Αντί οι κυρώσεις να πλήξουν τη Ρωσία, βυθίζουν την Ευρώπη. Η Ε.Ε. επιστρέφει στον πληθωρισμό που είχε πριν από τρεις δεκαετίες, απεργάζεται σενάρια τρόμου για δελτίο στο ρεύμα και η ακρίβεια πιέζει κυβερνήσεις, θεσμούς και πολίτες.
- Από τον
Βασίλη Γαλούπη
Όσο, όμως, οι Βρυξέλλες απειλούν στα λόγια τον Πούτιν για ενεργειακό εμπάργκο, το Κρεμλίνο μετρά κέρδη. Και η Ρωσία ενισχύεται. Οι αριθμοί αποδεικνύουν τις υψηλές αντοχές της ρωσικής οικονομίας, σε αντίθεση με όσα ήλπιζαν οι δυτικές δυνάμεις:
- Τον Απρίλιο οι εξαγωγές ρωσικού πετρελαίου ξεπέρασαν τα 160.000.000 βαρέλια – η καλύτερη επίδοση της τελευταίας επταετίας!
- Το ρούβλι ανέκαμψε και σήμερα έχει την ίδια αξία που είχε πριν από την εισβολή στην Ουκρανία, στα τέλη Φεβρουαρίου.
- Οι τιμές καταναλωτή αυξήθηκαν μεν από την αρχή της χρονιάς, αλλά κυμαίνονται γύρω στο 10%. Μια ήπια άνοδος συγκριτικά με την έκρηξη ακρίβειας στην Ευρώπη.
Παρά τις περί του αντιθέτου προβλέψεις των διεθνών οίκων στις αρχές Απριλίου, η Μόσχα δείχνει ακόμα ότι τηρεί κανονικά τις πληρωμές των ομολόγων της σε ξένο νόμισμα. Αντί η Ρωσία να πληρώνει ένα εξοντωτικό κόστος από τις πρωτοφανείς κυρώσεις, η Ευρώπη είναι αυτή που βλέπει τις οικονομίες της να απειλούνται με οπισθοχώρηση στις δεκαετίες του ’70 και του ’80. Οι κυρώσεις, τουλάχιστον προς το παρόν, «δουλεύουν» αντίστροφα. Αντί να καμφθεί η Μόσχα, υποφέρουν πλέον σοβαρά οι Ευρωπαίοι πολίτες.
Η αληθινή οικονομία της Ρωσίας δείχνει εκπληκτικές αντοχές. Σύμφωνα με τους δείκτες των Goldman Sachs, Refinitiv Datastream και Economist, οι μετρήσεις σε «πραγματικό χρόνο» της ρωσικής οικονομικής δραστηριότητας δεν παρουσιάζουν αξιοσημείωτη κάμψη. Σε γενικές γραμμές «καλά κρατούν».
Η συνολική κατανάλωση ηλεκτρισμού, δείκτης που καθρεφτίζει αν υπάρχει σοβαρή κατάρρευση οικονομικών δραστηριοτήτων σε μια χώρα, παραμένει σταθερή. Έπειτα από μια προσωρινή ύφεση τον Μάρτιο, οι Ρώσοι ξοδεύουν πάλι κανονικά σε καφέ, εστιατόρια και μπαρ, σύμφωνα με τον δείκτη δαπανών της Sberbank, της μεγαλύτερης τράπεζας της Ρωσίας.
Στις 29 Απριλίου η ρωσική κεντρική τράπεζα μείωσε το βασικό της επιτόκιο από 17% σε 14%, σημάδι ότι ο οικονομικός πανικός που ξεκίνησε τον Φεβρουάριο άρχισε να υποχωρεί. Ο βασικότερος λόγος για την αντοχή της ρωσικής οικονομίας είναι ο ορυκτός πλούτος της. Από την εισβολή κι έπειτα, η Ρωσία έχει εξαγάγει ορυκτά καύσιμα αξίας τουλάχιστον 65 δισ. δολαρίων. Το πρώτο τρίμηνο του 2022 τα έσοδα της χώρας από υδρογονάνθρακες εκτινάχθηκαν κατά 80% σε σχέση με το 2021.
