Με την ακρίβεια να καλπάζει η Ελλάδα και οι άλλες χώρες της Ευρώπης μετρούν ήδη τις πρώτες βαριές συνέπειες του πολέμου στην Ουκρανία και των κυρώσεων της Δύσης στη Ρωσία. Υπάρχει, όμως, κι ένας μεγαλύτερος φόβος. Αυτός της επισιτιστικής κρίσης!
- Από τον Βασίλη Γαλούπη
Τα καμπανάκια ανησυχίας ήδη πολλά. Στελέχη του ΟΗΕ προειδοποιούν για εκτεταμένο διατροφικό κραχ δίχως προηγούμενο, το οποίο δεν θα επηρεάζει αυτήν τη φορά μόνο την Αφρική. Χώρες όπως οι Ουγγαρία, Βουλγαρία, Ρουμανία και Μολδαβία κλείνουν τα διατροφικά σύνορά τους, με φρένο στις εξαγωγές «κρίσιμων» βασικών αγαθών προς την υπόλοιπη Ευρώπη. Ινδονησία, Τουρκία και Αργεντινή ανακοίνωσαν επίσης περιορισμούς.
Η επάρκεια μοιάζει πλέον το πρώτο ζητούμενο για όλους. «Από τον Β’ Παγκόσμιο δεν υπάρχει άλλο τέτοιο προηγούμενο», δήλωσε ο διευθυντής του Προγράμματος Τροφίμων του ΟΗΕ Ντέιβιντ Μπίζλι.
.@WFPChief (@WFP) David Beasley predicts 'havoc beyond anything we've ever seen before' regarding the food crisis inside #Ukraine and beyond. pic.twitter.com/z3YKBme4UP
— ASO (@ocean20182018) March 21, 2022
Μέχρι στιγμής, όμως, αυτός που μπορεί να αποδειχτεί πιο επικίνδυνος είναι ο πανικός των καταναλωτών, που παραδοσιακά συνοδεύεται από αισχροκέρδεια των μεγαλεμπόρων.
- Στη Γερμανία τα ράφια άδειασαν από συγκεκριμένα αγαθά, ακόμα κι από αλάτι, με τις εμπορικές ενώσεις να κάνουν λόγο για «αγορές πανικού εν όψει πολέμου».
- Στην Ε.Ε. προσομοιώνουν σενάρια κρίσης, με μέτρο σύγκρισης τις αρχές της πανδημίας με τις «επιδρομές» στα σούπερ μάρκετ.
- Στην Ελλάδα ήδη τρεις από τις μεγαλύτερες αλυσίδες σούπερ μάρκετ εφαρμόζουν πλαφόν ποσότητας σε προϊόντα όπως αλεύρι και ηλιέλαιο, κάτι που ήδη συμβαίνει και σε Ιταλία, Ισπανία.
- Η ελληνική κυβέρνηση αποφάσισε την περασμένη Τρίτη με τροπολογία να ζητήσει εσπευσμένα από όλους τους εμπλεκομένους στη διατροφική αλυσίδα τα αποθέματά τους σε βασικά αγαθά. Μια κίνηση προς τη σωστή κατεύθυνση, προκειμένου να διαπιστωθούν τα πραγματικά ποσοστά επάρκειας και να περιοριστεί το στοκάρισμα με στόχο την αισχροκέρδεια, αλλά που έγινε με καθυστέρηση τουλάχιστον ενός μήνα.
- Ηδη οι φτωχότερες χώρες πλήττονται και ξεσπούν ταραχές. Η Τυνησία παλεύει να γλιτώσει την οικονομική κατάρρευση. Στο Μαρόκο γίνονται διαδηλώσεις λόγω των τιμών στα τρόφιμα. Στο Σουδάν σημειώνονται σοβαρές αναταραχές. Σε Μέση Ανατολή, Αφρική και μεγάλες περιοχές της Ασίας περίπου 800.000.000 άνθρωποι εξαρτώνται από το σιτάρι της Μαύρης Θάλασσας.
