Πώς και γιατί η Τουρκία καλύπτει τα κενά ισχύος των ΗΠΑ και των Ευρωπαίων

Πριν μερικές μέρες δημοσιεύθηκε η Έκθεση της Εθνικής Ακαδημίας Πληροφοριών της Τουρκίας με τίτλο: «Η Καταπολέμηση της τρομοκρατίας και η Τουρκία: IS και Vilayat Khorasan»

• Γράφει ο Νίκος Γκλεζάκος

Η έκθεση επικεντρώνεται στην επέκταση της Τουρκίας σε χώρες της Κεντρικής Ασίας με το πρόσχημα της καταπολέμησης της τρομοκρατίας.

Γιατί είναι σημαντική και αξίζει την αναφορά μας;

Η Εθνική Ακαδημία Πληροφοριών είναι ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα που συνδέεται με την υπηρεσία πληροφοριών της Τουρκίας, τη MIT, το οποίο άνοιξε τον Ιανουάριο του 2024 με την υποστήριξη του επικεφαλής της MI6 Ρίτσαρντ Μουρ. Τον Ιούνιο του 2024, η ακαδημία θα ξεκινήσει τα πρώτα της μεταπτυχιακά προγράμματα στις Αφρικανικές, Ρωσικές και Καυκάσιες σπουδές. Οι γλώσσες που θα μελετηθούν στην ακαδημία περιλαμβάνουν κινέζικα, ρωσικά, αραβικά, περσικά, εβραϊκά, αρμενικά, ελληνικά και άλλες.

Η έκθεση βεβαιώνει ότι η περιοχή της Κεντρικής Ασίας έχει ισχυρούς ιστορικούς και πολιτιστικούς δεσμούς με την Τουρκία και πρόσφατα έγινε μία από τις στρατηγικές προτεραιότητες της Τουρκικής δημοκρατίας μέσω του Οργανισμού Τουρκικών Κρατών. Εξετάζει τη στρατηγική του IS/Vilayat Khorasan στη ριζοσπαστικοποίηση της Κεντρικής Ασίας και του Καυκάσου. Τα συμπεράσματα παρουσιάζουν συστάσεις για την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας.

Η πρώτη ενότητα της έκθεσης εστιάζει στη φύση της στρατολόγησης και στο έργο των τρομοκρατών με πιθανούς μαχητές σε όλες τις περιοχές όπου είναι παρόντες. Η δεύτερη ενότητα εξετάζει την ιστορία του IS και του Vilayat Khorasan. Υπογραμμίζει την προτεραιότητα της στρατολόγησης πολιτών από χώρες της Κεντρικής Ασίας (κυρίως Τατζικιστάν και Ουζμπεκιστάν) ως μαχητές, καθώς διαθέτουν μεγαλύτερες δυνατότητες και υλικούς πόρους για την παγκόσμια μετακίνηση.

Αναφέρει επίσης τον στόχο του IS να δημιουργήσει την υπερεθνική οργάνωση Vilayat Khorasan στα εδάφη του Αφγανιστάν, του Πακιστάν, του Τουρκμενιστάν, του Τατζικιστάν, του Ουζμπεκιστάν και του Ιράν. Οι συγγραφείς τονίζουν επίσης τις περιοχές του Βόρειου Καυκάσου της Ρωσίας: Καμπαρντίνο-Μπαλκαρία, Καρατσάι-Τσερκεσία, Τσετσενία, Νταγκεστάν και άλλες.

Η έκθεση αναφέρει αναλυτικά τους λόγους για τη ριζοσπαστικοποίηση των κατοίκων της Κεντρικής Ασίας και του Βόρειου Καυκάσου. Οι πρώην σοβιετικές δημοκρατίες είναι αποκομμένες από πολιτιστικές και πνευματικές αξίες. Θρησκευτικοί θεσμοί και παραδόσεις αποδυναμώνονται ή απουσιάζουν. Το Ουζμπεκιστάν, το Κιργιστάν και το Τατζικιστάν εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από εμβάσματα από τη Ρωσία, επομένως η επιβολή αντιρωσικών κυρώσεων το 2014 είχε αισθητά αρνητικό αντίκτυπο στο βιοτικό επίπεδο των πληθυσμών αυτών των χωρών. Η αύξηση των κατασταλτικών μέτρων κατά των εθνοτικών μειονοτήτων (ιδιαίτερα στην Κίνα). Στο πλαίσιο αυτό, σημειώνεται ότι οι Τατζίκοι και οι Ουιγούροι είναι οι κύριοι «στόχοι» για τους στρατολόγους του ΙΚ λόγω της απομόνωσης και της ευαλωτότητάς τους.

