Η Τουρκία εδώ και χρόνια πιέζει για διπλωματική και οικονομική επιρροή στην παγκόσμια σκηνή, ωστόσο, έχει επικεντρώσει αρκετό από το ενδιαφέρον της στην Αφρική. Πρόσφατα μάλιστα, ανακοίνωσε τα σχέδιά της για έρευνες πετρελαίου και φυσικού αερίου στα ανοιχτά της Σομαλίας.
Κατά τη διάρκεια των δύο (και κάτι) δεκαετιών που βρίσκεται στην εξουσία ο Ταγίπ Ερντογάν, η Άγκυρα έχει εδραιώσει τη θέση της στην ήπειρο, τετραπλασιάζοντας (για αρχή) τον αριθμό των Πρεσβειών της εκεί (ενδεικτικά: είχε 12 το 2002 και 44 το 2022).
Όπως σημειώνει χαρακτηριστικά το τουρκικό Υπουργείο Εξωτερικών για τις τουρκο-αφρικανικές σχέσεις:
«Η ανάπτυξη των σχέσεων και της συνεργασίας μας με την αφρικανική ήπειρο είναι μία από τις βασικές αρχές της πολυδιάστατης εξωτερικής μας πολιτικής. Η Αφρική διαδραματίζει συνεχώς πιο ενεργό ρόλο στο διεθνές σύστημα και αναλαμβάνει ολοένα και πιο σημαντικό ρόλο στην παγκόσμια σκηνή. Το οικονομικό και εμπορικό δυναμικό και το γεωπολιτικό βάρος της ταχέως αναπτυσσόμενης ηπείρου σε πολλούς τομείς προσελκύει τεράστιο αριθμό χωρών και επενδυτών τα τελευταία χρόνια. Η Τουρκία μοιράζεται τη δική της ιστορική εμπειρία, την κοινωνική, πολιτική και πολιτιστική συσσώρευση, καθώς και τις ευκαιρίες και τους πόρους της με τις αφρικανικές χώρες, σύμφωνα με την αρχή των “αφρικανικών λύσεων για τα αφρικανικά προβλήματα” και στη βάση του αμοιβαίου οφέλους. Χτισμένη σε ιστορικά θεμέλια, η πολιτική της Τουρκίας για την Αφρική περιλαμβάνει τη δημιουργία πολιτικών, ανθρωπιστικών, οικονομικών και πολιτιστικών σχέσεων σε διμερές, περιφερειακό, ηπειρωτικό και παγκόσμιο επίπεδο».
H επιθυμία της Τουρκίας να διεκδικήσει την ανεξαρτησία της από τους παραδοσιακούς δυτικούς συμμάχους και να προωθήσει το μοντέλο της βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης, τροφοδότησε περαιτέρω την ενασχόλησή της με την Αφρική.
Η πολυδιάστατη προσέγγισή της, βασίζεται σε ένα ξεχωριστό μοντέλο που συνεπάγεται οικονομική συνεργασία, πολιτιστική επιρροή και εμπλοκή ασφάλειας/στρατιωτικής ασφάλειας.
Ποια είναι όμως συγκεκριμένα τα κύρια διπλωματικά και οικονομικά συμφέροντα και οι στρατηγικές της Τουρκίας στην Αφρική;
Εναλλακτική της Δύσης
Σε μια εποχή που πολλές αφρικανικές χώρες απομακρύνονται από τους πρώην αποικιακούς ηγεμόνες τους, η Τουρκία έχει επιχειρήσει να καλύψει το κενό που άφησαν αυτοί οι ηγεμόνες πίσω τους.
«Ο Ερντογάν παρουσιάζει τον εαυτό του ως εναλλακτική στη Δύση», είπε η Σελίν Γκιουτζούμ, συγγραφέας μιας μελέτης για τα τουρκικά συμφέροντα στην Αφρική για το Παρατηρητήριο της Σύγχρονης Τουρκίας του γαλλικού Ινστιτούτου Διεθνών Σπουδών με έδρα το Παρίσι.
Η Γκιουτζούμ είπε στο Γαλλικό Πρακτορείο ότι η Άγκυρα τονίζει συχνά την «ειλικρίνεια» της παρουσίας της στην ήπειρο, σε σύγκριση με αυτή των Ευρωπαίων, που φέρουν την κληρονομιά της αποικιοκρατίας.
Και ο Ερντογάν μπορεί να είναι λιγότερο διστακτικός σχετικά με τους εταίρους που επιλέγει, σύμφωνα με μια προ μηνών έκθεση της Teresa Nogueira Pinto, αναλύτριας της Geopolitical Intelligence Services, για τις αμυντικές συμφωνίες της Τουρκίας με τις αφρικανικές χώρες.
«Σε αντίθεση με τη Δύση, η Τουρκία δεν θέτει αυτή τη βοήθεια υπό όρους διακυβέρνησης ή δεσμεύσεων για τα ανθρώπινα δικαιώματα», έγραψε μεταξύ άλλων η Pinto.
Άμυνα και ασφάλεια
Η Τουρκία έχει υπογράψει αμυντικές συμφωνίες με μια σειρά από κράτη που καλύπτουν το εύρος της ηπείρου, όπως η Σομαλία, η Λιβύη, η Κένυα, η Ρουάντα, η Αιθιοπία, η Νιγηρία και η Γκάνα.
Αυτές οι συμφωνίες έχουν ανοίξει συμβόλαια για τους κατασκευαστές άμυνας της Τουρκίας, ιδίως για τα αξιόπιστα και φθηνά drones της.