Απειλούνται οι επόμενες σοδειές
Οι ουκρανικές φάρμες θα χάσουν τις περιόδους φύτευσης και συγκομιδής. Τα ευρωπαϊκά εργοστάσια λιπασμάτων μειώνουν σημαντικά την παραγωγή τους λόγω των υψηλών τιμών ενέργειας. Το ίδιο και οι αγρότες. Οι επόμενες σοδειές απειλούνται.
Το ΔΝΤ δήλωσε ότι «ο πόλεμος θα μπορούσε να βυθίσει την παγκόσμια προσφορά τροφίμων σε χάος», ενώ ο Γάλλος ΥΠΕΞ Λεντριάν προειδοποίησε ότι «η εισβολή οδηγεί σε σοβαρή δυσλειτουργία της παγκόσμιας επισιτιστικής ασφάλειας».
Ποιοι πληρώνουν το μάρμαρο
Σ’ αυτή την ήδη κακή συγκυρία, ειδικά για την Ευρώπη που βλέπει να γυρίζουν μπούμερανγκ οι κυρώσεις στη Ρωσία και με τις εφοδιαστικές αλυσίδες ήδη «ταλαιπωρημένες» από την πανδημία, η Κίνα έτυχε να αντιμετωπίζει τη χειρότερη σοδειά σιταριού εδώ και δεκαετίες λόγω πλημμυρών, με απώλειες πάνω από 30%. Ετσι, το Πεκίνο τρέχει να αγοράσει πολύ μεγαλύτερο μερίδιο από τη φθίνουσα προσφορά που υπάρχει παγκοσμίως.
Ολα τα άλλα κράτη αγωνιούν τώρα να εξασφαλίσουν κομμάτι από μία ακόμη μικρότερη παγκόσμια «πίτα». Η Ινδία, με ισχυρούς δεσμούς με τη Ρωσία, είδε τη ζήτηση από το εξωτερικό να υπερτριπλασιάζεται σε σύγκριση με πέρυσι. Ακόμα, όμως, και μια άμεση αύξηση παραγωγής σε Ευρώπη, ΗΠΑ και Ινδία μπορεί να αποφέρει μόνο το 30% από τις απώλειες Ουκρανίας και Ρωσίας. Εύκολες εναλλακτικές δεν υπάρχουν.
Οι πολίτες είναι λογικό να αναρωτιούνται τι πραγματικά συμβαίνει και τι θα γίνει τους επόμενους μήνες. Θα υπάρχει επάρκεια σε προϊόντα πρώτης ανάγκης; Κι αν ναι, σε τι τιμές; Όμως, η διάρκεια του πολέμου και των κυρώσεων στη Ρωσία είναι που θα δώσει τις απαντήσεις.
Μπούμερανγκ για τους Ευρωπαίους οι κυρώσεις κατά της Ρωσίας
Έπειτα από 30 χρόνια παγκοσμιοποίησης η εφοδιαστική αλληλεξάρτηση των κρατών έμοιαζε ισχυρότερη από ποτέ. Η αλυσίδα που ενώνει τον πλανήτη έφτασε στα όριά της με το πανδημικό κύμα. Η μεγάλη δοκιμασία, όμως, είναι η σημερινή, αφού σπάνε κρίσιμοι κρίκοι μεταξύ Δύσης και Ρωσίας – Κίνας. Το σύστημα τροφίμων αποδεικνύεται το πιο εύθραυστο.
Στην παγκόσμια οικονομία, 8 στα 10 κράτη εισάγουν τα σημαντικότερα διατροφικά είδη πρώτης ανάγκης, τα λιπάσματα για την αγροτική παραγωγή και τις ζωοτροφές.
