Το Ενιαίο Αμυντικό Δόγμα εν υπνώσει

Τον Νοέμβριο του 1993 ο τότε Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας Γλαύκος Κληρίδης πραγματοποιούσε επίσημη επίσκεψη στην Αθήνα προσκεκλημένος του πρωθυπουργού της Ελλάδας Ανδρέα Παπανδρέου. Στις 16/11/93 στη συνάντηση των δύο ανδρών στο Μέγαρο Μαξίμου ο Α. Παπανδρέου, έχοντας στο πλευρό του τον Κύπριο Πρόεδρο, κατέθετε ιστορική δήλωση, με την πεποίθηση ότι στη συνέχεια αυτή θα γινόταν συγκεκριμένη πράξη αποτρεπτικής ισχύος απέναντι σε κάθε περαιτέρω επιβουλή εναντίον της Κύπρου. «Από σήμερα η Κύπρος ανήκει εις την αμυντικήν γραμμήν της Ελλάδος» είπε επί λέξει!

• Από τον Nικ. Σταυρουλάκι, εφημερίδα «δημοκρατία»
  

Αρκετά χρόνια αργότερα (2009) σε κείμενό του ο πρώην ΥΕΘΑ Γερ. Αρσένης, που δεν ήταν παρών στο συγκεκριμένο γεγονός (σ.σ.: προσαρμοσμένο απόσπασμα), έγραψε: «Η συνάντηση πραγματοποιήθηκε παρουσία των ΥΠΕΞ και στελεχών των υπουργείων των δύο χωρών. Στη συνέντευξη Τύπου που ακολούθησε ο Ελληνας Πρωθυπουργός σημείωσε: Οι εκτιμήσεις μας για το τι δέον γενέσθαι συμπίπτουν. Η βασική δέσμευση της Ελλάδος, ότι αν υπάρξει προέλαση τουρκικών στρατευμάτων, αυτό οδηγεί σε πόλεμο, αυτή η γενική αρχή, προωθήθηκε σε βάθος. Πρώτον, με την έννοια ότι η αμυντική γραμμή της Ελλάδος περιλαμβάνει την Κύπρο και, δεύτερον, ότι είναι απαραίτητος ο συντονισμός και κοινός σχεδιασμός της άμυνας του Ελληνισμού, Ελλάδας και Κύπρου».

Στο ίδιο κείμενο ο Γερ. Αρσένης επεσήμανε: «Η συνάντηση αυτή θεωρήθηκε ως η αφετηρία του Δόγματος του Ενιαίου Αμυντικού Χώρου – ΕΑΧ, γιατί τότε με σαφείς δηλώσεις ανετράπη προηγούμενο δόγμα ότι η Κύπρος αποφασίζει και η Ελλάδα συμπαρίσταται. Μάλιστα ο Πρωθυπουργός, απαντώντας σε σχετικό ερώτημα δημοσιογράφου, δήλωσε: Ναι, η σημερινή συνάντηση το έχει ανατρέψει. Ο Κληρίδης συμπλήρωσε: Για ’μένα, συνεργασία σημαίνει αλληλοενημέρωση, συναποφάσεις, και δε σημαίνει η Κύπρος αποφασίζει και ακολουθεί η Ελλάς ή αποφασίζει η Ελλάς και ακολουθεί η Κύπρος».

Το δόγμα του Ενιαίου Αμυντικού Χώρου (ΕΑΧ) Ελλάδας – Κύπρου είχε και επίσημα γεννηθεί σε ανώτατο πολιτικό επίπεδο, αναπτερώνοντας το ηθικό των Ελλήνων της Κύπρου ότι το εθνικό κέντρο είναι «κοντά» και ανατρέποντας ακόμα ένα «δόγμα» του παρελθόντος, ότι «η Κύπρος «κείται μακράν»!

Το επέτρεπαν, αφενός η συγκυρία, αλλά και οι νεότερες δυνατότητες των ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων. Η εξαγγελία λειτούργησε μεν επικοινωνιακά, αλλά ουσιαστικά, περιορισμένα επί του πεδίου, ωστόσο συμπεριελήφθη στους σχεδιασμούς των υπουργείων Αμυνας Ελλάδας και Κύπρου. Το 1995, πάλι οι Α. Παπανδρέου και Γλ. Κληρίδης (16/10) ανακοίνωναν από την Αθήνα την υλοποίηση της απόφασης για το Δόγμα ΕΑΧ. Τη συμφωνία είχε επεξεργαστεί νωρίτερα ο τότε ΥΕΘΑ Αρσένης. Σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε η κοινή άσκηση Ελλάδας – Κύπρου «Νικηφόρος Τοξότης» (συμβολική ονομασία), με τη συμμετοχή ελληνικών μαχητικών F16 Block 52+, στη σύγχρονη -τότε- διαμόρφωση με τις «σύμμετρες δεξαμενές» καυσίμου, οι οποίες επέτρεπαν στα ελληνικά αεροσκάφη να απογειωθούν από την Κρήτη, να επιχειρήσουν στην Κύπρο και να επιστρέψουν στη βάση τους, χωρίς ανάγκη ανεφοδιασμού.

