«Κάθε σύννεφο έχει μια θετική πλευρά (σ.σ. silver lining)», είναι μια γνωστή ατάκα καθησυχασμού και ο Ρώσος Πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν το χρησιμοποίησε πρόσφατα, καθώς σχολίασε τις μαζικές κυρώσεις που επιβλήθηκαν στη Μόσχα από τη Δύση και τους συμμάχους της τα τελευταία χρόνια. «Είναι ένα ισχυρό βήμα προς μεγαλύτερη οικονομική και χρηματοπιστωτική κυριαρχία, το οποίο είναι κρίσιμο», τόλμησε να πει.
Η Ρωσία έχει από καιρό συνηθίσει στην πίεση των κυρώσεων, επιστρέφοντας στις σοβιετικές μέρες και η ΕΕ και οι ΗΠΑ άρχισαν να ανακοινώνουν νέα κύματα περιορισμών από το 2014. Ωστόσο, αυτή η πίεση έφτασε σε ένα εντελώς νέο επίπεδο πέρυσι, μετά την έναρξη της στρατιωτικής εκστρατείας στην Ουκρανία, καθιστώντας τη Ρωσία τη χώρα με τις περισσότερες κυρώσεις στον κόσμο, μπροστά από το Ιράν. Η Μόσχα δέχθηκε δέκα πακέτα κυρώσεων, μόνο από τις Βρυξέλλες, από τον Φεβρουάριο του περασμένου έτους.
Ωστόσο, ακόμη και αυτά τα μέτρα δεν ήταν αρκετά για να ακρωτηριάσουν τη ρωσική οικονομία. Δυτικοί αξιωματούχοι παραδέχθηκαν ότι οι αποφάσεις που έλαβε η ρωσική κυβέρνηση να απωθήσει τις κυρώσεις βοήθησαν τη δημοσιονομική βάση της χώρας να αντέξει παρά το δύσκολο περιβάλλον.
Τι έκανε, όμως, η Ρωσία για να μετριάσει τις επιπτώσεις των κυρώσεων και πόσο καιρό μπορεί να διατηρήσει την ανθεκτικότητά της; Αναλύει για το RT η Lidia Misnik, ρεπόρτερ με έδρα τη Μόσχα που εστιάζει στην πολιτική, την κοινωνιολογία και τις διεθνείς σχέσεις.
Μελέτη
Η Ρωσία βρέθηκε υπό σημαντικά μεγαλύτερη πίεση μετά την έναρξη της στρατιωτικής της επίθεσης στην Ουκρανία. Αυτό ήταν αναμενόμενο, αφού δυτικοί πολιτικοί είχαν προειδοποιήσει ότι η Μόσχα θα αντιμετώπιζε τιμωρία εάν αποφάσιζε να επέμβει στρατιωτικά εναντίον της γείτονάς της. Δεν προκάλεσε έκπληξη το γεγονός ότι οι πρώτοι περιορισμοί ανακοινώθηκαν εντός 24 ωρών από την κλιμάκωση της σύγκρουσης, ακολουθούμενοι σχεδόν αμέσως από μια δημόσια απάντηση της Ρωσίας σχετικά με τα αντίμετρα που θα έπαιρνε η κυβέρνηση.
Πολλά από τα βήματα για την προστασία του ρωσικού χρηματοπιστωτικού συστήματος είχαν ληφθεί στην πραγματικότητα πολύ πριν από την έναρξη της στρατιωτικής επιχείρησης. Θα μπορούσε να αντιμετωπίσει ένα συντριπτικό πλήγμα όταν η Visa και η Mastercard σταμάτησαν τη λειτουργία τους στη Ρωσία και επιβλήθηκαν απαγορεύσεις στις συναλλαγές από τις τράπεζες, εξηγεί ο Ivan Timofeev, διευθυντής προγραμμάτων στο Συμβούλιο Διεθνών Υποθέσεων της Ρωσίας. Ωστόσο, σύμφωνα με τον ειδικό, αυτό που επέτρεψε στη ρωσική οικονομία να ξεπεράσει την καταιγίδα ήταν η δημιουργία του ανεξάρτητου εθνικού συστήματος πληρωμών Mir από την Κεντρική Τράπεζα της Ρωσίας και το Υπουργείο Οικονομικών το 2015.
«Γι’ αυτό η αποχώρηση των ξένων συστημάτων πληρωμών μετά την έναρξη της ειδικής στρατιωτικής επιχείρησης δεν υπονόμευσε τον ρωσικό χρηματοπιστωτικό τομέα. Είναι αλήθεια ότι υπήρξε ένα σοκ, αλλά ήταν πολύ βραχύβιο και ξεπεράστηκε γρήγορα», λέει ο Timofeev.