Οι δημοκρατίες της Ρωσίας του Βορείου Καυκάσου χαρακτηρίζονται από τις ακόλουθες αρνητικές τάσεις. Περιορισμένους οικονομικούς πόρους και άδικη κατανομή τους, ανεργία, αποσύνθεση παραδόσεων και παραδοσιακών πεποιθήσεων και αποξένωση από την κοινωνία στην Κεντρική Ασία και τον Βόρειο Καύκασο.

Πώς βλέπει η Τουρκία τον ρόλο της στην καταπολέμηση του ΙΚ και του Βιλαγάτ Χορασάν; Η έκθεση είναι αποκαλυπτική και εδώ.

Αναφέρει ότι η Τουρκία έχει μακρά ιστορία καταπολέμησης του IS (μέσω επιχειρήσεων στη βόρεια Συρία κ.λπ.) και έχει σχετική εμπειρία. Η Τουρκία είναι ένας ιδανικός αγωγός ήπιας δύναμης, που παράγει τα δικά της πολιτιστικά προϊόντα αφενός, και αποτελεί κέντρο έλξης στον ισλαμικό κόσμο από θρησκευτική και πολιτιστική άποψη αφετέρου.

Οι συντάκτες της έκθεσης λοιπό δίνουν με βάση την παραπάνω ανάλυση και κάποιες συστάσεις:

Τη δημιουργία θεσμικών δομών εντός του Οργανισμού Τουρκικών Κρατών (OTS) για ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των χωρών μελών (όπως περιγράφεται στη στρατηγική OTS έως το 2040).

Τη δημιουργία μηχανισμού για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας στο Αφγανιστάν και το Πακιστάν με τη συμμετοχή των χωρών OTS.

Τη διεξαγωγή κοινής έρευνας με πανεπιστήμια της Κεντρικής Ασίας για σχετικά θέματα.

Την εξασφάλιση συνθηκών για την εφαρμογή της θρησκευτικής εκπαίδευσης μέσω θεσμοθετημένων δομών.

Η δημοσίευση αυτής της έκθεσης καταδεικνύει ξεκάθαρα τις προθέσεις των τουρκικών μυστικών υπηρεσιών να συγκεντρώσει όλες τις συνδέσεις πληροφοριών στις χώρες της Κεντρικής Ασίας και, μέσω της νέας Ακαδημίας, να εξασφαλίσει την εκπαίδευση φιλοτουρκικού προσωπικού στην περιοχή με το πρόσχημα της καταπολέμησης της τρομοκρατίας. Για να γίνει αυτό, οι υφιστάμενοι θεσμοί στο πλαίσιο του Οργανισμού Τουρκικών Κρατών θα αξιοποιηθούν για την ανάπτυξη τέτοιων δραστηριοτήτων. Η αναφερόμενη ανάγκη της έκθεσης για την εφαρμογή της θρησκευτικής εκπαίδευσης υποδηλώνει μια προσπάθεια εδραίωσης της επιρροής των ιδρυμάτων της ίδιας της Τουρκίας, που υπάγονται, για παράδειγμα, στην TIKA (Τουρκική Υπηρεσία Συνεργασίας και Συντονισμού) ή τουρκικές ΜΚΟ, που χρηματοδοτούν την ίδρυση θρησκευτικών ιδρυμάτων παγκοσμίως. Έτσι, ο Οργανισμός Τουρκικών Κρατών μοιάζει όλο και περισσότερο με ένα στρατιωτικό-πολιτικό μπλοκ, ένα υπό διαμόρφωση ΝΑΤΟ για την Κεντρική Ασία.

Οι Τούρκοι μας λένε ακριβώς, τι ονειρεύονται, μάλλον καλύτερα προς ποια κατεύθυνση θα εργαστούν. Ενώ οι ΗΠΑ είναι απασχολημένες με τον Άξονα της Αντίστασης υπό την ηγεσία του Ιράν να αναλαμβάνει δράση σε όλη την περιοχή. Η Τουρκία αποφάσισε ότι τώρα είναι η ώρα να εκπληρωθούν οι τουρκικοί στρατηγικοί στόχοι, ειδικά σε μια στιγμή που διακινδυνεύει τα λιγότερα αντίποινα από τις περιφρονητικές ΗΠΑ. 

