοτομίας (EIT Food)!
Οταν λοιπόν άρχισε η προσπάθεια, ο στόχος, σύμφωνα με τον κ. Σπανούλη ήταν διττός. «Κατά πρώτον, θέλαμε να εφαρμόσουμε την πυκνή φύτευση σε εκτάσεις όπου δεν υπήρχε ούτε ένα δέντρο. Από την άλλη, θέλαμε να εφαρμόσουμε αυτή την τεχνική για να έχουμε δημιουργία μικροκλίματος και να μειώσουμε το κόστος κατανομής εργασιών που απαιτούν οι δενδρώδεις καλλιέργειες» εξηγεί, αναφερόμενος στη συνέχεια στα πλεονεκτήματα που προκύπτουν, πέρα από τη μείωση των εργασιών και το μικροκλίμα, το οποίο επισημαίνει χαρακτηριστικά ότι δροσίζει τον καυτό (κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού) θεσσαλικό κάμπο, τουλάχιστον τοπικά.
«Αναφερόμαστε σε φυτεύσεις 150 δέντρων ανά στρέμμα, και όχι 30-32 δέντρων, όπως συνηθίζεται. Καταλαβαίνετε πως μειώνεται έτσι η απαίτηση εργασιών. Υπάρχει και η καινοτομία του μηχανικού κλαδέματος με τρακτέρ, με τα δέντρα να μην απέχουν μεταξύ τους περισσότερο από 50 πόντους και να φτάνουν μέχρι 2,6 μέτρα ύψος» περιγράφει ο κ. Σπανούλης. Μπορεί δε να υπολογίσει κανείς ότι όσο πιο κοντά είναι τα παραγωγικά δέντρα μεταξύ τους τόσο λιγότερα απαιτούνται όσον αφορά την άρδευσή τους.
Ο ίδιος υπογραμμίζει ότι οι καλλιέργειες πυκνής φύτευσης δίνουν εισόδημα από το 3ο-4ο έτος μετά τη φύτευση, και όχι μετά το 6ο-7ο, όπως οι κλασικές. Εχει λοιπόν κι αυτό τη σημασία του, αφού μειωμένα έξοδα, μικροκλίμα και έσοδα νωρίτερα από το αναμενόμενο δίνουν ένα αρκετά ελκυστικό πακέτο, που δεν αφορά μόνο τις δενδρώδεις καλλιέργειες!
Εφαρμογή της υπέρπυκνης φύτευσης σε δενδρώδεις καλλιέργειες
Ελιές: Η υπέρπυκνη φύτευση είναι ιδιαίτερα δημοφιλής στις ελαιοκαλλιέργειες, με αποστάσεις μεταξύ των δέντρων που μπορεί να φτάνουν τα 1,5 έως 2 μέτρα, και μεταξύ των σειρών τα 3-4 μέτρα. Οι ελιές φυτεύονται σε γραμμικές σειρές και η συγκομιδή συχνά γίνεται με μηχανικά μέσα.
Μηλιές: Σε υπέρπυκνους οπωρώνες μηλιάς, τα δέντρα φυτεύονται σε απόσταση 80 εκατοστών έως 1,2 μέτρων μεταξύ τους. Τα νάνα υποκείμενα είναι ιδιαίτερα κατάλληλα για αυτή την καλλιέργεια.
Αχλαδιές: Οπως και οι μηλιές, οι αχλαδιές σε νάνα υποκείμενα καλλιεργούνται πυκνά για τη μεγιστοποίηση της παραγωγής.
Ροδακινιές και νεκταρινιές: Η υπέρπυκνη φύτευση μπορεί να εφαρμοστεί σε συγκεκριμένες ποικιλίες ροδακινιάς και νεκταρινιάς, χρησιμοποιώντας κατάλληλα υποκείμενα που περιορίζουν την ανάπτυξή τους.
Τα κύρια χαρακτηριστικά της πυκνής φύτευσης
Μικρές αποστάσεις: Τα δέντρα φυτεύονται σε αποστάσεις που κυμαίνονται από 50 εκατοστά έως 1,5 μέτρα μεταξύ τους, ανάλογα με την καλλιέργεια.
Νάνοι και ημινάνοι υποκείμενα: Χρησιμοποιούνται κυρίως νάνα ή ημινανάδεντρα σε περιορισμένο μέγεθος, που τα καθιστά πιο διαχειρίσιμα.