Ρούβλι: Επιχείρηση διάσωσης
Όπως σημειώνει ο Timofeev, ένας σημαντικός παράγοντας που βοήθησε τη ρωσική οικονομία, ήταν τα μέτρα που έλαβε η Κεντρική Τράπεζα για να στηρίξει το ρούβλι. Αφότου το συνάλλαγμα και οι χρηματιστηριακές αγορές ανταποκρίθηκαν στις δυτικές κυρώσεις με σημαντική μεταβλητότητα, το ρωσικό νόμισμα βυθίστηκε σε ιστορικό χαμηλό των 121,5 ρουβλίων ανά δολάριο τον Μάρτιο του 2022.
Στις 28 Φεβρουαρίου, η Κεντρική Τράπεζα ζήτησε από τους Ρώσους εξαγωγείς να πουλήσουν το 80% του ξένου νομίσματος τους και να το μετατρέψουν σε ρούβλια, θεωρώντας το απαραίτητο μέτρο για την ενίσχυση της προσφοράς άλλων ονομαστικών αξιών στην εγχώρια αγορά και συνεπώς, την άμβλυνση της πίεσης στο ρούβλι.
Είναι ενδιαφέρον ότι αυτό το μέτρο είχε χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν. Το 1991 εισήχθη για να αποτραπεί η εκροή ξένου νομίσματος και παρέμεινε σε ισχύ για σχεδόν μια δεκαετία. Η προηγούμενη κορυφή σημειώθηκε κατά τη διάρκεια της κρίσης του 1998 καθώς η υποχρεωτική απαίτηση πώλησης νομίσματος αυξήθηκε στο 75%, επίπεδο που παρέμεινε σε ισχύ μέχρι το 2001. Σταδιακά παραμερίστηκε, πριν καταργηθεί πλήρως την άνοιξη του 2006 ως μέρος μιας προσπάθειας γίνει το ρούβλι ελεύθερα μετατρέψιμο.
Με μια ώθηση να αποτρέψει τις εκροές, ο Πούτιν περιόρισε επίσης το ποσό των μετρητών που θα μπορούσαν να ληφθούν εκτός της χώρας, επιβάλλοντας ένα όριο 10.000 δολαρίων ανά άτομο, ή το ισοδύναμο ξένου νομίσματος, στις 2 Μαρτίου.
Εν τω μεταξύ, οι υψηλότερες τιμές του πετρελαίου και του φυσικού αερίου σε συνδυασμό με τη μείωση των εισαγωγών πέρυσι, είχαν ως αποτέλεσμα έναν άνευ προηγουμένου κατακλυσμό συναλλάγματος στη ρωσική εγχώρια αγορά, υποστηρίζοντας το ρούβλι και αντισταθμίζοντας τις υψηλότερες τιμές των εισαγωγών που τώρα προέρχονται από άλλους προμηθευτές, σύμφωνα με τον Valery Mironov, αναπληρωτή διευθυντή στο Κέντρο Ανάπτυξης, Ινστιτούτο της Ανώτατης Οικονομικής Σχολής στη Μόσχα.
Ως αποτέλεσμα, το δολάριο υποχώρησε σε χαμηλό επταετίας στα 50,1 ρούβλια τον Ιούνιο. Ορισμένοι περιορισμοί συναλλάγματος έχουν αρθεί έκτοτε, καθώς οι τιμές του πετρελαίου και οι εξαγωγές φυσικού αερίου μειώθηκαν, γεγονός που οδήγησε σε αποδυνάμωση του ρουβλίου τον Δεκέμβριο. Η συναλλαγματική ισοτιμία είχε πέσει στα 73,8 ρούβλια ανά δολάριο μέχρι το τέλος του έτους και τώρα έχει… ισοπεδωθεί μεταξύ 72 και 75 ρούβλια.
«Τον Ιανουάριο, το Υπουργείο Οικονομικών εισήλθε στην αγορά συναλλάγματος για να εφαρμόσει τον δημοσιονομικό κανόνα και να αντισταθμίσει τη μείωση των εσόδων του προϋπολογισμού πετρελαίου και φυσικού αερίου. Το υπουργείο έχει κεφάλαια στα ταμεία του, τα οποία παρέχουν σταθερό ρούβλι το 2023. Κάποια από τη ζήτηση ξένου συναλλάγματος τον Δεκέμβριο και τον Ιανουάριο είχε να κάνει με προσωρινούς παράγοντες όπως οι ρωσικές επιχειρήσεις που εξαγόραζαν ξένες εταιρείες που έβγαιναν από τη ρωσική αγορά», εξηγεί ο Μιρόνοφ.