Οι ΗΠΑ εκτοπίζονται από το Ιράκ και τη Συρία μέσω του τουρκικού ρεβανσισμού στη Μεσοποταμία, ενώ το Ισραήλ χτυπά τα τύμπανα του πολέμου σε όλο το Λεβάντε. Η κυβέρνηση του Ιράκ βλέπει τα σημάδια. Μπροστά τους βρίσκεται ένα παράθυρο ευκαιρίας για να μειώσουν το αποτύπωμα των ΗΠΑ στη χώρα τους χωρίς να αναλάβουν άμεσα δράση. Ο μελλοντικός εμπορικός τους διάδρομος με την Τουρκία είναι πιθανότατα κερασάκι στην τούρτα. Λάβετε υπόψη ότι η ιρακινή κυβέρνηση έχει κουραστεί από το γεγονός ότι οι ΗΠΑ αγνοούν την εντολή από το Κοινοβούλιο τους για την εκκένωση των αμερικανικών στρατευμάτων. 

Η εξάρθρωση του PKK & co στο Ιράκ θα αποκόψει τις υποστηριζόμενες από τις ΗΠΑ YPG στη Συρία από έσοδα από πετρέλαιο, ανεφοδιασμό, γενικό εμπόριο και βασικά logistics. Θα θέσει επίσης σε κίνδυνο την αμερικανική θέση στη Συρία έξω από τη βάση Tanf. Βασικά είναι πια τακτική πίεσης στη Ροζάβα χωρίς να ασχοληθεί άμεσα μαζί της. 

Πιθανότατα θα επέλθει ένα κενό εξουσίας στη βορειοανατολική Συρία, το οποίο μπορεί να αξιοποιηθεί από τον Άσαντ που επιδιώκει να ανακαταλάβει αυτά τα εδάφη πέρα από τον κοινό συνοριακό έλεγχο. Οι Άραβες μαχητές των SDF θα πρέπει να πάρουν μια μεγάλη απόφαση για το ποιο στρατόπεδο θα ενταχθούν. Η FSA και η Τουρκία πιθανότατα θα επιδιώξουν να παρέμβουν έως ότου δημιουργηθούν τετελεσμένα. Πρακτικά, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε διχοτόμηση της βορειοανατολικής Συρίας μεταξύ Τουρκίας και Άσαντ. Τα διάφορα υπολείμματα του FSA που υποστηρίζουν τις ΗΠΑ εντός των SDF θα αναγκαστούν επίσης να διαλέξουν πλευρά.

Οι τουρκικές ενέργειες κατά του ISIS θα ήθελαν ως επί το πλείστον να είναι το αποτέλεσμα μιας πολιτικής υποχώρησης της τακτικής της «καμένης γης» των ΗΠΑ σε περίπτωση αμερικανικής αποχώρησης. Το βλέπουμε αυτό στο Σαχέλ όπου το IS/AQ είναι μια φωτιά που περιορίζεται από γαλλικές και αμερικανικές βάσεις μέχρι να καεί η δυτική επιρροή και οι εισερχόμενες τουρκικές και ρωσικές δυνάμεις να βρεθούν ξαφνικά να καθαρίζουν ένα χάος που μαίνεται εδώ και καιρό εκτός ελέγχου. Οι αντιτρομοκρατικές προσπάθειες της Τουρκίας κατά του ISIS αφορούσαν κυρίως την Επιχείρηση Ασπίδα του Ευφράτη. Στις περισσότερες περιπτώσεις, η αντιμετώπιση του ISIS είναι απλώς μια πρόφαση για την αρπαγή γης από ένα ουδέτερο κράτος όπως η Συρία.

Η δεξαμενή σκέψης Caspian Policy Center που εδρεύει στην Ουάσιγκτον έχει προσφέρει μια δική της ανάλυση για αυτό το θέμα: 