Το δόγμα «δούλεψε», όχι μόνο σε επίπεδο εντυπώσεων. Οι εξελίξεις δυστυχώς δεν δικαίωσαν τους εμπνευστές του. Ο ασθενής Ανδρέας Παπανδρέου παρέδωσε την εξουσία στον διάδοχό του Κώστα Σημίτη, ο οποίος, τις πρώτες κιόλας ημέρες της διακυβέρνησης, αντιμετώπισε με τον χειρότερο τρόπο την κρίση των Ιμίων και την επιθετικότητα των Τούρκων. Από τότε μέχρι σήμερα κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι. Το δόγμα λειτούργησε θεωρητικά και πρακτικά από το 1994 έως το 1999, δηλαδή πριν και λίγα χρόνια μετά την κρίση των Ιμίων. Ακόμη και μετά την κρίση το Δόγμα παρέμενε θεωρητικά ενεργό, μέχρι την απόφαση «απόσυρσης». Απενεργοποιήθηκε «ιεροκρυφίως» από τον Κ. Σημίτη, εξαιτίας των ειδικών προσεγγίσεων περί «εθνικής ισχύος, που δεν σχετίζεται με στρατιωτικές, αλλά οικονομικές δυνατότητες», ενταγμένες στο πλαίσιο μίας «νέας» εξωτερικής της πολιτικής. Εικάζεται ότι η απενεργοποίηση του δόγματος ΕΑΧ σχετίζεται, πέραν άλλων παραγόντων, με την εξασφάλιση -χωρίς αντιρρήσεις- ένταξης ολόκληρης της Κύπρου στην Ε.Ε.

Η τραυματική ιστορία του ΕΑΧ

Μετά την κρίση των Ιμίων και την τραγική της κατάληξη, το ελληνικό υπουργείο Εθνικής Αμυνας επεξεργάστηκε και δημοσιοποίησε τα δόγματα δράσης των ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων, τρία τον αριθμό:

• Το Δόγμα του Ενιαίου Αμυντικού Χώρου Ελλάδας – Κύπρου.
• Το Δόγμα του Ισοδύναμου Τετελεσμένου.
• Το Δόγμα «Αμυνα επί της περιμέτρου».

Στο διάστημα που ακολούθησε και τα τρία δόγματα ατόνησαν ή άλλαξαν περιεχόμενο.

• Το Δόγμα ΕΑΧ ισχύει στα λόγια, αλλά στην πράξη έχει αντικατασταθεί από την περίφημη ευρωπαϊκή συμφωνία PESCO (Permanent Structured Cooperation), επί το ελληνικότερον «Μόνιμη Διαρθρωμένη Συνεργασία σε Αμυνα και Ασφάλεια». Στην PESCO συμμετέχουν 26 από τα 27 κράτη-μέλη της Ε.Ε., πλην Μάλτας (τελευταία εντάχθηκε η Δανία) και, σύμφωνα με τους εμπνευστές του, αποτελεί προάγγελο δημιουργίας του Ευρωπαϊκού Στρατού. Είναι μία μορφή «στρατιωτικού Σένγκεν». Ερώτημα: Αυτός ο Ευρωπαϊκός Στρατός θα προστρέξει στο πλευρό της Κύπρου, εάν απειληθεί ξανά από την Τουρκία;
• Το δόγμα του Ισοδύναμου Τετελεσμένου αποδείχθηκε στην πράξη ανεπαρκές, καθώς δεν πτόησε ούτε ανέκοψε τις τουρκικές ορέξεις σε βάρος της Ελλάδας. Θα έπρεπε να έχει αντικατασταθεί με το δόγμα «Πολλαπλάσιου Tετελεσμένου» για να λειτουργεί ουσιαστικά αποτρεπτικά.
• Το δόγμα «Αμυνα επί της περιμέτρου» παραμένει αυταπόδεικτο (εκτός εάν καταργηθεί επί του πεδίου, με εχθρική ενέργεια που -απευκτέα- δεν θα καταστεί δυνατόν να αντιμετωπισθεί) και αλίμονο εάν αναιρεθεί…

Το 2008 αρχίζει να δομείται στην ελληνική διπλωματική σκέψη η «ιδέα» ότι «η Ελλάδα οφείλει να πάψει να αποτελεί εγγυήτρια δύναμη για την Κύπρο» με την ιδεοληψία ότι η θέση αυτή μπορεί να αποτελέσει αφετηρία για απομάκρυνση των τουρκικών στρατευμάτων κατοχής. Σήμερα η Αγκυρα ενισχύει πυρετωδώς τις στρατιωτικές υποδομές της στην κατεχόμενη περιοχή δημιουργώντας και νέες στις μικρασιατικές ακτές του Αιγαίου.

Περιστασιακά, το Δόγμα ΕΑΧ επανεμφανίζεται ευθέως ή εμμέσως στα στόματα των πολιτικών, Ελλαδιτών και Κύπριων, όταν κρίνουν ότι το επιτρέπουν οι συνθήκες. Την 1η Οκτωβρίου 2017, στον εορτασμό της κυπριακής εθνικής επετείου, ο τότε ΥΕΘΑ Π. Καμμένος σχολιάζοντας τα δύο ελληνικά F-16 που πέταξαν πάνω από την παρέλαση ανέφερε: «Τελικά η Κύπρος δεν κείται τόσο μακριά από την Ελλάδα». Η δήλωση ερμηνεύθηκε ως «αναβίωση του δόγματος ΕΑΧ». Το 2023 ο τότε υποψήφιος και σημερινός Πρόεδρος Ν. Χριστοδουλίδης σε προεκλογική του ομιλία στη Λάρνακα (και όχι μόνο εκεί) ζήτησε «να κάνουμε πράξη την αναβίωση του Ενιαίου Αμυντικού Δόγματος».

Μόνο αντίδοτο στην τραυματική ιστορία του Δόγματος ΕΑΧ είναι η πραγματική διεύρυνση της εμβέλειας των ελληνικών αμυντικών μέσων. Τίποτε περισσότερο.