Οι business είναι τα πάντα
Στις 28 Φεβρουαρίου 2022, η Κεντρική Τράπεζα της Ρωσίας αύξησε το βασικό επιτόκιο από 9,5 σε 20% για να μοχλεύσει αυξανόμενους κινδύνους υποτίμησης και πληθωρισμού. Μετά από αυτή την απόφαση, οι τράπεζες άρχισαν να αυξάνουν τα επιτόκια των καταθέσεων και των δανείων. Ο Πούτιν έδωσε εντολή στις τράπεζες να εξασφαλίσουν το επιτόκιο σε όλες τις συμβάσεις που είχαν υπογραφεί πριν από την απόφαση της Κεντρικής Τράπεζας.
Τα αυξανόμενα επιτόκια, ωστόσο, δεν επηρέασαν τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ), επειδή τα ειδικά δάνεια για αυτές τις εταιρείες έγιναν διαθέσιμα τον Μάρτιο, τα οποία δεν εξαρτιόνταν από το επίσημο επιτόκιο.
Τον Αύγουστο, ο πρωθυπουργός Μικχάιλ Μισούστιν υπέγραψε διάταγμα για επιδοτούμενα δάνεια (4,5% και 3%) για αναδιάρθρωση ή ανάπτυξη επιχειρήσεων. Περιλαμβάνει ένα τριετές πρόγραμμα και δάνεια μπορούν να ληφθούν για έως και δέκα χρόνια. Οι αποδέκτες προτεραιότητας ήταν οι ΜΜΕ που εργάζονται στον τομέα της γεωργίας, της εφοδιαστικής και της ξενοδοχειακής βιομηχανίας.
Οι ΜΜΕ θα μπορούσαν επίσης να προσαρμόσουν τα σχέδια πληρωμών τους για περίοδο έως και έξι μηνών. Από τον Μάρτιο του 2022, οι εφορίες δεν έχουν υποβάλει πτωχευτικές αγωγές κατά εταιρειών που οφείλουν φόρους και τέλη.
Η ρωσική κυβέρνηση επέκτεινε επίσης ένα μορατόριουμ για προγραμματισμένους ελέγχους για μικρές επιχειρήσεις. Εξαιρέσεις έγιναν σε περιπτώσεις όπου η εν λόγω επιχειρηματική δραστηριότητα θα μπορούσε να εγκυμονεί κινδύνους για τη ζωή και την υγεία των πολιτών.
Σύμφωνα με τον Mironov, εισήχθησαν μέτρα για τη στήριξη των ρωσικών επιχειρήσεων με πρωταρχικό στόχο τη διάσωση θέσεων εργασίας. Η κυβέρνηση ήθελε να αποφύγει ένα σενάριο όπου η εξωτερική πίεση θα αφαιρούσε τα μέσα από τους ανθρώπους να κερδίζουν τα προς το ζην.
«Τα μέτρα στήριξης της αγοράς εργασίας (κατάρτιση, επιδοτήσεις) αναπροσαρμόστηκαν άμεσα ώστε να αντανακλούν τις ανάγκες της οικονομίας. Περίπου 440.000 θέσεις εργασίας σώθηκαν χάρη σε ένα πρόγραμμα που περιελάμβανε αναβολή της πληρωμής ασφαλίστρων (συνολικά σχεδόν 1 τρισεκατομμύριο ρούβλια) για οργανισμούς των οποίων η βασική επιχειρηματική δραστηριότητα περιλαμβανόταν στον κατάλογο των τομέων που επηρεάζονται από τις κυρώσεις. Ως αποτέλεσμα, το τρίτο τρίμηνο του 2022, ο αριθμός των Ρώσων που ζουν στη φτώχεια μειώθηκε στα 15,3 εκατομμύρια (έναντι 16 εκατομμυρίων το τρίτο τρίμηνο του 2021)», είπε ο Mironov.
Πειρατική Δημοκρατία
Πολλοί οικονομολόγοι πιστεύουν ότι η είσοδος ενός συστήματος «παράλληλων εισαγωγών» έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της ρωσικής οικονομίας εν μέσω της πίεσης των κυρώσεων. Η ρωσική κυβέρνηση ενέκρινε την εισαγωγή ορισμένων τύπων προϊόντων ξένης παραγωγής στη χώρα, χωρίς τη συγκατάθεση των σχετικών κατόχων εμπορικών σημάτων. Η εισαγωγή αυτών των προϊόντων κατά παράκαμψη των επίσημων καναλιών διανομής, δεν τιμωρούνταν πλέον σύμφωνα με τη ρωσική νομοθεσία.