- ΣΙΤΗΡΑ & ΕΛΑΙΑ: Ρωσία και Ουκρανία αντιπροσωπεύουν το 30% των παγκόσμιων εξαγωγών σιταριού, το 17% του καλαμποκιού, το 32% του κριθαριού για τις ζωοτροφές και το 75% του ηλιελαίου. Από τις δύο χώρες η Ε.Ε. εισάγει το 50% του καλαμποκιού της, το 35% του σιταριού και το 25% του ηλιελαίου. Με τις στρατιωτικές επιχειρήσεις να συνεχίζονται, άγνωστο για πόσο, δεν μπορεί να προβλεφθεί αν και πότε θα υπάρξει επόμενη σοδειά.
«Πρέπει να επιστρέψουμε στην επισιτιστική ασφάλεια, αυτό που συμβαίνει θα αλλάξει όλη την προσέγγισή μας», δήλωσε ο Ευρωπαίος επίτροπος Γεωργίας, Βοϊτσεχόφσκι.
Very important call for work to be taken forward in relation to the rising food prices and #FoodSecurity from the conclusions adopted yesterday by the European Council meeting👇https://t.co/AiS2DCNKxF#EUCO https://t.co/ymtGGdgFOp pic.twitter.com/2xCEvb15DC
— Janusz Wojciechowski (@jwojc) March 26, 2022
Στην Ε.Ε. ήδη συζητείται η ανάγκη αναθεώρησης της κοινής αγροτικής πολιτικής, με πιέσεις να μεταφερθεί πιο πίσω χρονικά η «πράσινη μετάβαση», που έχει συνέπεια τη μείωση της παραγωγικότητας. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Ενωση Φυτικών Ελαίων (Fediol), τα διαθέσιμα για την Ε.Ε. αποθέματα ακατέργαστου ηλιελαίου, που χρησιμοποιείται ευρέως στα τρόφιμα (κονσέρβες, αρτοποιία κ.ά.), θα διαρκέσουν 4 με 6 εβδομάδες.
- ΛΙΠΑΣΜΑΤΑ, ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ: Η Ρωσία είναι υπερδύναμη στα λιπάσματα, με μερίδιο 25% στην παγκόσμια αγορά. Η Ευρώπη εισάγει από Ρωσία, Λευκορωσία τουλάχιστον το 30%-35% των ετήσιων αναγκών της. Στις 4 Μαρτίου το υπουργείο Βιομηχανίας της Ρωσίας ζήτησε από τους παραγωγούς λιπασμάτων να διακόψουν τις εξαγωγές. Οι τιμές των λιπασμάτων έχουν ήδη τριπλασιαστεί σε σχέση με πέρυσι, ενώ υπάρχει και φόβος για ελλείψεις. Δίχως τα απαιτούμενα λιπάσματα η ευρωπαϊκή παραγωγή θα είναι φτωχότερη ποσοτικά και ποιοτικά.
- ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ: Το εμπάργκο στα ρωσικά προϊόντα προκαλεί σοβαρές παρενέργειες και στην κτηνοτροφία της Ε.Ε., αφού πολλές ζωοτροφές φτιάχνονται από άλευρα. Ακόμα μία παράμετρος της «συνδεδεμένης» οικονομίας έχει να κάνει με το τρίγωνο Βραζιλίας – Ευρώπης – Ρωσίας. Η Βραζιλία, ο μεγαλύτερος παγκόσμιος παραγωγός σόγιας για την κτηνοτροφία, αγοράζει το μισό λίπασμα ποτάσας από Ρωσία και Λευκορωσία. Τώρα έχει μείνει με μόνο τρεις μήνες αποθεμάτων. Λιγότερη και ακριβότερη σόγια για την κτηνοτροφία της Ευρώπης σημαίνει υψηλότερες τιμές κρέατος.
- ΤΙΜΕΣ: Οι διεθνείς τιμές του σιταριού αυξήθηκαν κατά 69% ήδη μέσα στον περασμένο χρόνο, του καλαμποκιού 36% και του κριθαριού 82%. Από το Τμήμα Τροφίμων του ΟΗΕ παραδέχτηκαν για πρώτη φορά ότι «ήδη έχουμε κρίση σε σιτάρι και λιπάσματα». Διαπίστωσαν, μάλιστα, ότι από τον Φεβρουάριο ο παγκόσμιος δείκτης τροφίμων εκτινάχθηκε στο υψηλότερο επίπεδο που είδαν ποτέ, με το σιτάρι να ανεβαίνει ένα επιπλέον 40%. Η τάση συνεχίζεται και τον Μάρτιο. Κι όλα αυτά ενώ ακόμα δεν παρατηρείται έλλειψη σιταριού σε ευρωπαϊκές χώρες.