Τα τουρκικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη που χρησιμοποιούνται ευρέως για την «καταπολέμηση της τρομοκρατίας» παραδόθηκαν πρόσφατα στο Τσαντ, το Τόγκο και το -υπό την ηγεσία της χούντας- τρίο του Σαχέλ, Μπουρκίνα Φάσο, Μάλι και Νίγηρα.
Ορυκτά καύσιμα και πυρηνικά
Η Τουρκία επεκτείνει επίσης τα συμφέροντά της στον ενεργειακό τομέα της Αφρικής.
Τον Σεπτέμβριο ή τον Οκτώβριο, σχεδιάζει να ξεκινήσει μια αποστολή εξερεύνησης πετρελαίου και φυσικού αερίου στα ανοικτά των ακτών της Σομαλίας, παρόμοια με αυτή που πραγματοποιεί στα λιβυκά ύδατα.
Λέγεται επίσης, ότι η Άγκυρα επιθυμεί τα άφθονα κοιτάσματα ουρανίου του Νίγηρα, τα οποία χρειάζεται για τη λειτουργία του μελλοντικού πυρηνικού σταθμού Akkuyu, που κατασκευάζεται από τη Ρωσία – αν και οι διπλωμάτες της Άγκυρας το αρνούνται.
Ωστόσο, ο Ερντογάν έχει ενισχύσει τους δεσμούς με τους κυβερνώντες στρατηγούς του Νίγηρα από το πραξικόπημα του 2023. Ο Νιαμέι δέχθηκε προ ημερών την τουρκική αντιπροσωπεία, στην οποία συμμετείχαν οι υπουργοί Εξωτερικών, Άμυνας και Ενέργειας της Τουρκίας, Χακάν Φιντάν, Γιασάρ Γκιουλέρ και Αλπαρσλάν Μπαϊρακτάρ, αντίστοιχα, καθώς και ο αρχηγός πληροφοριών (MiT) Ιμπραχίμ Καλίν.
Συμφώνησαν να ενισχύσουν τη συνεργασία τους σε ένα ευρύ φάσμα θεμάτων, όπως η ασφάλεια και η άμυνα, το εμπόριο, η ενέργεια και η εξόρυξη. Οι δύο χώρες υπέγραψαν μια δήλωση πρόθεσης να υποστηρίξουν και να ενθαρρύνουν τις τουρκικές εταιρείες να αναπτύξουν κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου στον Νίγηρα.
Υποδομές και κατασκευές
Η Άγκυρα θεωρείται γενικά ως ένας «αξιόπιστος εταίρος», δήλωσε ο Didier Billion, ειδικός στην Τουρκία στο Γαλλικό Ινστιτούτο Διεθνών και Στρατηγικών Υποθέσεων. «Ιδιαίτερα στους τομείς των κατασκευών και των υποδομών», πρόσθεσε.
Όταν οι τουρκικές εταιρείες κατασκευάζουν μεγάλα έργα όπως νοσοκομεία, αεροδρόμια ή τζαμιά, «οι προθεσμίες και οι προϋπολογισμοί τηρούνται», σημείωσε ακόμη.
Αυτή η φήμη σημαίνει μεγαλύτερη ζήτηση: Το 2023, Τούρκοι εργολάβοι συμμετείχαν σε έργα αξίας 85,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων, σύμφωνα με το υπουργείο Εμπορίου.
Η Turkish Airlines διασχίζει επίσης την ήπειρο, πετώντας σε 62 προορισμούς, σε πάνω από 40 χώρες στην Αφρική.
Το 2012 έγινε η πρώτη αεροπορική εταιρεία που επέστρεψε στο Μογκαντίσου, το αεροδρόμιο του οποίου ανακατασκευάστηκε με τουρκική χρηματοδότηση και βοήθεια.
Θρησκεία, σχολεία και τηλεόραση
Η Τουρκία έχει συσσωρεύσει σημαντική «ήπια ισχύ» στην περιοχή, ιδίως μέσω της εκπαίδευσης, των μέσων ενημέρωσης και της κοινής θρησκείας της με πολλές μουσουλμανικές χώρες της Αφρικής.
Το θρησκευτικό τουρκικό ίδρυμα Maarif έχει επεκταθεί σε ένα δίκτυο 140 σχολείων και ιδρυμάτων που εξυπηρετούν 17.000 μαθητές, ενώ 60.000 Αφρικανοί είναι φοιτητές στην Τουρκία.
Η πανίσχυρη Διεύθυνση Θρησκευτικών Υποθέσεων της Άγκυρας (γνωστή και ως Diyanet) έχει εντείνει τις ανθρωπιστικές της δραστηριότητες και την υποστήριξη για τζαμιά και θρησκευτική εκπαίδευση σε όλη την περιοχή.
Ως το πρώτο τουρκικό τηλεοπτικό κανάλι στην ήπειρο, το NTR υπερηφανεύεται στον ιστότοπό του ότι εξυπηρετεί 49 αφρικανικές χώρες, διαδίδοντας την τουρκική γλώσσα.
Ο δημόσιος ραδιοτηλεοπτικός σταθμός TRT έχει επίσης προγράμματα στα Γαλλικά, Αγγλικά, Σουαχίλι και Χάουσα και αναπτύσσει μαθήματα κατάρτισης για μελλοντικούς δημοσιογράφους.
Ο θρησκευτικός συντηρητισμός της Τουρκίας έχει επίσης απήχηση σε πολλές αφρικανικές χώρες, σε μια εποχή που οι νόμοι κατά των LGBTQ υιοθετούνται στην ήπειρο.
«Όταν ο Ερντογάν καταγγέλλει ότι ‘τα LGBTQ άτομα υπονομεύουν τις οικογενειακές αξίες’, για πολλούς Αφρικανούς, αυτό είναι μουσική στα αυτιά τους», είπε ο Billion.