Η ρωσική οικονομία βρίσκεται αναμφίβολα υπό πίεση, λόγω της εισβολής και των κυρώσεων, όμως οι προβλέψεις πολλών δυτικών οικονομολόγων ότι το ΑΕΠ της θα συρρικνωθεί κατά 15%, αποδεικνύονται μέχρι τώρα βιαστικές κι εκτός πραγματικότητας.
Πλεόνασμα 11 δισ. ευρώ το α’ τετράμηνο
Το πλεόνασμα του ομοσπονδιακού Προϋπολογισμού της Ρωσίας για τους πρώτους τέσσερις μήνες του 2022 ανήλθε σε 800 δισεκατομμύρια ρούβλια. Δηλαδή σε ένα ποσό άνω των 11 δισ. ευρώ!
Όπως έγραψε η «Izvestia», από τις μεγαλύτερες εφημερίδες της Ρωσίας, οι ειδικοί εκτιμούν ότι αυτή η επίδοση οφείλεται κυρίως στα πρόσθετα κέρδη από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Ετσι, η Ρωσία έχει ήδη ένα «μαξιλάρι» για τη στήριξη της οικονομίας της σε ενδεχόμενες πιέσεις του β’ εξαμήνου, όπως εκτιμούν Ρώσοι αναλυτές.
Όπως υπολογίζει το ρωσικό Κέντρο Στρατηγικής Έρευνας, το πλεόνασμα του Προϋπολογισμού ενδέχεται να ροκανιστεί ως το τέλος της χρονιάς, κυρίως λόγω των φορολογικών ελαφρύνσεων προς τις επιχειρήσεις, αλλά και για τη στήριξη των νοικοκυριών. Ακόμα κι έτσι, όμως, τυχόν έλλειμμα ως το τέλος του 2022 θα είναι διαχειρίσιμο, ειδικά για συνθήκες πολέμου.
Οι αθέατες πλευρές
Το ενεργειακό «πόκερ» που παίζεται μεταξύ Ε.Ε. και Ρωσίας έχει και αθέατες πλευρές, που δεν «διαφημίζονται». Η Ευρώπη, που αυτοσυγχαίρεται για τις πρωτοφανείς κυρώσεις στη Ρωσία, έχει πληρώσει 40 δισ. ευρώ από την αρχή του πολέμου ως τα τέλη Απριλίου στη Μόσχα για πετρέλαιο και φυσικό αέριο.
Κυρώσεις που «σπάνε»
Δυτικές χώρες, που ήδη έχουν ανακοινώσει ότι απαγορεύουν τις εισαγωγές ρωσικού πετρελαίου, εξακολουθούν να ψωνίζουν από το Κρεμλίνο, βρίσκοντας «παραθυράκια», παρακάμπτοντας, έτσι, τις δικές τους κυρώσεις.
ΗΠΑ, Καναδάς, Βρετανία και Αυστραλία απαγόρευσαν την εισαγωγή ρωσικού πετρελαίου από την αρχή της εισβολής. Τον Απρίλιο, όμως, οι ρωσικές εξαγωγές πετρελαίου αυξήθηκαν στα 1.600.000 βαρέλια ημερησίως, δηλαδή 300.000 βαρέλια περισσότερα από τον Μάρτιο.
Με… ετικέτα «αγνώστου προορισμού» και πατέντα Ιράν – Βενεζουέλας
Όσο κι αν ακούγεται παράδοξο, δημοσιεύματα της ρωσικής «Izvestia» και της αμερικανικής «Wall Street Journal» συμφωνούν για τις ασυνήθιστες φόρμουλες δυτικών εταιριών που αγοράζουν ρωσική ενέργεια.
Μία από τις πιο δημοφιλείς μεθόδους διανομής είναι με τάνκερ που αναμειγνύουν φορτία στη μέση της θάλασσας, για να αποκρύπτουν την προέλευση του πετρελαίου. Σύμφωνα με την «WSJ», όλο και περισσότερο πετρέλαιο βγαίνει από τη Ρωσία με «άγνωστο προορισμό».
