Πλήθος διατάξεων για μία σειρά από ζητήματα πολεοδομικού χαρακτήρα περιλαμβάνει το σχέδιο νόμου του Υπουργείου Εσωτερικών για την καταπολέμηση της διαφθοράς. Η πολυαναμενόμενη ρύθμιση για τους δασωθέντες αγρούς, η ολοκλήρωση της τακτοποίησης μεγάλων αυθαιρέτων, που είχαν υπαχθεί σε παλαιότερους νόμους, και η αλλαγή στους όρους επέκτασης οικισμών που βρίσκονται υπό καθεστώς προστασίας συγκεντρώνουν το μεγαλύτερο ενδιαφέρον, αλλά και αρκετά βέλη για εξυπηρέτηση συγκεκριμένων περιπτώσεων.
Από τον
Βασίλη Παπακωνσταντόπουλο
Ουσιαστικά μιλάμε για ένα ολόκληρο νομοσχέδιο του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας μέσα στο νομοσχέδιο του υπουργείου Εσωτερικών. Πέρα από τα προαναφερόμενα, υπάρχει ολόκληρο κεφάλαιο για την ολοκλήρωση της μεταφοράς των δασικών υπηρεσιών των Αποκεντρωμένων Διοικήσεων στο ΥΠΕΝ, ενώ παρατείνεται εκ νέου η προθεσμία (έως την 31η Μαΐου 2022) για τη σύσταση και λειτουργία των Υπηρεσιών Δόμησης σε κάθε δήμο.
Οπως είναι λογικό, οι προβολείς πέφτουν στη ρύθμιση για τους δασωμένους αγρούς. «Είναι χωράφια που οι παππούδες μας, οι γονείς μας, οι πρόγονοί μας καλλιεργούσαν ως αγροτικά, και αυτό αποδεικνύεται στις αεροφωτογραφίες του 1945 ή αν αυτές δεν είναι ευκρινείς, στις φωτογραφίες του 1960 και στις μετέπειτα αεροφωτογραφίες, δηλαδή του 2009, 2010, 2011, αυτές οι εκτάσεις φαίνεται να έχουν λογγιάσει» είπε κατά τη διάρκεια της συζήτησης του νομοσχεδίου στις επιτροπές της Βουλής ο υφυπουργός Περιβάλλοντος Γιώργος Αμυράς, κάνοντας λόγο για χωράφια που εγκαταλείφθηκαν στην πορεία του χρόνου και κανείς δεν ασχολήθηκε με αυτά.
«Πρόκειται για μια μεταρρύθμιση που οι Ελληνες πολίτες περίμεναν από το 1979. Οι πολίτες περίμεναν 45 χρόνια να επιστραφεί η δυνατότητά τους να έχουν ιδιοκτησία αυτής της γης που, ούτως ή άλλως, κατείχαν με νόμιμους τρόπους και να την καλλιεργήσουν. Αποδίδουμε πίσω αυτή τη γη στον αρχικό της χαρακτηρισμό και υπό προϋποθέσεις μπορεί να αποδοθεί και σε ελεύθερη χρήση» προσέθεσε ο κ. Αμυράς.
Το μέγεθος του προβλήματος των δασωμένων αγρών έφερε στην επιφάνεια η ανάρτηση των δασικών χαρτών. Πρόκειται για 6.800.000 στρέμματα, έκταση που αντιστοιχεί στο 5,54% των αναρτημένων δασικών χαρτών. Οι πολίτες αποκτούν δικαίωμα κατοχύρωσης με χρησικτησία των εκτάσεων που έχουν χαρακτηριστεί δασωμένοι αγροί. Το Δημόσιο δεν θα προβάλει δικαίωμα κυριότητας εφόσον δεν διαθέτει τίτλους ιδιοκτησίας. Μέχρι σήμερα δεν διεκδικούσε την κυριότητα μόνον εφόσον ιδιώτης προσκόμιζε τίτλο παλαιότερο του 1946.
