Οι μεγάλες καταστροφές, οι κρίσεις και οι πόλεμοι αλλάζουν πάντα την πορεία των πραγμάτων. Δραστικά, αλλά και με τρόπους που έμοιαζαν αδιανόητοι πριν. Έτσι και με την πανδημία. Ο κόσμος μπήκε ξαφνικά και σε κατάσταση σοκ σε μια νέα εποχή, όπου η πολιτική δεν είναι απλώς θέατρο και αντιγνωμίες, αλλά ζήτημα ζωής και θανάτου. Το ένα ταμπού μετά το άλλο σπάνε. Το μέγεθος και ο ρόλος των κρατών άλλαξαν μέσα σε λίγες ώρες.
- Από τον
Βασίλη Γαλούπη
Τον Απρίλιο του 2020, εν μέσω του πρώτου πανευρωπαϊκού lockdown και της γενναιόδωρης κρατικής στήριξης από τις κυβερνήσεις, ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, κυνικός όπως πάντα, έστειλε το πρώτο μήνυμα για όσα θα ακολουθούσαν: «Όταν ακούω ότι όλα υποχωρούν μπροστά στην προστασία της ανθρώπινης ζωής, πρέπει να πω ότι αυτό δεν είναι απόλυτο».
Στο πρώτο κύμα αποδείχθηκε ότι πράγματι το «μεγάλο κράτος» χρειάζεται, τελικά, για να αντιμετωπιστεί μια πανδημία. Η Ιστορία δείχνει, όμως, ότι έπειτα από τέτοιες κρίσεις το κράτος εξακολουθεί να γιγαντώνεται. Δεν συρρικνώνεται και δεν επιστρέφει στα προηγούμενα μεγέθη ούτε απεμπολεί το έδαφος που «κατέκτησε». Το αντίθετο. Όσο προχωρά η πανδημία, παρατηρείται όλο και περισσότερο τα κράτη να εκμεταλλεύονται τις περιστάσεις, διογκώνοντας συνολικά τον ρόλο τους και λαμβάνοντας σκληρές και ακόμα πιο σκληρές αποφάσεις. Κάτι που γεννά κοινωνικές αντιδράσεις, με όλο και μεγαλύτερη σφοδρότητα πια.
Κι αυτό έχει ως άμεση συνέπεια οι κοινωνίες να… ξηλώνουν το πουλόβερ της πολιτικής σκηνής, αναζητώντας λύσεις που θα τις βγάλουν από το αδιέξοδο. Η φύση της πανδημίας θέτει για τις κυβερνήσεις όλου του πλανήτη πρωτοφανή διλήμματα μεταξύ ζωής, θανάτου και οικονομίας, όπως προειδοποίησε ο Σόιμπλε. Διλήμματα που, όμως, μήνα με μήνα γίνονται πιο αμείλικτα.
Το περιβόητο τείχος ανοσίας κατέρρευσε πριν καν χτιστεί, ως κάτι πρακτικά ανέφικτο για όλες τις χώρες, πόσο μάλλον για τον πλανήτη. Και η λήξη της εμβολιαστικής κάλυψης στο εξάμηνο με την παγίωση πολλών επαναλαμβανόμενων δόσεων καθιστά τις λέξεις «εμβολιασμένος» και «ανεμβολίαστος» ρευστές και κινούμενες έννοιες, διαμορφώνοντας ένα φοβικό τοπίο για όλους.
Κάτω από το βάρος της πανδημίας, του πολωτικού παιχνιδιού εμβολιασμένων – ανεμβολίαστων που τροφοδοτούν κράτη και ΜΜΕ, της οικονομικής ανασφάλειας και της ακρίβειας, της εγκληματικής ανεπάρκειας των συστημάτων υγείας, αλλά και των διαχωριστικών μέτρων με επιλογή ομάδων πληθυσμού, η κοινωνική συνοχή δοκιμάζεται και απειλείται όσο ποτέ μεταπολεμικά.