Ο κατάλογος των αγαθών που καλύπτονται από το καθεστώς παράλληλων εισαγωγών, που αναπτύχθηκε από το ρωσικό Υπουργείο Βιομηχανίας και Εμπορίου, περιλαμβάνει αυτοκίνητα και ανταλλακτικά αυτοκινήτων, ηλεκτρονικά είδη, οικιακές συσκευές, ρούχα, υποδήματα, καλλυντικά, μουσικά όργανα, ρολόγια, έπιπλα, χαρτί και χαρτόνι, βιομηχανικό εξοπλισμό και προμήθειες, φαρμακευτικά προϊόντα και άλλα προϊόντα.
Ο κατάλογος των παράλληλων εισαγωγών επεκτείνεται τακτικά. Για παράδειγμα, την περασμένη Δευτέρα, προστέθηκαν: IKEA, Hasbro, Mattel, Nintendo, Logitech, Zanussi, Wahl, Tommy Hilfiger, Giorgio Armani και άλλες φίρμες.
Οι κύριοι στόχοι των παράλληλων εισαγωγών ήταν η προσφορά αγαθών υψηλής ζήτησης στη ρωσική αγορά και η σταθεροποίηση των τιμών.
Λήφθηκε επίσης απόφαση να δημιουργηθούν πρόσθετοι σταθμοί επιθεώρησης σε σημεία ελέγχου στα ρωσικά σύνορα για τη βελτίωση των επιδόσεων και την επιτάχυνση των κρίσιμων εισαγωγών. Επιπλέον, σχεδιάστηκε η επιτάχυνση της επισκευής 300 συνοριακών σημείων διέλευσης και η επέκταση της χωρητικότητάς τους.
Ο Mironov σημειώνει ότι μέχρι το τέλος του 2022, η διαθεσιμότητα εγχώριων ανταλλακτικών, πρώτων υλών και προμηθειών είχε αποκατασταθεί στα προ κρίσης επίπεδα και το μερίδιο των επιχειρήσεων που δεν εξαρτώνται από εισαγωγές, είχε αυξηθεί από 9% τον Ιούνιο του 2022 σε 16%.
Ο συνολικός όγκος των παράλληλων εισαγωγών ήταν σχετικά χαμηλός – περίπου 17 δισεκατομμύρια δολάρια μέχρι το τέλος Νοεμβρίου. Το ποσοστό αυτό είναι κάτω από το 10% των συνολικών εισαγωγών αγαθών και υπηρεσιών το δεύτερο έως το τέταρτο τρίμηνο, σύμφωνα με την Ομοσπονδιακή Τελωνειακή Υπηρεσία. Ωστόσο, επέτρεψε σε μεγάλους αριθμούς εταιρειών να εξασφαλίσουν κρίσιμα εξαρτήματα και υλικά για να συνεχίσουν την παραγωγή, λέει ο Mironov.
Βοηθώντας τον κλάδο της πληροφορικής
Πολλά μέτρα στήριξης στόχευαν στον τομέα της πληροφορικής. Πολλοί μεγάλοι προμηθευτές υλικού και λογισμικού όπως η Cisco, η Siemens και η IBM έχουν εγκαταλείψει τη ρωσική αγορά, έχουν ανακαλέσει άδειες χρήσης και έχουν ακυρώσει ενημερώσεις. Αυτά τα βήματα αύξησαν την ευπάθεια των ηλεκτρονικών συστημάτων στη Ρωσία, λέει ο Mironov, προσθέτοντας ότι οι ρωσικές εξαγωγές πληροφορικής επηρεάστηκαν επίσης λόγω περιορισμών πληρωμών και προσωπικών κυρώσεων.
Η κυβέρνηση έχει διαθέσει 21,5 δισεκατομμύρια ρούβλια για τη στήριξη του τομέα.
Οι εταιρείες υψηλής τεχνολογίας δεν χρειάζεται να πληρώσουν φόρο εισοδήματος για τα επόμενα τρία χρόνια και υπάρχει απαγόρευση των επιθεωρήσεων από τις κυβερνητικές ρυθμιστικές αρχές. Οι επιχειρήσεις πληροφορικής μπορούν πλέον να λαμβάνουν δάνεια με μόλις 3% ετησίως, μια κίνηση που στοχεύει στην ενθάρρυνση και τη διευκόλυνση της υλοποίησης τουλάχιστον 75 έργων ψηφιακού μετασχηματισμού.
