Η αυτοκρατορία των τουρκικών σίριαλ εξακολουθεί να επελαύνει

Τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια η γειτονική χώρα έχει μετατραπεί στον μεγαλύτερο εξαγωγέα τηλεοπτικών σειρών παγκοσμίως μετά τις ΗΠΑ και τη Βρετανία. 

Η δημοφιλία των τουρκικών σίριαλ αναβαθμίζει συνολικά το “brand Τουρκία”, ενισχύει το τουριστικό ρεύμα προς την χώρα (με αύξηση λ.χ. των Λατινοαμερικανών επισκεπτών), δίνει κίνητρα για διάδοση της τουρκομάθειας, αντανακλάται στην ζήτηση για προϊόντα και υπηρεσίες.

Του Κώστα Ράπτη

Ποιός ο ορισμός της “μαλακής ισχύος” ενός κράτους; Στην περίπτωση της Τουρκίας έχει αποδειχθεί προ πολλού ότι αυτή μπορεί κάλλιστα να περιλαμβάνει και τα τηλεοπτικά (υπο)προϊόντα.

Σε δημοσίευμά της την εβδομάδα αυτή η αγγλόφωνη έκδοση της εφημερίδας “Χουριέτ” πραγματοποιεί τον φετινό απολογισμό αυτού που έχει αποκληθεί τουρκική “αυτοκρατορία των σίριαλ”.

Τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια η γειτονική χώρα έχει μετατραπεί στον μεγαλύτερο εξαγωγέα τηλεοπτικών σειρών παγκοσμίως μετά τις ΗΠΑ και τη Βρετανία. Περίπου 60 τηλεοπτικές σειρές γυρίζονται στην Τουρκία (κυρίως στην Κωνσταντινούπολη) κάθε χρόνο και ο συνολικός αριθμός θεατών τους φθάνει τα 700 εκατομμύρια σε περίπου 170 χώρες. Στο δε Netflix περιλαμβάνονται 27 τουρκικές σειρές.

Η εκτός των συνόρων “επέλασις” των τουρκικών σίριαλ ξεκίνησε το 2007 όταν το σαουδαραβικό δίκτυο MBC αποφάσισε να μεταγλωττίσει ένα εξ αυτών στα αραβικά. Και απέκτησε μεγαλύτερη ορμή, όταν ο εμφύλιος πόλεμος ξεθεμελίωσε τον τηλεοπτικό κλάδο της Συρίας που από τη δεκαετία του ’90 μέχρι τότε κρατούσε τα αδιαμφισβήτητα πρωτεία. Βέβαια η επιδείνωσις των σχέσεων του Σαουδάραβα διαδόχου Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν με τον Ταγίπ Ερντογάν έμελλε αργότερα να φέρει την απαγόρευση της προβολής τουρκικών σειρών στο βασίλειο. Όμως η τηλεοπτικές φιλοδοξίες της γείτονος δεν αφορούν μόνο το μεσανατολικό κοινό.

Τίποτε δεν εικονογραφεί καλύτερα την επιτυχία της τουρκικής τηλεοπτικής βιομηχανίας από την διείδυσή της στην αγορά της Λατινικής Αμερικής (και των Ισπανοφώνων των ΗΠΑ), η οποία κρατούσε κάποτε τα ηνία στον τομέα της σαπουνόπερας. Δεν είναι τυχαίο ότι από το 2020 η σειρά “Πικρή Γη” στέφθηκε καλύτερη telenovela της χρονιάς στη Λατινική Αμερική, ενώ τα “Οικογενειακά Μυστικά” κέρδισαν τον περασμένο Νοέμβριο το βραβείο International Emmy της σχετικής κατηγορίας.

Φανατικός του σίριαλ “Kara Par Ask” έχει δηλώσει ο ποδοσφαιρικός αστέρας Λιονέλ Μέσσι, ενώ όταν  ο ηγέτης της Βενεζουέλας επισκέφθηκε την Τουρκία μία από τις χάρες που ζήτησε ήταν να επισκεφθεί τα στούντιο της αγαπημένης του τηλεοπτικής σειράς.

Πρόκειται για πραγματική “αλυσίδα παραγωγής”, όπου ένα δίωρο επεισόδιο μπορεί να γραφτεί, να γυριστεί και να μονταριστεί μέσα σε έξι μέρες, με την προβολή της τηλεοπτικής σειράς να κυλά ταυτόχρονα προς την παραγωγή της. Ενδεικτικά, τα αμερικανικά στούντιο παράγουν μόλις 10 επεισόδια των 45-50 λεπτών ετησίως. Και τα κόστη παραγωγής δεν θα μπορούσαν να αποσβεσθούν δίχως να δοθεί έμφαση στην εξαγωγή προς ξένες τηλεοπτικές αγορές.

Υπάρχουν πολιτισμικά στοιχεία τα οποία καθιστούν τα τουρκικά σίριαλ οικεία στο κοινό όχι μόνο της Μέσης Ανατολής και των Βαλκανίων, αλλά και της Ινδίας ή της Σρι Λάνκα, της Ισπανίας ή της Λατινικής Αμερικής: η οικογενειακή δομή είναι παρόμοια, οι “ακρότητες” στα θέματα των ηθών αποφεύγονται κ.ο.κ.