Στο 40% η εξάρτηση της Ελλάδας από Ρωσία – Ουκρανία
Η χώρα μας παράγει μόνο το 10% των ετήσιων αναγκών της σε μαλακό σιτάρι. Από Ρωσία και Ουκρανία εισάγει περίπου το 30%-35% κάθε χρόνο. Συνολικά η εξάρτηση μέσω εισαγωγών της Ελλάδας για σιτάρι, καλαμπόκι, διατροφικά και βιομηχανικά έλαια υπολογίζεται στο 40%.
Ο υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης Γ. Γεωργαντάς επιχείρησε πρόσφατα να καθησυχάσει λέγοντας ότι «υπάρχει επισιτιστική επάρκεια», ωστόσο η κατάσταση δείχνει πιο περίπλοκη. Ετσι, εσπευσμένα η κυβέρνηση έδωσε την περασμένη Τρίτη το βράδυ με τροπολογία στη Βουλή «48ωρη διορία απογραφής σε όλες τις εμπλεκόμενες επιχειρήσεις», από την παραγωγή, αποθήκευση μέχρι πώληση, για να ενημερώσουν το κράτος με τα στοιχεία των αποθεμάτων τους σε σιτάρι, καλαμπόκι, κριθάρι, άλευρα, έλαια, λιπάσματα και ζωοτροφές.
- ΛΙΠΑΣΜΑΤΑ: Οι ελληνικές καλλιέργειες είναι εξαρτημένες από τα ρωσικά λιπάσματα. Η διακοπή τροφοδοσίας και οι αυξημένες τιμές ακρωτηριάζουν την εγχώρια παραγωγή, με τον καταναλωτή να επιβαρύνεται με διαδοχικές αυξήσεις. Ο υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης έκανε λόγο για ενίσχυση του αγροτικού τομέα με 26.000.000 ευρώ ευρωπαϊκών πόρων, συν 52.000.000 εθνικών. Ο ΦΠΑ στα λιπάσματα μειώθηκε στο 6%, ενώ υπάρχουν σκέψεις και για περαιτέρω ενίσχυση. Ομως όλα αυτά μοιάζουν με ασπιρίνη για τον καρκίνο.
- ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ: Οι πρώτες συνέπειες των κυρώσεων έγιναν ήδη αισθητές στους κτηνοτρόφους λόγω ελλείψεων καλαμποκιού. Παραγωγοί και γεωπόνοι από τη Θεσσαλία δηλώνουν ότι «δεν υπάρχουν καθόλου αποθέματα καλαμποκιού και λόγω πολέμου τον Μάιο δεν θα υπάρχει ούτε… σπυρί στην ελληνική αγορά, με ό,τι αυτό συνεπάγεται».
Ο πρόεδρος της Ενωσης Αγροτικών Συνεταιρισμών Ρεθύμνου Γ. Γλεντζάκης έστειλε την περασμένη εβδομάδα αγωνιώδη επιστολή στον υπουργό Αγροτικής Ανάπτυξης: «Σε δύο με τρεις ημέρες θα ξεμείνουμε εντελώς από καλαμπόκι, με αποτέλεσμα την παύση της παραγωγής ζωοτροφών. Η μη σίτιση του ζωικού κεφαλαίου αυτομάτως συνεπάγεται ότι δεν θα υπάρχει παραγωγή γάλακτος και κρέατος, διότι τα ζώα θα πεθαίνουν από υποσιτισμό. Αυτό θα οδηγήσει σε μια τεράστια επισιτιστική κρίση όχι μόνο το νησί μας, αλλά και όλη τη χώρα».
