Ο πληθωρισμός συντρίβει το βιοτικό επίπεδο και πυροδοτεί ένα κύμα οργής που άρχισε από τις φτωχότερες χώρες, όμως εξαπλώνεται και στην Ευρώπη. Το πιο ανησυχητικό είναι ότι η πραγματική έκταση της κρίσης του κόστους ζωής δεν είναι ακόμα γνωστή. Κανείς δεν ξέρει ως πού θα φτάσει, άρα δεν μπορεί να προβλεφθεί με ακρίβεια ποιο τίμημα θα πληρώσουν οι ευρωπαϊκές κοινωνίες στο τέλος.
- Από τον Βασίλη Γαλούπη
Σύμφωνα με τα πρόσφατα στατιστικά μοντέλα του ΔΝΤ, της Παγκόσμιας Τράπεζας και του «Economist», υπάρχει άμεση σχέση μεταξύ πληθωρισμού, τιμών τροφίμων – καυσίμων και πολιτικής αστάθειας. Αποτελούν, δηλαδή, τους πιο ακριβείς προγνωστικούς παράγοντες για μαζικές διαμαρτυρίες, κοινωνικές αναταραχές και πολιτικές αλλαγές.
Δύο είναι οι βασικές αιτίες που τα στατιστικά μοντέλα σημαίνουν συναγερμό για τους επόμενους μήνες. Οι δαπάνες για τις εισαγωγές τροφίμων και καυσίμων αναμένεται να αυξηθούν περαιτέρω σε όλες τις χώρες, ιδιαίτερα στις πιο φτωχές. Τα χρέη των χωρών έχουν ήδη αυξηθεί. Η μέση χώρα χαμηλού εισοδήματος έχει λόγο δημόσιου χρέους προς ΑΕΠ στο 70%, εκτιμά το ΔΝΤ. Κι αναμένεται να ανέβει κι άλλο. Η Ευρώπη, έχοντας ξοδέψει 2 τρισεκατομμύρια δολάρια για τη στήριξη των οικονομιών της στην πανδημία, είναι σήμερα πιο χρεωμένη απ’ ό,τι πριν από μια δεκαετία.
Στο «κόκκινο»
Ανάμεσα στις χώρες που η πρόβλεψη των μοντέλων δίνουν ως και διπλασιασμό των αναταραχών τους επόμενους 12 μήνες είναι οι Τουρκία, Αίγυπτος, Κολομβία, Πακιστάν, Τουρκμενιστάν, Κιργιστάν, Νότια Αφρική, Ουγκάντα, Τυνησία, Αλγερία, Σρι Λάνκα και Περού.
Ειδικά στις πιο ευάλωτες χώρες, οι τιμές στα τρόφιμα και τα καύσιμα έχουν πυροδοτήσει μαζικές διαμαρτυρίες που απειλούν να ανατρέψουν κυβερνήσεις. Το ΔΝΤ, μάλιστα, εκτιμά ότι συνολικά 41 χώρες «βρίσκονται σε υψηλό κίνδυνο χρέους ή στο χείλος της χρεοκοπίας».
Εξετάζοντας αναφορές στα μέσα ενημέρωσης από 130 κράτη τους τελευταίους μήνες, το ΔΝΤ εκτιμά ότι η κοινωνική αναταραχή έφτασε ήδη στο υψηλότερο επίπεδο από τότε που άρχισε η πανδημία. Σε πολλές χώρες, κυρίως αναδυόμενες οικονομίες, το Ταμείο αναμένει ότι θα υπάρξει μέσα στους επόμενους 12 μήνες διπλασιασμός των κοινωνικών αναταραχών.
Συναγερμός
Μία από αυτές τις χώρες συναγερμού στο μοντέλο ΔΝΤ, Παγκόσμιας Τράπεζας και «Economist» είναι η Τουρκία. Ηταν ήδη επίφοβη πριν, αλλά τώρα μπορεί η κατάσταση να ξεφύγει. Επισήμως ο πληθωρισμός στην Τουρκία είναι στο 73%, αλλά ο κόσμος θεωρεί ότι στην πραγματικότητα είναι ακόμα υψηλότερος.