Οι τελευταίες ογκώδεις διαδηλώσεις, ακόμα και σε χώρες δίχως ιδιαίτερη κουλτούρα μαζικών συγκεντρώσεων, όπως η Αυστραλία, αποδεικνύουν ότι οι κοινωνίες «σιγοβράζουν». Οι αιτίες, πολλές:
- Η στοχοποίηση κοινωνικών ομάδων, η διάκριση από κυβερνήσεις σε «ανώτερους και «κατώτερους» πολίτες με κριτήρια το εμβόλιο, την ηλικία, τις παθήσεις που έχουν ή δεν έχουν, και το επάγγελμα.
- Οι αποφάσεις κρατών, όπως η Αυστρία, για υποχρεωτικούς μαζικούς εμβολιασμούς στο σύνολο του πληθυσμού.
- Οι διώξεις σε όσους πολίτες ή επιστήμονες που έχουν αντίθετη θέση και η μετατροπή του Ποινικού Κώδικα σε… λάστιχο με «σκοτεινές» αποφάσεις, π.χ. το ακαταδίωκτο επιτροπών στη χώρα μας, που θυμίζουν άλλες εποχές.
- Οι απειλές για εξοστρακισμό από το σύστημα υγείας μερίδας πολιτών, όπως στη Σιγκαπούρη, όπου αποφασίστηκε οι ανεμβολίαστοι να πληρώνουν όταν μπαίνουν στις ΜΕΘ. Τάση που εκφράζεται και στην Ελλάδα από «τελάληδες» της κυβέρνησης.
- Η επαναλαμβανόμενη επιβολή μέτρων περιορισμού που έχουν χαρακτήρα τιμωρητικό και όχι ελέγχου της μετάδοσης, είτε για το σύνολο είτε για μερίδα πληθυσμού.
- Τα αδιαφανή πανάκριβα συμβόλαια των κυβερνήσεων με τις υπερεθνικές φαρμακευτικές.
Το βέβαιο είναι ότι έχει ήδη διαμορφωθεί ένα νέο τοπίο που παγιώνεται για να μείνει, ακόμα κι αν κάποτε φύγει η πανδημία. Μια κατάσταση που ο δυτικός κόσμος δεν είχε βιώσει ξανά από τον 19ο αιώνα.
Ογκώδεις οργισμένες διαδηλώσεις σε όλο τον κόσμο
Το περασμένο Σαββατοκύριακο έγιναν ίσως οι περισσότερες και μεγαλύτερες διαδηλώσεις από την έναρξη της πανδημίας. Μια δεξαμενή από εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους, από ένα ευρύ πολιτικό φάσμα, βγήκε στους δρόμους ευρωπαϊκών πόλεων, κι όχι μόνο, προκειμένου να διαμαρτυρηθεί για τα πιεστικά, αν όχι καταπιεστικά, μέτρα των κυβερνήσεων για την πανδημία.
Στο επίκεντρο βρέθηκε η Αυστρία μετά την πρωτοφανή απόφαση για υποχρεωτικούς εμβολιασμούς από την 1η Φεβρουαρίου, αλλά και για άμεσο καθολικό lockdown. Περισσότεροι από 40.000 άνθρωποι συγκεντρώθηκαν κοντά στο αυτοκρατορικό παλάτι του Χόφμπουργκ στη Βιέννη για να διαμαρτυρηθούν για τη «δικτατορία» και τον «φασισμό» του κορωνοϊού.
Χιλιάδες πολίτες κατέβηκαν στους δρόμους του Άμστερνταμ διαδηλώνοντας ενάντια στα κυβερνητικά μέτρα για την πανδημία. Αρχικά η διαδήλωση είχε ακυρωθεί από τους διοργανωτές εξαιτίας των ταραχών που ξέσπασαν στο Ρότερνταμ το προηγούμενο βράδυ, όμως τελικά πραγματοποιήθηκε.