Τον Απρίλιο πάνω από 11.100.000 βαρέλια φορτώθηκαν από ρωσικά λιμάνια σε δεξαμενόπλοια χωρίς προγραμματισμένη διαδρομή. Πολλές χώρες χρειάζονται απεγνωσμένα το ρωσικό πετρέλαιο, για να συνεχίσει να λειτουργεί η οικονομία τους και να φρενάρουν μια ακόμα μεγαλύτερη άνοδο στις τιμές των καυσίμων.
Γνωστό κόλπο
Όμως, οι ανάγκες αυτές πρέπει να ικανοποιούνται «αθόρυβα». Με δυο λόγια, το κόλπο συνοψίζεται ως εξής, σύμφωνα με την αμερικανική εφημερίδα: «Το πετρέλαιο μεταφέρεται σε μεγαλύτερα πλοία στη θάλασσα και εκφορτώνεται. Με ετικέτα αγνώστου προορισμού. Στη συνέχεια το ρωσικό αργό πετρέλαιο αναμειγνύεται με το υπάρχον φορτίο του πλοίου, ώστε να μην εντοπίζεται από πού προήλθε. Με αυτή την πρακτική γίνονταν και στο παρελθόν εξαγωγές από χώρες που βρίσκονταν σε καθεστώς κυρώσεων, όπως το Ιράν και η Βενεζουέλα».
Ενα χαρακτηριστικό παράδειγμα δίνουν οι «WSJ» και «Izvestia» ώστε να γίνει κατανοητή η συγκεκριμένη αλυσίδα: Τρία τάνκερ αναχώρησαν από τα ρωσικά λιμάνια του Πριμόρσκ και της Ουστ Λούγκα και φόρτωσαν πετρέλαιο σε ένα άλλο πλοίο που βρισκόταν στα ανοιχτά του Γιβραλτάρ. Το πλοίο είχε κατεύθυνση από τη Νότια Κορέα, με προορισμό το Ρότερνταμ της Ολλανδίας.
Επιπλέον, στην αγορά κυκλοφορούν μείγματα πετρελαίου από το Τουρκμενιστάν και τη Λετονία. Αυτά τα μείγματα περιέχουν επίσης μεγάλη ποσότητα ρωσικού πετρελαίου.
Σχολιάζοντας το ρεπορτάζ της «WSJ» η αμερικανική ExxonMobil, η βρετανική Shell και η ιταλική Eni δήλωσαν ότι «μεταφέρουν πετρέλαιο από το Καζακστάν, απλώς το κάνουν μέσω ρωσικού λιμανιού».
«Αν μας ξεμείνει το πετρέλαιο, το βαρέλι θα φτάσει στα 200 ευρώ»
Η Ε.Ε. συζητά να επιβάλει εμπάργκο στο ρωσικό πετρέλαιο. αλλά το κλίμα ανάμεσα στα κράτη-μέλη είναι συγκρουσιακό. Πιθανόν, τελικά, ορισμένα κράτη να απέχουν από το ρωσικό πετρέλαιο, άλλα να δηλώσουν ότι πρόκειται να το κάνουν στο μέλλον κι άλλα να αφήσουν το ζήτημα στη διακριτική ευχέρεια των ιδιωτικών εταιριών της χώρας τους.
Μέχρι στιγμής το ρωσικό πετρέλαιο αγοράζεται ελεύθερα από ευρωπαϊκές χώρες, βάσει συμβολαίων που είχαν συναφθεί πριν από τις 24 Φεβρουαρίου. Σύμφωνα με τη «WSJ», η Ελλάδα είναι ανάμεσα στις χώρες – προορισμούς για τις οποίες τα βαρέλια ρωσικού πετρελαίου υπερδιπλασιάστηκαν τον Απρίλιο, σε σύγκριση με τους μέσους όρους του Μαρτίου.