Σύγχρονες μέθοδοι άρδευσης και λίπανσης: Απαιτούνται προσεκτικά ελεγχόμενα συστήματα άρδευσης και λίπανσης για να διασφαλιστεί ότι τα δέντρα λαμβάνουν τα απαραίτητα στοιχεία, χωρίς να δημιουργείται υπερβολικός ανταγωνισμός.
Υψηλές αποδόσεις: Η πυκνή φύτευση επιτρέπει τη μεγιστοποίηση της παραγωγής ανά εκτάριο, καθώς περισσότερα δέντρα ανά μονάδα επιφάνειας μπορούν να δώσουν περισσότερους καρπούς.
Πρώιμη εισοδηματική απόδοση: Τα δέντρα τείνουν να δίνουν καρπούς νωρίτερα από τα δέντρα που καλλιεργούνται σε παραδοσιακές καλλιέργειες.
Οι προκλήσεις
Υψηλότερο κόστος εγκατάστασης: Η αρχική επένδυση σε δέντρα και συστήματα άρδευσης μπορεί να είναι σημαντικά υψηλότερη σε σχέση με τους παραδοσιακούς οπωρώνες.
Αυξημένες απαιτήσεις διαχείρισης: Απαιτούνται προσεκτική παρακολούθηση και διαχείριση των θρεπτικών συστατικών, της άρδευσης και του κλαδέματος.
Κίνδυνος ασθενειών: Η υπέρπυκνη φύτευση μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο εμφάνισης ασθενειών λόγω της περιορισμένης κυκλοφορίας του αέρα μεταξύ των δέντρων.
Βρίσκει εφαρμογές αλλά και μορφές
Είναι τόσο άγνωστη η διαδικασία της πυκνής φύτευσης ή πρωτοπόρα στην Ελλάδα; Λίγο πολύ, οι περισσότεροι καλλιεργητές παραγωγοί την έχουν ακούσει ως διαδικασία που μπορεί είναι απαιτητική, αλλά σίγουρα, αν γίνουν οι σωστές κινήσεις και υπάρχει κατάλληλη προσοχή, μπορεί να είναι ιδιαίτερα αποδοτική.
Φυσικά, οι δενδρώδεις καλλιέργειες είναι αυτές που μέχρι τώρα απαιτούν και τον περισσότερο χώρο και εκτάσεις. Ωστόσο, ακόμη και καλλιέργειες φρούτων, όπως εσπεριδοειδών, ή και πιο εξωτικών προϊόντων, όπως μάνγκο, έχουν μπει στο μικροσκόπιο για πυκνή και υπέρπυκνη φύτευση.
Πάντως, η πυκνή φύτευση μπορεί να εφαρμοστεί σε διάφορα περιβάλλοντα και τύπους καλλιεργειών. Μερικά παραδείγματα είναι χαρακτηριστικά:
1. Οικιακοί κήποι και λαχανόκηποι
Μικροί κήποι: Σε περιορισμένο χώρο, η πυκνή φύτευση επιτρέπει στους κηπουρούς να μεγιστοποιήσουν την παραγωγή λαχανικών και φυτών.
Κουτιά καλλιέργειας (Raised Beds): Οι υπερυψωμένες κατασκευές γεμάτες χώμα είναι ιδανικές για πυκνή φύτευση, καθώς το έδαφος είναι πιο ελεγχόμενο και οι ανάγκες σε πότισμα και λίπανση μπορούν να προσαρμοστούν καλύτερα.
Κάθετοι κήποι: Σε αστικές περιοχές με περιορισμένο οριζόντιο χώρο, οι κάθετοι κήποι μπορούν να εκμεταλλευτούν την πυκνή φύτευση σε συνδυασμό με την κατακόρυφη διάταξη.
2. Αστική γεωργία
Κοινότητες και κοινοτικοί κήποι: Η πυκνή φύτευση είναι κατάλληλη για κοινοτικούς κήπους, όπου οι χώροι καλλιέργειας είναι συχνά περιορισμένοι και η απόδοση ανά τετραγωνικό μέτρο είναι σημαντική. Ο Δήμος Λαρισαίων αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα, διαθέτοντας έκταση σε πολίτες για καλλιέργεια εντός του αστικού ιστού, κυρίως λαχανικών, στους εδώ και μία δεκαετία και πλέον δημοτικούς λαχανόκηπους.
Ταράτσες και μπαλκόνια: Στις αστικές περιοχές, η πυκνή φύτευση μπορεί να εφαρμοστεί σε ταράτσες ή μπαλκόνια, όπου υπάρχει περιορισμένος χώρος, αλλά ανάγκη για πράσινο. Σίγουρα δεν το έχουμε ως εφαρμογή στην Ελλάδα, αλλά η αναζήτηση τρόπων αύξησης του πρασίνου στις μεγάλες πόλεις που υπερθερμαίνονται πλέον θα μπορούσε να κινηθεί και προς αυτή την κατεύθυνση.