Πλήθος κόσμου συγκεντρώθηκε και στη Ρώμη προκειμένου να διαμαρτυρηθεί για το μέτρο εισόδου σε κλειστούς χώρους μόνο με την επίδειξη του πιστοποιητικού. Χιλιάδες Κροάτες κατέκλυσαν τους δρόμους του Ζάγκρεμπ, σε μία από τις μεγαλύτερες συγκεντρώσεις που έχουν γίνει ποτέ στη χώρα. Αντέδρασαν στα υποχρεωτικά πιστοποιητικά εμβολιασμού και στα μέτρα που έχουν πάρει οι Αρχές για να αντιμετωπίσουν την εξάπλωση του κορωνοϊού.
Στο Παρίσι εκατοντάδες διαδηλωτές των «Κίτρινων Γιλέκων» συγκρούστηκαν με τη γαλλική αστυνομία, διαδηλώνοντας για τις αυξημένες τιμές της ενέργειας εν μέσω πανδημίας.
Άγριες συγκρούσεις διαδηλωτών υπήρξαν ακόμα σε Κωνσταντινούπολη, Τουλούζη και Στρασβούργο, εν μέσω αντιδράσεων κατά του υγειονομικού πιστοποιητικού, του εμβολιασμού και των υποχρεωτικών μέτρων για την πανδημία.
Από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού, στη Γουαδελούπη η κινητοποίηση των αντιπάλων του υγειονομικού πιστοποιητικού και του υποχρεωτικού εμβολιασμού του υγειονομικού προσωπικού εξελίχθηκε σε έκρηξη βίας. Στην Αυστραλία 10.000 άνθρωποι έκαναν πορεία στο Σίδνεϊ και χιλιάδες στη Μελβούρνη για να διαμαρτυρηθούν κατά του υποχρεωτικού εμβολιασμού που ισχύει σε ορισμένες πολιτείες για συγκεκριμένες επαγγελματικές κατηγορίες.
ΔΝΤ: Αναταραχές μετά το τέλος μιας πανδημίας
Οι πανδημίες φέρνουν ανατροπές στην πολιτική. Έρευνα του ΔΝΤ σε 133 χώρες έδειξε ότι η πολιτική αναταραχή τείνει να κορυφώνεται δύο χρόνια αφότου ξεσπάσει μια επιδημία. Αυτό σημαίνει ότι πιθανότατα το 2022 να είναι πολιτικά μια ταραχώδης χρονιά.
Όταν η γρίπη σκότωσε 20.000.000 Ινδούς το 1918-19, πυροδότησε μια τέτοια μιζέρια και κοινωνική αγανάκτηση, που έδωσε το… καύσιμο να αρχίσει η καμπάνια του Μαχάτμα Γκάντι για το τέλος της βρετανικής αποικιοκρατίας. Ηδη το 2020, τον πρώτο χρόνο της πανδημίας, οι κοινωνικές αναταραχές αυξήθηκαν διεθνώς κατά 10%, παρότι σχεδόν κάθε χώρα εφάρμοζε lockdowns και περιορισμούς δημόσιων συγκεντρώσεων.
Ένας βασικός λόγος που κινδυνεύει να πυροδοτήσει την κοινωνική και πολιτική αναταραχή είναι το γεγονός ότι ο ρόλος, το μέγεθος και η ισχύς του κράτους γιγαντώθηκαν λόγω της πανδημίας.
Στην Ελλάδα ειδικά, μετά την πρώτη φάση της πανδημίας, όσο εξακολουθεί να μεγαλώνει η πολυδιάστατη ισχύς του κράτους τόσο αποκαλύπτονται οι παθογένειες και τα ελαττώματά του. Με την κυβέρνηση να διχάζει τους πολίτες, να τους επιπλήττει, να μην μπορεί να τους προστατεύσει απέναντι στο κύμα ακρίβειας, να τους περιορίζει με αναποτελεσματικά μέτρα και, εν τέλει, να τους αφήνει αβοήθητους στα ράντσα αυτοσχέδιων ψευτο-ΜΕΘ.