Μένει να δούμε αν ο τρόπος που επέλεξε το Υπουργείο για να επιλύσει το πρόβλημα είναι συνταγματικός. Ήδη εκφράζονται οι πρώτες ενστάσεις, με τον πρόεδρο της Πανελλήνιας Ένωσης Δασολόγων Δημοσίων Υπαλλήλων (ΠΕΔΔΥ) Νικήτα Φραγκισκάκη να εκτιμά ότι η ρύθμιση κινείται στα όρια της συνταγματικότητας, καθώς ανοίγει τον δρόμο για αλλαγή της χρήσης των δασών σε αγροτικές εκτάσεις, χωρίς να υπάρχει πλήρης τεκμηρίωση ότι έτσι εξυπηρετείται το εθνικό συμφέρον. Αυτό καθιστά ορατό τον κίνδυνο να καταπέσει η ρύθμιση στο Συμβούλιο της Επικρατείας, όπως έχει γίνει με σειρά αντίστοιχων νομοθετικών παρεμβάσεων στο παρελθόν. Το ΣτΕ φαίνεται ότι θα έχει και τώρα τον τελευταίο λόγο, σε περίπτωση φυσικά που υπάρξει προσφυγή κατά του νόμου.
Πώς θα αποχαρακτηριστούν οι αγροί
Το ζήτημα των δασωθέντων αγρών απασχολεί δεκάδες χιλιάδες ιδιοκτήτες σε ολόκληρη τη χώρα. Εκτιμάται ότι οι εκτάσεις που εμφανίζονται στους αναρτημένους δασικούς χάρτες ως ΑΔ, δηλαδή άλλης μορφής, κυρίως αγροτικής, σε αεροφωτογραφίες παλαιότερης λήψης και δάση ή δασικές στις αεροφωτογραφίες πρόσφατης λήψης και στις αυτοψίες ή στους κτηματικούς χάρτες, ξεπερνούν τα 6.800.000 στρέμματα.
Σύμφωνα με το άρθρο 80 του υπό συζήτηση νομοσχεδίου το Δημόσιο δεν προβάλλει δικαιώματα κυριότητας σε εκτάσεις που εμφανίζονται στις αεροφωτογραφίες του 1945 ή, εφόσον αυτές δεν είναι ευκρινείς, του 1960, με αγροτική μορφή που δασώθηκαν μεταγενέστερα, ανεξάρτητα από τη μορφή που απέκτησαν αργότερα, επί των οποίων το Δημόσιο δεν θεμελιώνει δικαιώματα κυριότητας βάσει τίτλου.
Πρωτόκολλα διοικητικής αποβολής που έχουν εκδοθεί για τις εκτάσεις αυτές ανακαλούνται ακόμη και αν τελεσιδίκησαν δικαστικά. Εως σήμερα το Δημόσιο δεν διεκδικούσε την κυριότητα των εκτάσεων αυτών μόνο εφόσον ιδιώτης προσκόμιζε τίτλο παλαιότερο του 1946. Η ρύθμιση αυτή αφορά ουσιαστικά όλες τις περιοχές όπου ισχύει το τεκμήριο υπέρ του Δημοσίου. Η νομοθετική ρύθμιση προβλέπει διαφορετική μεταχείριση για τους δασωθέντες αγρούς, ανάλογα με τη μορφή που απέκτησαν αργότερα (δάσος ή δασική έκταση).
Ο ειδικότερος χαρακτηρισμός της έκτασης ως δάσους ή δασικής, για την εφαρμογή της ρύθμισης, διενεργείται από την Επιτροπή Δασολογίου Περιφερειακής Ενότητας, για τις περιοχές που υπάρχει αναρτημένος δασικός χάρτης, ακόμη και αν η συγκεκριμένη έκταση έχει κηρυχθεί αναδασωτέα ή με την έκδοση πράξης χαρακτηρισμού, στις περιοχές που δεν καλύπτονται από αναρτημένο δασικό χάρτη. Το ΥΠΕΝ θέτει στρεμματικό όριο στην έκταση που θα μπορεί να αλλάξει χρήση σε ένα δάσος.