Η ρωσική κυβέρνηση αύξησε επίσης το μέγιστο ποσό επιχορηγήσεων που παρέχεται για την υλοποίηση έργων και οι εταιρείες μπορούν πλέον να αναμένουν να καλύψουν το 80% του κόστους του έργου, με το ποσοστό να αυξάνεται στο 100% για ορισμένα προγράμματα εκκίνησης. Με συνολικά 14 δισεκατομμύρια ρούβλια που προορίζονται για το σκοπό αυτό, το μέτρο στοχεύει στην ενίσχυση της υποκατάστασης των εισαγωγών, στη μείωση των αρνητικών επιπτώσεων των κυρώσεων και στην πρόληψη της «διαρροής εγκεφάλων» (σ.σ. brain drain).
Δεν ήρθε ακόμα το τέλος;
Σχολιάζοντας τα αποτελέσματα των κυρώσεων κατά της Ρωσίας, ο Τζον Κίρμπι, συντονιστής στρατηγικών επικοινωνιών στο Εθνικό Συμβούλιο Ασφαλείας του Λευκού Οίκου, είπε ότι οι αμερικανικές αρχές πιστεύουν ότι οι περιορισμοί «αναμφίβολα θα συμβάλουν στον περιορισμό της ικανότητας» της Ρωσίας να εξοπλίσει τις ένοπλες δυνάμεις της . «Μπορεί να πάρει κάποιο χρόνο», είπε, σημειώνοντας ότι οι κυρώσεις συνήθως δεν έχουν «άμεσο αποτέλεσμα».
Ο κίνδυνος ότι τα μέτρα θα μπορούσαν να καταλήξουν να παρεμποδίζουν σημαντικά τη ρωσική οικονομία θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη, ισχυρίζεται ο Oleg Barabanov, καθηγητής στην Ανώτατη Οικονομική Σχολή του Εθνικού Ερευνητικού Πανεπιστημίου.
«Πιστεύω ότι είναι πολύ νωρίς για να σκεφτεί κανείς ότι όλα έχουν τελειώσει, επειδή ο αρνητικός αντίκτυπος των κυρώσεων είναι πιθανό να συσσωρευτεί με την πάροδο του χρόνου», λέει ο Barabanov.
«Οι ΗΠΑ μάλλον περιμένουν ακριβώς αυτό, με το σκεπτικό ότι όσο περισσότερο επιβάλλονται οι κυρώσεις, τόσο πιο βαθιά θα είναι η επίδρασή τους. Είναι ζωτικής σημασίας για την κυβέρνησή μας να επιμείνει σε μια στρατηγική προσανατολισμένη στο στόχο και να αποκηρύξει κάθε άρνηση, δηλαδή τη γραμμή σκέψης ότι όλα είναι κανονικά και τίποτα δεν έχει αλλάξει. Η κινητοποίηση της οικονομίας της χώρας πρέπει να είναι η προτεραιότητα της κυβέρνησης, όχι μόνο για χάρη της υποστήριξης της στρατιωτικής επιχείρησης, αλλά και για να μπορέσει η Ρωσία να αντέξει τις κυρώσεις, γιατί αν υποκύψουμε στον πειρασμό να μην κάνουμε τίποτα γι’ αυτό, μπορεί επίσης να είναι το τέλος μας».
Ο Timofeev πιστεύει ότι το κλειδί της επιτυχίας είναι η διατήρηση της σταθερότητας. Οι τομείς προτεραιότητας που πρέπει να προσεχθούν από αυτή την άποψη είναι η αποτελεσματική οικονομική διαχείριση, η προσέλκυση επενδύσεων, η καταπολέμηση της διαφθοράς και η τήρηση του κράτους δικαίου. Ενώ ο Timofeev συμφωνεί ότι οι διεθνείς κυρώσεις είχαν αρνητικό αντίκτυπο στη ρωσική οικονομία, πιστεύει ότι η χώρα κατάφερε να προσαρμοστεί στην πίεση.
«Δεν θα ισχυριζόμουν ότι η ρωσική οικονομία θα καταρρεύσει λόγω των κυρώσεων. Οι δυνάμεις της Δύσης μπορεί σίγουρα να συνεχίσουν να εφαρμόζουν περισσότερες κυρώσεις σε άλλους τομείς της οικονομίας μας, όπως ο τομέας της ηλεκτρικής ενέργειας και άλλοι – αλλά υπάρχουν ορισμένες κόκκινες γραμμές που θα αρχίσουν να δημιουργούν προβλήματα και στη Δύση, εάν ξεπεραστούν. Πιστεύω ότι πρέπει να περιμένουμε περισσότερες κυρώσεις, αλλά θα έχουμε χρόνο να προσαρμοστούμε σε αυτές», καταλήγει.