Το ίδιο ισχύει για Ρουμανία, Βουλγαρία, Εσθονία. Μεγάλη αύξηση καταγράφεται και στον όγκο πωλήσεων για την Ολλανδία, τον μεγαλύτερο αγοραστή στην Ευρώπη, και την Ισπανία.
Συγκεκριμένα, προς την Ελλάδα έφευγαν από ρωσικά λιμάνια 47.846 βαρέλια πετρέλαιο την ημέρα κατά μέσο όρο τον Μάρτιο. Τον Απρίλιο αυτός ο αριθμός εκτοξεύθηκε σε 119.618 βαρέλια την ημέρα κατά μ.ό. Εκκωφαντική, όμως, ήταν η έκρηξη κυρίως στα «άγνωστα» (unknown) φορτία , με τα «παραθυράκια» κρυφών εισαγωγών από τη Ρωσία στα ευρωπαϊκά λιμάνια, που από τα 24.000 ανά ημέρα τον Μάρτιο απογειώθηκαν στα 655.000.
Ο Σάιμον Τζόνσον, καθηγητής του MIT και πρώην επικεφαλής οικονομολόγος στο ΔΝΤ, δήλωσε ότι εν όψει ενός πιθανού εμπάργκο οι χώρες σπεύδουν να αγοράσουν περισσότερο πετρέλαιο, σε όσο το δυνατόν φθηνότερες τιμές.
Το ερώτημα είναι ποια θα είναι η τιμή του πετρελαίου, αν υπάρξει ένα πλήρες εμπάργκο στη Ρωσία. Ο επικεφαλής του ρωσικού Κέντρου Ενεργειακής Ανάπτυξης, Κιρίλ Μελνίκοφ, δήλωσε στην «Izvestia» ότι, σε περίπτωση που η ρωσική ενέργεια δεν βρει νέες αγορές στην Ασία, οι τιμές του πετρελαίου θα αυξηθούν πάνω από 200 δολάρια το βαρέλι. Ο ΟΠΕΚ, άλλωστε, έχει καταστήσει σαφές ότι δεν θα αυξήσει την παραγωγή, ώστε να αντισταθμίσει τυχόν απώλεια εφοδιασμού από τη Ρωσία λόγω μποϊκοτάζ.
Τα περισσότερα ευρωπαϊκά διυλιστήρια μπορούν να λειτουργήσουν μόνο με ρωσικό πετρέλαιο
Ο ειδικός στο τμήμα στρατηγικής έρευνας της Total Research, Νικολάι Βαβίλοφ, τόνισε ότι υπάρχουν και σημαντικές τεχνικές δυσκολίες για την αντικατάσταση του ρωσικού πετρελαίου: «Θεωρητικά, το ρωσικό πετρέλαιο είναι δυνατόν να αντικατασταθεί με πετρέλαιο από τη Νορβηγία, το Αζερμπαϊτζάν, τη Μέση Ανατολή ή την Αμερική. Τεχνικά, όμως, τα περισσότερα διυλιστήρια στην Ευρώπη μπορούν να λειτουργήσουν μόνο με ρωσικό πετρέλαιο. Ο εκσυγχρονισμός τους μπορεί να διαρκέσει μήνες, κάτι που θα αυξήσει απότομα τις τιμές των καυσίμων».
Σύμφωνα με τον ειδικό, κάθε κατηγορία πετρελαίου διαφέρει ως προς την ποσότητα των ακαθαρσιών, την πυκνότητα, την περιεκτικότητα σε θείο και μια σειρά από άλλους δείκτες. Γι’ αυτό, όπως εξηγεί ο Βαβίλοφ, η Ευρώπη προς το παρόν πασχίζει ώστε το ρωσικό πετρέλαιο να γίνει «μη ρωσικό». Είτε με δεξαμενόπλοια που αλλάζουν σημαία μεσοπέλαγα είτε αναμειγνύοντάς το για να μη διακρίνεται ως ρωσικό ή «πειράζοντας» τα έγγραφα για την προέλευση. Κάτι τέτοιο, λέει ο Ρώσος ειδικός, γινόταν με το ρωσικό πετρέλαιο στη Βαλτική, όταν βαφτίστηκε «λετονικό».