Συγκεκριμένα, εκτάσεις έως 30 στρέμματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για γεωργική και δενδροκομική εκμετάλλευση, χωρίς να επιτρέπεται η περαιτέρω αλλαγή της χρήσης τους. Δικαίωμα να ζητήσουν την αλλαγή της χρήσης για γεωργική και δενδροκομική εκμετάλλευση έχουν όσοι αξιώνουν δικαιώματα κυριότητας επί των ανωτέρω εκτάσεων, δυνάμει τίτλων νόμιμα μεταγεγραμμένων. Η αλλαγή της χρήσης επιτρέπεται κατόπιν άδειας που χορηγείται από τον γενικό διευθυντή Δασών στον οποίο υπάγεται η αρμόδια Δασική Υπηρεσία, έπειτα από εισήγηση του οικείου δασάρχη ή του διευθυντή Δασών, εάν δεν υφίσταται δασαρχείο στον νομό.
Ειδικά για εκτάσεις μεγαλύτερες των πέντε στρεμμάτων, προκειμένου να χορηγηθεί άδεια, διαπιστώνεται, με βάση σχετική οικονομοτεχνική μελέτη, ότι συντρέχουν σωρευτικά οι κάτωθι προϋποθέσεις: 1) Οι εδαφολογικές και οικολογικές συνθήκες συνηγορούν υπέρ αυτού του τρόπου εκμετάλλευσης, 2) πληρούνται οι προϋποθέσεις χορήγησης έγκρισης επέμβασης για γεωργική εκμετάλλευση (παρ. 4 του άρθρου 47 ν. 998/79) και 3) η συγκεκριμένη έκταση, λόγω της θέσης, της αλληλεξάρτησης και της σύνδεσής της με τις γειτονικές δασικού χαρακτήρα εκτάσεις δύναται να ανακτήσει τη δασική της βλάστηση με φυσική αναγέννηση μετά το πέρας της γεωργικής εκμετάλλευσης. Η οικονομοτεχνική μελέτη, η οποία συνοδεύεται από τοπογραφικό διάγραμμα της έκτασης, συντάσσεται από ιδιώτη γεωτεχνικό επιστήμονα, σε περίπτωση δε που αυτός δεν είναι δασολόγος, απαιτείται συνυπογραφή αυτής και από δασολόγο και εγκρίνεται με την άδεια αλλαγής χρήσης της έκτασης.
Οπως αναφέρεται στη ρύθμιση, δεν υπάγονται στις διατάξεις της δασικής νομοθεσίας και επιτρέπεται η απομάκρυνση της φυόμενης δασικής βλάστησης, μετά από άδεια του οικείου δασάρχη ή του διευθυντή Δασών εάν δεν υφίσταται δασαρχείο στον νομό, κατόπιν αιτήσεως του προσώπου που προβάλλει δικαιώματα κυριότητας στην έκταση. Ο ενδιαφερόμενος, προκειμένου να αποδείξει το έννομο συμφέρον του να αιτηθεί την απομάκρυνση της δασικής βλάστησης, συνυποβάλλει με την αίτησή του:
• είτε συμβολαιογραφικούς τίτλους,
• είτε δήλωση στοιχείων ακινήτων (Ε9),
• ή ένορκες βεβαιώσεις,
• είτε οποιοδήποτε άλλο στοιχείο από το οποίο να πιθανολογείται ο νομικός δεσμός του με το ακίνητο.