Οι κτηνοτρόφοι ζητούν να θεσπιστεί στην Ε.Ε. η προσωρινή απαγόρευση της διάθεσης του καλαμποκιού ως βιοκαύσιμο, ώστε οι διαθέσιμες ποσότητες να διοχετευτούν για ζωοτροφές. Ηδη καταγράφονται στη χώρα μας καταγγελίες για στοκάρισμα από εισαγωγείς λιπασμάτων, ενώ, σύμφωνα με στοιχεία της Κτηνιατρικής Λάρισας, από τις αρχές του 2022 μέχρι σήμερα σφαγιάστηκαν 5.200 παραγωγικά ζώα, με τα κοπάδια να μειώνονται σε όλη τη χώρα, λόγω της έλλειψης καλαμποκιού. Γαλακτοβιομηχανίες αναφέρουν πλέον έλλειψη ελληνικού γάλακτος.
- ΑΚΡΙΒΕΙΑ: Μέσα σε μόλις μία εβδομάδα, μεταξύ 12-19 Μαρτίου, οι τιμές στο μαλακό αλεύρι ανέβηκαν στην ελληνική αγορά κατά 8%, στα μακαρόνια 11% και στο ηλιέλαιο 5,5%. Μακαρόνια και άλλα ζυμαρικά, όμως, παράγονται από σκληρό σιτάρι, στο οποίο δεν υπάρχουν ελλείψεις, ένα ενδεικτικό πρώτο φαινόμενο κερδοσκοπίας. Η Ελλάδα, εξάλλου, είναι ήδη στη θλιβερή 2η θέση της Ε.Ε., μετά τη Ρουμανία, στον μέσο όρο δαπανών των νοικοκυριών για διατροφή. Μια μέση ελληνική οικογένεια ξόδευε πριν από τον πόλεμο το 25% των εσόδων της για διατροφή, όταν ο ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι μόλις 13%.
Βόμβα για τον τουρισμό: Πρέπει να «ταΐσουμε» τριπλάσιο πληθυσμό!
Το 2021 επισκέφτηκαν τη χώρα μας περισσότεροι από 14.000.000 τουρίστες. Προ πανδημίας ξεπερνούσαν τους 30.000.000. Στο καλό σενάριο αναμένεται να επισκεφτούν φέτος την Ελλάδα περισσότεροι από 15.000.000-20.000.000 τουρίστες. Οι διατροφικές ανάγκες της χώρας, ειδικά τους μήνες αιχμής, θα τριπλασιαστούν.
Η αυτάρκεια της Ελλάδας σε αγαθά πρώτης ανάγκης έχει αποτιμηθεί ελάχιστες φορές. Η τελευταία ήταν το 2010, από την ΠΑΣΕΓΕΣ. Σύμφωνα με εκείνη την καθησυχαστική μελέτη, το ποσοστό αυτάρκειας στα δημητριακά ανερχόταν στο 82%, με το μαλακό σιτάρι στο 32%, ποσοστό που σήμερα είναι κατά πολύ μικρότερο.
Στο ελαιόλαδο υπήρχε αυτάρκεια, όπως και στα εσπεριδοειδή, με εξαίρεση τα λεμόνια, που περιορίζονταν στο 63%. Αντίθετα, πολύ χαμηλή ήταν στα όσπρια (39%). Το ποσοστό αυτάρκειας στο κρέας ήταν 56%, ενώ στο βόειο μόλις στο 30%. Στα γαλακτοκομικά υπήρχε αυτάρκεια στο 80%, ενώ σε μέλι και αβγά στο 90%.
Ωστόσο, αυτά τα δεδομένα ήταν προ κρίσης. Σήμερα ενδεχομένως να έχουν διαφοροποιηθεί έπειτα από δέκα χρόνια Μνημονίων, ενώ ένα σημαντικό ποσοστό «δεσμεύεται» για εξαγωγές. Το βασικότερο είναι, όμως, ότι τα λιπάσματα και οι ζωοτροφές εισάγονται. Η Ελλάδα, εξάλλου, όπως και οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, θεωρείται μη ανταγωνιστική, λόγω ακριβής παραγωγής και προσανατολισμένη στη μεγιστοποίηση των εσόδων από στοχευμένες εξαγωγές.