Αρχικά ο κορωνοϊός μεταμόρφωσε τον ρόλο όλων των δυτικών κρατών στο πεδίο της οικονομίας. Οι κυβερνήσεις ξόδεψαν συνολικά 17 τρισεκατομμύρια δολάρια για την πανδημία, οι κεντρικές τράπεζες άρχισαν να τυπώνουν χρήμα, οι μισθοί καταβάλλονταν από το κράτος. Όλα αυτά αναγκαία και απαραίτητα για να κρατηθούν οι οικονομίες και οι άνθρωποι ζωντανοί. Αλλά το κράτος δεν γιγαντώθηκε μόνο στην οικονομία.
Πραγματοποιείται πλέον η πιο δραματική επέκταση της κρατικής εξουσίας από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Καταρρίπτονται παγιωμένα κεκτημένα το ένα μετά το άλλο, χωρίς σχεδόν καθόλου χρόνο για συζήτηση. Δημοκρατίες φλερτάρουν επικίνδυνα με την κατάχρηση εξουσίας, τον αυταρχισμό, αλλά και τη διαφθορά. Για παράδειγμα, στη Βρετανία με το σκάνδαλο για κυβερνώντες που εκμεταλλεύτηκαν την κρίση για να αναθέσουν προσοδοφόρα συμβόλαια σε φίλους τους, όπως και αλλού με καταγγελίες για αδιαφανείς απευθείας αναθέσεις.
Οι κυβερνήσεις, σε παγκόσμια κλίμακα, μπορούν από την έναρξη της πανδημίας να δαπανούν φρεσκοτυπωμένα λεφτά σχεδόν κατά βούληση. Πράγμα που λύνει τα χέρια στους πολιτικούς να κάνουν χάρες. Όταν, άλλωστε, το χρήμα είναι σχεδόν τζάμπα, ο πειρασμός είναι μεγάλος. Γι’ αυτό και στα περισσότερα κράτη συντελείται την εποχή της πανδημίας στράγγισμα των δημόσιων οικονομικών, με μεγάλη αύξηση των κρατικών χρεών, που θα αποτελέσει το κεντρικό θέμα την επόμενη μέρα της κρίσης.
Πολιτικές ανατροπές από τη λαϊκή αγανάκτηση
Οι παρενέργειες της πανδημίας στην πολιτική σκηνή είναι ήδη εμφανείς. Το πρώτο πολιτικό «θύμα» του κορωνοϊού ήταν αναμφισβήτητα ο Ντόναλντ Τραμπ, που, βάσει δημοσκοπήσεων, αναμενόταν να κερδίσει τις εκλογές, αν δεν είχε προκύψει η πανδημία. Η διαχείριση που έκανε ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ μετατράπηκε στο μοναδικό προεκλογικό «όπλο» του Τζο Μπάιντεν, «ανασταίνοντας» μια ανέμπνευστη καμπάνια.
Έκτοτε, σε όλο και περισσότερες χώρες, ειδικά στην Ευρώπη, βρέθηκαν και βρίσκονται σε δύσκολη θέση οι κυβερνήσεις που κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν την παρατεταμένη κρίση του κορωνοϊού, έχοντας απέναντί τους μια ολοένα αυξανόμενη και συσσωρευμένη λαϊκή δυσαρέσκεια.
ΓΕΡΜΑΝΙΑ: Στις εκλογές του Σεπτεμβρίου και έπειτα από 72 χρόνια η Χριστιανική Ενωση (CDU/CSU) έπεσε πρώτη φορά κάτω από το 30%, χάνοντας τουλάχιστον 8 μονάδες σε σχέση με τις προηγούμενες εκλογές του 2017. Οι Χριστιανοδημοκράτες έχασαν την εξουσία έπειτα από κυριαρχία 16 ετών με επικεφαλής την Άνγκελα Μέρκελ. Να σημειωθεί ότι στη Γερμανία ακόμα δεν έχει σχηματιστεί κυβέρνηση.