Διοικητικές πράξεις που εκδόθηκαν κατ’ εφαρμογή της δασικής νομοθεσίας για την προστασία των ανωτέρω εκτάσεων ανακαλούνται. Στην ίδια διαδικασία υπάγονται και τα ακίνητα δασικού χαρακτήρα που διατέθηκαν ως κληροτεμάχια, τα οποία εμφανίζονται στις πλησιέστερες στον χρόνο της παραχώρησης αεροφωτογραφίες με αγροτική μορφή και δασώθηκαν μεταγενέστερα, ανεξάρτητα από τη μορφή που απέκτησαν αργότερα.
Πώς τακτοποιούνται τα μεγάλα αυθαίρετα
Με άλλες διατάξεις στο ίδιο νομοσχέδιο (άρθρα 76-78) το υπουργείο Περιβάλλοντος δίνει ακόμα μία ευκαιρία για την ολοκλήρωση της διαδικασίας υπαγωγής μεγάλων αυθαιρέτων (χωρίς καθόλου άδεια ή με μεγάλες αυθαιρεσίες). Δεν αφορά νέες υπαγωγές, αλλά ακίνητα που είχαν υπαχθεί σε προγενέστερο νόμο, πληρούν τις προϋποθέσεις του ισχύοντος νόμου (4495/2017) περί υπαγωγής, όμως δεν είχαν τη δυνατότητα επειδή είχε σταματήσει η διαδικασία για τα αυθαίρετα κατηγορίας 5.
Η προτεινόμενη ρύθμιση κρίνεται από το υπουργείο αναγκαία «για την αποκατάσταση της ασφάλειας δικαίου και της ίσης αντιμετώπισης, καθώς πρόκειται για υπαγωγές που είχαν ήδη πραγματοποιηθεί προ ετών. Πέρα από αυτό, παρατείνονται: α) οι προθεσμίες ολοκλήρωσης της ηλεκτρονικής υποβολής δικαιολογητικών από τον μηχανικό (μέχρι την 31.12.2022), στο πλαίσιο υπαγωγής αυθαίρετων κατασκευών και χρήσεων στο προϋφιστάμενο νομοθετικό πλαίσιο (ν. 4014/2011 και ν. 4178/2013), β) οι προθεσμίες ολοκλήρωσης της ηλεκτρονικής υποβολής δικαιολογητικών από τον μηχανικό για την υπαγωγή αυθαίρετων κατασκευών και χρήσεων στον ν. 4495/2017.
Συγκεκριμένα, έως την 31.12.2022 για δηλώσεις με ημερομηνία πληρωμής παραβόλου έως και την 31.12.2020 και εντός 24 μηνών από την πληρωμή του παραβόλου για δηλώσεις με ημερομηνία πληρωμής του από την 1.1.2021, γ) η προθεσμία έκδοσης εντός τεσσαάρων ετών, αντί δύο που προβλέπεται, της οικοδομικής άδειας νομιμοποίησης αυθαίρετων κατασκευών ή χρήσεων προγενέστερων της 28.7.2011, για τις οποίες εκδίδεται άδεια νομιμοποίησης (υπαγωγή στο άρθρο 106 του ν. 4495/2017), εφόσον έχει καταβληθεί το προβλεπόμενο παράβολο, εντός της οποίας (προθεσμίας) δεν οφείλεται άλλο πρόστιμο.
Δυνατότητα επέκτασης σε οριοθετημένους και μη οικισμούς
Τα περισσότερα ερωτήματα και ενστάσεις εγείρονται απ’ όσα προβλέπει το άρθρο 72 για την οριοθέτηση οικισμών μέχρι 2.000 κατοίκους. Με τις νέες διατάξεις δίνεται η δυνατότητα να επεκτείνονται οικισμοί που βρίσκονται υπό καθεστώς προστασίας για αρχιτεκτονικούς, περιβαλλοντικούς ή ιστορικούς λόγους. Η δυνατότητα αυτή θα μπορεί μάλιστα να δοθεί ακόμα και σε οικισμούς ήδη οριοθετημένους, ανατρέποντας έτσι τα ισχύοντα για δεκαετίες, κάτι που μπορεί να μεταφραστεί και ως «φωτογραφική» διάταξη για συγκεκριμένες διεκδικήσεις και περιπτώσεις.