3. Επαγγελματική γεωργία
Καλλιέργειες υψηλής αξίας: Για καλλιέργειες που αποφέρουν υψηλό κέρδος ανά μονάδα επιφάνειας, όπως τα βότανα, συγκεκριμένα είδη λαχανικών και λουλούδια, η πυκνή φύτευση μπορεί να αυξήσει την παραγωγή.
Βιολογική γεωργία: Η πυκνή φύτευση συχνά συνδυάζεται με βιολογικές πρακτικές για την καταπολέμηση των ζιζανίων και τη διατήρηση της υγρασίας με φυσικό τρόπο, χωρίς τη χρήση χημικών.
4. Δασοπονία και αγροδασοπονία
Αγροδασικά συστήματα: Σε αγροδασικά συστήματα, όπου τα δέντρα και τα γεωργικά φυτά καλλιεργούνται μαζί, η πυκνή φύτευση μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την καλύτερη εκμετάλλευση του χώρου και τη δημιουργία μικροκλιμάτων.
Αναδασώσεις: Στην αναδάσωση, η πυκνή φύτευση μπορεί να επιταχύνει τη δημιουργία δασικών συστημάτων και τη βελτίωση της βιοποικιλότητας.
5. Πολυκαλλιέργεια και συμβιωτική καλλιέργεια
Συνδυασμός φυτών: Σε πολυκαλλιέργειες, όπου διαφορετικά φυτά καλλιεργούνται μαζί, η πυκνή φύτευση βοηθά στην καλύτερη εκμετάλλευση των θρεπτικών στοιχείων και της διαθέσιμης ενέργειας του ήλιου.
Συμβιωτικά φυτά: Η πυκνή φύτευση είναι ιδανική για συμβιωτικά φυτά που αλληλοβοηθούνται, όπως το καλαμπόκι, τα φασόλια και η κολοκύθα, γνωστά και ως «Τρεις Αδελφές» στη γεωργική παράδοση των αυτόχθονων λαών της Αμερικής. Η πυκνή φύτευση μπορεί να προσαρμοστεί ανάλογα με τον τύπο καλλιέργειας και τις συνθήκες του περιβάλλοντος, καθιστώντας την ευέλικτη και αποδοτική τεχνική.
Χρειάζεται προσεκτική διαχείριση
Η πυκνή φύτευση σε δέντρα απαιτεί προσεκτική διαχείριση για να είναι επιτυχής. Επειδή τα δέντρα φυτεύονται σε πολύ κοντινές αποστάσεις, υπάρχουν συγκεκριμένες προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπιστούν, ώστε τα δέντρα να αναπτυχθούν υγιή και να παράγουν υψηλές αποδόσεις.
Τα δέντρα σε πυκνές φυτεύσεις χρειάζονται συχνό και προσεκτικό κλάδεμα για να διατηρούν κατάλληλο μέγεθος και σχήμα, ώστε να έχουν καλή κυκλοφορία αέρα και φωτός, μειώνοντας τον κίνδυνο ασθενειών. Επίσης, ανταγωνίζονται μεταξύ τους για νερό, με τη στάγδην άρδευση να θεωρείται καλή λύση. Επιπλέον, τα θρεπτικά συστατικά πρέπει να διατίθενται με ακρίβεια, γιατί μπορεί γρήγορα να εξαντληθούν αυτά του εδάφους. Τέλος, η τακτική εδαφική ανάλυση βοηθά στην παρακολούθηση των επιπέδων των θρεπτικών συστατικών και την προσαρμογή της λίπανσης.
Μπορεί να είναι το μέλλον;
Η πυκνή φύτευση θεωρείται από πολλούς ειδικούς στον αγροτικό τομέα ως μία από τις πιο σημαντικές τεχνικές που θα καθορίσουν το μέλλον της γεωργίας, ιδίως λόγω των πολλών πλεονεκτημάτων της και της δυνατότητάς της να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η σύγχρονη γεωργία.
Η αυξημένη παραγωγικότητα με μεγιστοποίηση της αξιοποίησης του χώρου, η εξοικονόμηση πόρων και η περιβαλλοντική βιωσιμότητα, η αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, σε συνδυασμό με την τεχνολογία που έχει αναπτυχθεί ή αναπτύσσεται, δείχνουν προς την κατεύθυνση της πυκνής φύτευσης.