ΓΑΛΛΙΑ: Η αποτυχία του κόμματος του Εμανουέλ Μακρόν στον δεύτερο γύρο των περιφερειακών εκλογών στη Γαλλία τον περασμένο Ιούνιο, όπου δεν κέρδισε καμία περιφέρεια, σκόρπισε «απογοήτευση για την προεδρική πλειοψηφία», όπως παραδέχτηκε ο Στανισλάς Γκερινί, υψηλόβαθμο στέλεχος του κόμματος. Οι προεδρικές εκλογές του προσεχούς Απριλίου πλησιάζουν και τα δεδομένα των εκλογών περιπλέκονται. Η πολιτική σκηνή της χώρας μοιάζει με κινούμενη άμμο.
ΟΛΛΑΝΔΙΑ: Η χώρα πορεύεται χωρίς κυβέρνηση για μήνες, αφού ακόμα αναζητείται λύση μετά τις εκλογές του περασμένου Μαρτίου. Ο Μαρκ Ρούτε ναι μεν νίκησε, αλλά η πολιτική σκηνή της χώρας παραμένει κατακερματισμένη και απαιτείται κυβέρνηση συνεργασίας πολλών κομμάτων.
ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ: Αν και τα πήγε καλά στην τελευταία φάση της υγειονομικής κρίσης, η κυβέρνηση δεν κατάφερε να περάσει τον αναπροσαρμοσμένο προϋπολογισμό εν μέσω πανδημίας και ο πρόεδρος της χώρας Μαρσέλου Ρεμπέλου ντε Σόουζα αναγκάστηκε να προκηρύξει πρόωρες εκλογές για τις 30 Ιανουαρίου. Κάτι που αναμένεται να δυσκολέψει ακόμα περισσότερο την επόμενη κυβέρνηση εν μέσω αναμενόμενης κορύφωσης της πανδημικής κρίσης. Ο προϋπολογισμός για το 2022 εκτιμάται ότι θα «περάσει» από τη Βουλή τον… Απρίλιο.
ΙΤΑΛΙΑ: Στη γειτονική χώρα ξέσπασε, εν μέσω πανδημίας, πολιτική κρίση τον περασμένο χειμώνα. Τον Φεβρουάριο του 2021 «επιστρατεύτηκε» εσπευσμένα ο Μάριο Ντράγκι, που έλαβε εντολή για σχηματισμό κυβέρνησης. Το σκηνικό είναι ρευστό, κάτι που αναδείχθηκε και στις δημοτικές εκλογές του Οκτωβρίου, με αποτελέσματα που θολώνουν ακόμα περισσότερο τα νερά.
ΒΑΛΚΑΝΙΑ: Στην περιοχή μας υπ’ ατμόν είναι η κυβέρνηση του Ζόραν Ζάεφ στα Σκόπια, ενώ μέσα στον Νοέμβριο έγιναν εκλογές στη Βουλγαρία, με αποτέλεσμα-έκπληξη. Πρώτο κόμμα αναδείχθηκε ένας συνδυασμός που δημιουργήθηκε μόλις δύο μήνες πριν από τις κάλπες, από δύο πρώην υπηρεσιακούς υπουργούς, ηλικίας 41 και 44 ετών.
ΚΑΝΑΔΑΣ: Εκτός Ευρώπης, εντύπωση προκάλεσε το γεγονός ότι ο Τζαστίν Τριντό πήρε το καλοκαίρι την ασυνήθιστη απόφαση για πρόωρες εκλογές τον Σεπτέμβριο, προτάσσοντας ότι «οι Καναδοί πρέπει να αποφασίσουν πώς θα τερματιστεί η πανδημία». Στις εκλογές νίκησε, αλλά απέτυχε στον στόχο να κερδίσει την πλειοψηφία των εδρών.