«Ενώ δεν υπάρχουν ενεργές ζώνες μάχης στην Κεντρική Ασία, η παρουσία της Τουρκίας εκεί γίνεται όλο και πιο αισθητή. Σε αντίθεση με τη Ρωσία, η οποία τώρα πρέπει να προμηθεύεται τα στρατιωτικά της αγαθά από χώρες όπως το Ιράν και η Βόρεια Κορέα, η Τουρκία παρέχει στις δημοκρατίες της Κεντρικής Ασίας ευκαιρίες. Η Τουρκία έχει πουλήσει μη επανδρωμένα αεροσκάφη TB2 σε τέσσερα από τα πέντε κράτη της Κεντρικής Ασίας, συμπεριλαμβανομένου του Κιργιστάν, που τα ανέπτυξε εναντίον του Τατζικιστάν κατά τη διάρκεια των συνοριακών μαχών του 2022. Οι διακυβερνητικές οργανώσεις που υποστηρίζονται από τη Ρωσία (CSTO) βρίσκονται σε παρακμή, ο υποστηριζόμενος από την Τουρκία Οργανισμός Τουρκικών Κρατών (OTS) φαίνεται να προσφέρει στις τέσσερις χώρες της Κεντρικής Ασίας νέες ευκαιρίες. Σύμφωνα με το ανακοινωθέν τους το 2023, φαίνεται έτοιμο να αυξήσει περαιτέρω την αμυντική συνεργασία τα επόμενα χρόνια στον στρατιωτικό τομέα. Από το 2022, η Τουρκία έχει ενισχύσει τους δεσμούς της με την Κεντρική Ασία μέσω εμπορικών συμφωνιών και συνεργασίας για την επέκταση των εμπορικών υποδομών στην Κασπία, όπως οι νέες τουρκικές ναυπηγικές εγκαταστάσεις θα ενισχύσουν σημαντικά τις ναυτικές δυνάμεις του Καζακστάν». 

Και συνεχίζει, «Η Άγκυρα έχει διαδραματίσει κεντρικό ρόλο στην αντιμετώπιση και διαχείριση της ρωσικής επιρροής στον μετασοβιετικό χώρο. Η Τουρκία έχει παράσχει στρατιωτική υποστήριξη στην Ουκρανία και, γενικότερα, έχει υποστηρίξει ότι η Άγκυρα μπορεί να είναι πιο αξιόπιστος εταίρος για να υποκαταστήσει τη Ρωσία. Η διατήρηση από μέρος της Τουρκίας ενός παραγωγικού ρόλου στην Ευρασία θα εξαρτηθεί, εν μέρει, από τη διατήρηση εποικοδομητικών δεσμών μεταξύ της Ουάσιγκτον και της Άγκυρας, οι οποίες έχουν δει μια πρόσφατη άνοδο στην ασφάλεια και την οικονομική συνεργασία».

«Κοιτάζοντας πιο ανατολικά, η τουρκική επιρροή αυξάνεται σε αυτό που παραδοσιακά θεωρούνταν η αυλή της Μόσχας: την Κεντρική Ασία και τον Καύκασο. Στον Νότιο Καύκασο, το Αζερμπαϊτζάν έχει στραφεί στην Τουρκία για πολιτική, στρατιωτική και οικονομική υποστήριξη κατά της Αρμενίας, μια χώρα που μέχρι πρόσφατα ήταν ευθυγραμμισμένη με τη Ρωσία. Ένας από τους τρόπους με τους οποίους μπορεί κανείς να διαβάσει τα τελευταία χρόνια αναταραχής μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν ήταν ένα παράδειγμα σε πραγματικό χρόνο της στρατιωτικής και πολιτικής επιρροής της Τουρκίας έναντι της Ρωσίας στην περιοχή. Θεωρήστε αυτή τη σύγκρουση ως δοκιμασία της δέσμευσης της Ρωσίας και λάβετε υπόψη όταν η στρατιωτική υποστήριξη της Ρωσίας, ή η έλλειψή της, αποδείχθηκε αναποτελεσματική έναντι ενός Τούρκου συμμάχου».

Τον Νοέμβριο του 2023, η Nikkei Asia δημοσίευσε ένα άρθρο που περιγράφει λεπτομερώς τη μείωση της ρωσικής επιρροής στην Κεντρική Ασία: 

«Η Τουρκία και η Γαλλία εντείνουν τις “γοητευτικές” τους επιθέσεις στην Κεντρική Ασία, που είναι παραδοσιακά υπό ρωσική επιρροή, καθώς η φθίνουσα παρουσία της Μόσχας ανοίγει την πόρτα σε μια διπλωματική διελκυστίνδα».

«Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, ωστόσο, η επιρροή της Μόσχας εκεί μειώθηκε γρήγορα. Η αποτελεσματική νίκη του Αζερμπαϊτζάν στη σύγκρουση του Ναγκόρνο-Καραμπάχ το 2020, με την τουρκική στρατιωτική υποστήριξη, άλλαξε επίσης την περιφερειακή ισορροπία».