Σύμφωνα με τη Eurostat, το 2012 οι απασχολούμενοι στον αγροτικό κλάδο της χώρας μας έφταναν τους 400.000, συγκριτικά με τα 3.600.000 του 1961. Τη δεκαετία του ’50 η Ελλάδα κατάφερε να έχει απόλυτη αυτάρκεια σε σιτηρά κι άλλα αγροτικά προϊόντα.
Σήμερα παραμένουν αναξιοποίητα περισσότερα από 2.000.000 καλλιεργήσιμα στρέμματα. Μια πολιτική συζήτηση κινήτρων για να καλλιεργηθούν ίσως θα έπρεπε να έχει ξεκινήσει εδώ και χρόνια, αφού εκτιμάται ότι αυτές οι εκτάσεις θα μπορούσαν από μόνες τους να καλύπτουν ως και το 50% των ελληνικών αναγκών, για παράδειγμα, σε σιτηρά.
«Έρχονται ταραχές και κύματα μετανάστευσης»
Η νορβηγική Yara International είναι η κορυφαία παγκοσμίως εταιρεία στην παραγωγή λιπασμάτων, με δραστηριότητα σε όλες τις ηπείρους. Η εταιρία προμηθεύει τον αγροτικό τομέα της Ουκρανίας, αλλά είναι και μεγάλος αγοραστής πρώτων υλών, όπως φωσφορικά άλατα και ποτάσα, από τη Ρωσία. Την 1η Μαρτίου η Yara προειδοποίησε για διεθνή επισιτιστική κρίση, ενημερώνοντας και ότι «πύραυλος χτύπησε το κτίριο γραφείων μας στο Κίεβο».
https://twitter.com/Chicken94175100/status/1507508391769513986
Στη δήλωσή της η εταιρία τονίζει: «Η Ουκρανία είναι η δεύτερη μεγαλύτερη χώρα στον κόσμο στα σιτηρά. Εάν δεν προστεθεί λίπασμα, οι καλλιέργειές της μπορεί να μειωθούν κατά 50%. Η Ρωσία, εκτός από σιτάρι, διαθέτει τεράστιους πόρους σε θρεπτικά συστατικά απαραίτητα για τις αγροτικές καλλιέργειες, όπως άζωτο, φωσφορικά άλατα, ποτάσα. Το άζωτο παρέχεται από την αμμωνία, η οποία παράγεται από αέρα και φυσικό αέριο. Αλλά το 40% της ευρωπαϊκής προμήθειας φυσικού αερίου προέρχεται από τη Ρωσία. Συνολικά, η Ευρώπη προμηθεύεται το 25% αυτών των τριών απαραίτητων συστατικών από τη Ρωσία. Η Ρωσία επίσης προμηθεύει με φυσικό αέριο τις ευρωπαϊκές μονάδες αζωτούχων λιπασμάτων. Με τις τωρινές γεωπολιτικές συνθήκες οι μεγαλύτερες πηγές πρώτων υλών για την παραγωγή τροφίμων στην Ευρώπη υπόκεινται σε περιορισμούς. Δεν υπάρχουν βραχυπρόθεσμες εναλλακτικές λύσεις. Οι υψηλές τιμές τροφίμων – λιπασμάτων σημαίνουν ένα μη βιώσιμο σύστημα τροφίμων, που θα οδηγήσει σε διεθνείς συγκρούσεις και πείνα μακροπρόθεσμα. Ενας κόσμος με ασταθή προσφορά τροφίμων θα έχει μετανάστευση, ένοπλες συγκρούσεις, ταραχές, αυξημένη θνησιμότητα, αποσταθεροποιημένες κοινωνίες και νέες γεωπολιτικές εντάσεις».