Αναμφίβολα, όμως, η ενθάρρυνση των εξαγωγών τηλεοπτικών σειρών, υπηρετεί και έναν υπόρρητο πολιτικό στόχο: την προβολή της γείτονος ως ακμαίας χώρας, σύγχρονης αλλά και ευσεβούς, με φιλικό πρόσωπο και σπουδαίο ιστορικό παρελθόν. Εξωραϊσμένη, αλλά λιγότερο συμβατική και λογοκριμένη σε σχέση με ό,τι πρόσφερε κ.χ. η αραβική τηλεόραση, αυτή η εικόνα έπειθε όλο και περισσότερους τηλεθεατές ότι η Τουρκία αποτελούσε πραγματικό “πιλότο” για την ευρύτερη γειτονιά της, αλλά και φορέα μίας ιδιόμορφης γυναικείας “ενδυναμώσεως” που δεν έρχεται σε ρήξη με το Ισλάμ. Όταν μάλιστα οι παραγωγές άρχισαν να στρέφονται προς ιστορικές σειρές, το μήνυμα έγινε σαφέστερα προπαγανδιστικό.

Ο “Μεγαλοπρεπής Αιώνας”, όπως ονομαζόταν το εξαιρετικά επιτυχημένο (και γνωστό και στο ελληνικό κοινό) σίριαλ για τη ζωή του Σουλτάνου Σουλεϊμάν του Νομοθέτου, προέκυψε από 130μελή ομάδα παραγωγής. Και κατόπιν πήραν σειρά “Ο Τελευταίος Αυτοκράτορας” (για τον προσφιλή στους ερντογανιστές Αμπντουλ Χαμίτ Β’), “Filinta”, “Ερτογρούλ: Η Ανάσταση” (με θέμα τον ιδρυτή της οθωμανικής δυναστείας), κ.ο.κ. Και σε όλους αυτούς ήρθε στις τελευταίες σεζόν, πολύ ταιριαστά, να προστεθεί και ο Μωάμεθ ο Πορθητής.

Το ευρύτερο όφελος δεν αποτιμάται μόνο σε τηλεοπτικά δικαιώματα. Η δημοφιλία των τουρκικών σίριαλ αναβαθμίζει συνολικά το “brand Τουρκία”, ενισχύει το τουριστικό ρεύμα προς την χώρα (με αύξηση λ.χ. των Λατινοαμερικανών επισκεπτών), δίνει κίνητρα για διάδοση της τουρκομάθειας, αντανακλάται στην ζήτηση για προϊόντα και υπηρεσίες.
Οι Ιρανοί τηλεθεατές (πολλοί εκ των οποίων προέρχονται από τουρκόφωνες μειονότητες) ανακαλύπτουν ότι οι γείτονές τους έχουν κάτι να προσφέρουν τόσο σε μεγάλους όσο και σε μικρούς, όπως το τουρκικό παιδικό κανάλι TRT Cocuk.

Οι Πακιστανοί ιθύνοντες χαίρονται που το τουρκικό τηλεοπτικό προϊόν συμπιέζει το μερίδιο αγοράς των παραγωγών της παραδοσιακής εχθράς Ινδίας και ως πρωθυπουργός ο (σήμερα διωκόμενος) Ιμράν Χαν είχε παραγγείλει να μεταγλωτισθούν στα Ούρντου και οι πέντε περίoδοι του “Ερτογρούλ”. Άλλωστε Τουρκία, Πακιστάν και Μαλαισία αποφάσισαν να συνιδρύσουν τηλεοπτικό κανάλι αφιερωμένο στην καταπολέμηση της Ισλαμοφοβίας.
Στο Αφγανιστάν, τούρκικα σίριαλ μεταγλωττισμένα στα Φαρσί και τα Πάστο προβάλλονται σε 50 τοπικά ή εθνικά κανάλια χωρίς η εν λόγω μορφή λαϊκής ψυχαγωγίας να αποξενώνει τους Ταλιμπάν και να εξοργίζει το θρησκευτικό κατεστημένο.

Ο ηγέτης της Τσετσενίας Ραμζάν Καντίροφ επισκέφθηκε τα γυρίσματα του “Ερτογρούλ” και εξασφάλισε στον μικρότερο του γιο Αντάμ ένα ρολάκι στο τελευταίο επεισόδιο.
Οι “Χίλιες και Μία Νύχτες” σημείωσαν απόλυτο ρεκόρ τηλεθέασης στην Ιορδανία, το Ιράκ, το Κατάρ, το Μαρόκο και την Ιορδανία, όπως και ο “Ερτογρούλ” στο Αζερμπαϊτζάν, όπου η σειρά φιλοξένησε ως γκεστ σταρ τον τραγουδιστή και ραδιοφωνικό παραγωγό Σαμιστάν Αλιζαμανλί, ενώ ο επιχειρηματίας Ζεϊναλαμπντίν Ταγκίγιεφ συμμετείχε στον “Τελευταίο Αυτοκράτορα”.

Στη Βόρεια Μακεδονία, μόνο το δελτίο ειδήσεων ξεπερνά τα τούρκικα σίριαλ σε τηλεθέαση. Στο Μαυροβούνιο έχουν εκτοπίσει τις λατινοαμερικάνικες σαπουνόπερες από το πρόγραμμα.
Ακόμη και στη ρημαγμένη από τον εμφύλιο πόλεμο Σομαλία, οι θρησκευτικοί ηγέτες αισθάνθηκαν προ πενταετίας την ανάγκη να προειδοποιήσουν ότι τα τούρκικα σίριαλ εκπαιδεύουν τις γυναίκες στο ψεύδος και την απειθαρχία…