Οι ρυθμίσεις καταργούν τους γενικούς κανόνες και οδηγούν σε παρεκκλίσεις που μπορεί να έχουν σοβαρές συνέπειες, ειδικά σε περιπτώσεις οικισμών που προστατεύονται για περιβαλλοντικούς, ιστορικούς ή αρχιτεκτονικούς λόγους. Σύμφωνα με το σχέδιο νόμου, οι οικισμοί που είναι ήδη οριοθετημένοι δεν επιτρέπεται να επεκτείνουν τα όριά τους… εκτός αν αποδειχθεί ότι η Πολιτεία έκανε λάθος («για πλάνη περί τα πράγματα») κατά την αρχική οριοθέτηση, η οποία πρέπει να αιτιολογείται «με αναφορά σε συγκεκριμένα πραγματικά περιστατικά και στοιχεία».
Πρόκειται για μια ιδιαίτερα ασαφή ρύθμιση, η οποία ανοίγει «παράθυρο» για επέκταση όλων των οριοθετημένων μικρών οικισμών (άγνωστο πώς θα μπορεί να αποδειχθεί η πλάνη της Διοίκησης όταν οριοθετούσε έναν οικισμό πριν από 20, 30 ή 40 χρόνια).
Για την πολεοδόμηση και επέκταση των μη οριοθετημένων οικισμών αρκεί να εκπονηθεί τοπικό ή ειδικό χωρικό σχέδιο που να το προβλέψει. Μέχρι να συμβεί αυτό επιτρέπεται να επεκτείνονται μόνο όσοι οικισμοί έχουν παλαιότερο πολεοδομικό σχέδιο που προβλέπει την επέκτασή τους. Κατ’ εξαίρεση επιτρέπεται να εγκριθεί μια ανεξάρτητη πολεοδομική μελέτη «που μπορεί να περιορίζεται σε τμηματική πολεοδομική ρύθμιση κατά μήκος κύριων οδικών αξόνων ή σε άλλα πολεοδομικώς ενδιαφέροντα σημεία. Με τη μελέτη αυτή καθορίζονται κοινόχρηστοι, κοινωφελείς και οικοδομήσιμοι χώροι, χρήσεις γης και όροι και περιορισμοί δόμησης» αναφέρει το επίμαχο άρθρο. Για τη μελέτη αυτή εκπονείται και εγκρίνεται ρυμοτομικό σχέδιο.
Με απόφαση του αρμοδίου για την έγκριση της πολεοδομικής μελέτης οργάνου, που εκδίδεται έπειτα από πρόταση του οικείου δημοτικού συμβουλίου, μπορεί να επιβληθεί στις ιδιοκτησίες που περιλαμβάνονται στην περιοχή εντός των ορίων του οικισμού ή σε τμήμα της η υποχρέωση συμμετοχής, είτε μόνο εισφοράς σε γη είτε μόνο εισφοράς σε χρήμα ή εισφοράς σε γη και σε χρήμα. Στις περιπτώσεις που η επέκταση συγκεκριμένου οικισμού προβλέπεται από εγκεκριμένο Τοπικό ή Ειδικό Πολεοδομικό Σχέδιο εγκρίνεται Ρυμοτομικό Σχέδιο Εφαρμογής (ΡΣΕ).
Οι διατάξεις αυτές δύνανται να εφαρμόζονται και στους οικισμούς που έχουν χαρακτηριστεί αξιόλογοι, παραδοσιακοί, καθώς και σε παραλιακούς οικισμούς ή σε οικισμούς ευρισκόμενους σε περιβαλλοντικά ευαίσθητες περιοχές, ιστορικούς τόπους ή σε άλλο καθεστώς προστασίας.