Υπάρχουν, μάλιστα, και σενάρια για το πιθανό εμπάργκο. Η Ε.Ε. θα αγοράζει ρωσικό πετρέλαιο π.χ. από τις Τουρκία, Σερβία, Ουγγαρία και οποιαδήποτε χώρα που διατηρεί καλές σχέσεις με τη Ρωσία. Κατά τη δευτερογενή πώληση, αφότου δηλαδή η αγορά θα γίνεται μέσω π.χ. Τουρκίας, το ρωσικό πετρέλαιο θα θεωρείται πλέον «μη ρωσικό» για την Ευρώπη.
Ποιες χώρες πλήττονται από το κλείσιμο της στρόφιγγας αερίου στην Ουκρανία
Ενα εμπάργκο στο φυσικό αέριο θα έχει υπερπολλαπλάσιες επιπτώσεις. Το Ινστιτούτο της Οξφόρδης για τις Ενεργειακές Σπουδές υπολογίζει ότι μια πλήρης διακοπή του ρωσικού φυσικού αερίου προς την Ευρώπη θα προκαλέσει παγκόσμια ύφεση.
Ηδη οι πρώτοι τριγμοί εμφανίστηκαν μετά τη μερική παύση της μεταφοράς ρωσικού φυσικού αερίου μέσω του εδάφους της Ουκρανίας, με την πλευρά της Ρωσίας να κάνει λόγο για οργανωμένο σχέδιο από Κίεβο – Ουάσινγκτον. «Ισως είναι ένα πρώτο σημάδι πριν από την πλήρη διακοπή της άντλησης», πιθανολογούν οι ειδικοί που ρωτήθηκαν από την «Izvestia». Σε μια τέτοια περίπτωση, το Κίεβο μπορεί να στερήσει από την Ε.Ε. σχεδόν το 33% του ρωσικού φυσικού αερίου. Οι πρώτες χώρες που θα υποφέρουν τότε, θα είναι οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, όπως η Μολδαβία, η Σλοβακία, κ.ά.
Μέσα στην εβδομάδα η Ουκρανία διέκοψε μερικώς τη ροή φυσικού αερίου στην Ευρώπη μέσω ενός από τους δύο βασικούς αγωγούς, με το Κίεβο να επικαλείται «περιστάσεις ανωτέρας βίας». Η Gazprom, από την πλευρά της, λέει ότι δεν έχει κανένα στοιχείο που να υποδεικνύει «ανωτέρα βία» και δεν βλέπει κανένα εμπόδιο για να συνεχιστεί η ροή με τον προηγούμενο τρόπο λειτουργίας.
Ο αναπληρωτής γενικός διευθυντής του ρωσικού Εθνικού Ινστιτούτου Ενέργειας, Αλεξάντρ Φρολόφ, δήλωσε ότι «οι ουκρανικές Αρχές θέλουν να δημιουργήσουν ένα πρόσχημα για παράνομη εξόρυξη φυσικού αερίου, που θα λύσει μέρος των ενεργειακών προβλημάτων της χώρας». Στην παρούσα φάση, η δυτική Ευρώπη δεν βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο. Η κύρια οδός για τη μεταφορά ρωσικού φυσικού αερίου στην Ε.Ε. είναι ο αγωγός Nord Stream Baltic.
Από τη Ρωσία μέσω Βαλτικής ρέουν σχεδόν 60 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου ετησίως. Η Γερμανία συνολικά αγοράζει περίπου 40 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα. Ο διευθυντής του ρωσικού Ταμείου Εθνικής Ενεργειακής Ασφάλειας, Κονσταντίν Σιμόνοφ, θεωρεί ότι η Ουκρανία αρχίζει σταδιακά να παίζει το χαρτί της πλήρους αποκοπής της ροής φυσικού αερίου μέσω της επικράτειάς της. Σε αυτή την περίπτωση η Ευρώπη θα αντιμετωπίσει νέα αύξηση στις τιμές φυσικού αερίου.