«Με την άνοδο της Τουρκίας ως περιφερειακής δύναμης, ο Ερντογάν κινήθηκε για να αξιοποιήσει αυτές τις γεωπολιτικές αλλαγές για να επεκτείνει την επιρροή της Άγκυρας στην Κεντρική Ασία. Υποστήριξε την ιδέα ενός “τουρκικού κόσμου” που θα δεσμεύεται από ιστορικούς, θρησκευτικούς και πολιτιστικούς δεσμούς».

«Ο Μακρόν δεν κρύβει τον διπλωματικό του στόχο να απομακρύνει την Κεντρική Ασία από τη Ρωσία. Σε μια συνάντηση με τον Πρόεδρο του Καζακστάν Kassym-Jomart Tokayev, προέτρεψε την ενίσχυση των σχέσεων με τη Γαλλία, λέγοντας: “Αυτός είναι ο δρόμος για τη χώρα σας που αρνείται να είναι υποτελής οποιασδήποτε εξουσίας”».

Τέλος, το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών αναφέρει πολύ εύστοχα ίσως:

«Η Τουρκία είναι η πρώτη χώρα που αναγνώρισε τις χώρες της Κεντρικής Ασίας. Από το 1991, η επιθυμία μας για μια σταθερή, ανεξάρτητη και ευημερούσα Κεντρική Ασία καθοδηγεί τις πολιτικές στην περιοχή αυτή προς την οικοδόμηση οικονομιών ελεύθερης αγοράς με λειτουργικές δημοκρατίες».

Από όλα τα παραπάνω γίνεται σαφές ότι η Τουρκία εκτός του ότι ενισχύει τον ρόλο της σε μια διευρυμένη περιφέρεια του πλανήτη, από την Αφρική και το Σαχέλ μέχρι την Κεντρική Ασία, το κάνει εμφανιζόμενη ως ο κύριος αντίπαλος της ρωσικής επιρροής. Ευνοημένη από το γεγονός της υποχώρησης της Αμερικανικής αλλά και γενικότερης ευρωπαϊκής ισχύς από διάφορα μέρη του πλανήτη, επιδιώκει να χτίσει τις βάσεις της δικής της μαλακής αλλά και σκληρής ισχύος αντικαθιστώντας αυτές τις δυνάμεις που βρίσκονται σε ομολογουμένη αποδρομή. Ενισχύει λοιπόν έτσι το αποτύπωμα της, έχοντας ουσιαστικά τις ευλογίες από όλες τις Δυτικές Δυνάμεις, αρκεί να αναλάβει όπως φαίνεται να συντονίσει αυτή τις κύριες προσπάθειες του περιορισμού της ρωσικής επιρροής στις περιοχές αυτές. 

Ενώ όλα τα παραπάνω είναι σαφή για όλους τους δρώντες, στη χώρα μας θεωρούν κάποιοι ότι για κάποιους απροσδιόριστος λόγους, η γενική αυτή εικόνα μιας ενιαίας τακτικής των Δυνάμεων της Δύσης έναντι της Ρωσίας σε μια περιοχή από την Αφρική, τη Μέση Ανατολή, μέχρι την Κεντρική Ασία, θα διασπαστεί μόνο στην περιοχή του Αιγαίου. Και θα διασπαστεί στο Αιγαίο γιατί εδώ τα συμφέροντα μεταξύ Τουρκίας και Ρωσίας θα ταυτίζονται. Αφήνοντας να εννοηθεί ότι αυτό θα είναι κάτι πολύ δυσάρεστο για την Ελλάδα. Όντως, θα πρέπει να συμφωνήσουμε ότι θα είναι πολύ δυσάρεστη για τη χώρα μας μια τέτοια εξέλιξη.

Μήπως θα είναι για τον εντελώς διαφορετικό λόγο όμως από ότι αφήνουν να εννοηθεί; Μήπως γιατί η Τουρκία θα είναι ο κύριος εκφραστής και δρων των συμφερόντων των «συμμάχων» έναντι ενός σοβαρότερου ανταγωνιστή τους σε μια ευρεία περιοχή που αποτελεί σχεδόν το μισό Rimland, και δεν θα θέλουν οι «σύμμαχοι» να δυσανασχετήσουν την Τουρκία για χάρη ενός τόσο δεδομένου και με μειούμενη ισχύ «συμμάχου» τους;