Το πρόβλημα με τις εισαγωγές τροφίμων και καυσίμων από τη Ρωσία και την Ουκρανία οξύνει τις ζημιές που είχε ήδη προκαλέσει η νομισματική πολιτική της Τουρκίας. Ενάντια στην ορθόδοξη οικονομική πρακτική, ο Ερντογάν πιστεύει ότι τα υψηλά επιτόκια προκαλούν τον πληθωρισμό, δεν τον περιορίζουν. Ετσι, διέταξε μείωση των επιτοκίων παρόλο που οι τιμές βρίσκονται εκτός ελέγχου.
Για να στηρίξει την τουρκική λίρα ο Ερντογάν προέτρεψε ήδη από τα τέλη του 2021 τους Τούρκους να βάλουν τα χρήματά τους σε ειδικούς λογαριασμούς, που είναι «θωρακισμένοι από την υποτίμηση». Ουσιαστικά το τουρκικό κράτος υπόσχεται να αναπληρώσει τη διαφορά, αν αυτές οι καταθέσεις χάσουν αξία έναντι του δολαρίου, όπως ήδη συμβαίνει.
«Δυναμίτης στο σύστημα»
Η λίρα έχει ήδη πέσει κατά 25% φέτος, με αποτέλεσμα τα πάνω από 960 δισ. τουρκικές λίρες, το 7% του ΑΕΠ ή 55 δισ. δολάρια, που έχουν κατατεθεί σε αυτούς τους ειδικούς λογαριασμούς μέσα σε έξι μήνες να δημιουργούν ένα τεράστιο βάρος για την κυβέρνηση, ακριβώς επειδή έχει εγγυηθεί ότι θα αναπληρώσει όση αξία χάνουν οι καταθέσεις.
«Πρόκειται για τον δυναμίτη κάτω από ολόκληρο το σύστημα και πιθανώς θα εκραγεί πριν από τις επόμενες εκλογές, που είναι σε έναν χρόνο» δηλώνει ο βουλευτής της αντιπολίτευσης (HDP) Γκάρο Παϊλάν.
Ο Μπεχλούλ Οζκάν, καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο πανεπιστήμιο του Μαρμαρά, εκτιμά ότι «ο Ερντογάν αναμένεται να χάσει τις εκλογές, εκτός αν κάνει κάτι δραστικό, άρα μπορεί πράγματι να κάνει κάτι δραστικό. Θα μπορούσε να αρχίσει έναν καινούργιο πόλεμο στη Συρία ενάντια στο PKK ή να αποκλείσει με απαγορεύσεις τους πιο δυνατούς πολιτικούς αντιπάλους του. Η ηρεμία, πάντως, είναι το λιγότερο πιθανό σενάριο».
Αγωνία
Οι ευρωπαϊκές χώρες βρίσκονται εγκλωβισμένες στην οικονομική μέγκενη της αύξησης των τιμών και των καθηλωμένων μισθών. Οι αμοιβές σε πολλά κράτη της Ευρώπης, όταν προσαρμόζονται για τον πληθωρισμό, μειώνονται με τον ταχύτερο ρυθμό για περισσότερο από μία δεκαετία. Το πρόβλημα αναμένεται να επιδεινωθεί όσο οι τιμές θα συνεχίσουν να αυξάνονται σε περισσότερα αγαθά και υπηρεσίες.
Αυτό που πασχίζουν οι κυβερνήσεις στην Ευρώπη είναι να μη μεταφραστεί όλη αυτή η αγωνία σε πολιτική αναταραχή. «Οι κυβερνήσεις πρέπει να επιδοτούν το κόστος των τροφίμων και της ενέργειας για τα φτωχότερα μέλη της κοινωνίας» δήλωσε στο BBC η επικεφαλής του ΔΝΤ Γκεοργκίεβα τον προηγούμενο μήνα.
Οι στατιστικές δείχνουν ότι οι πολιτικοί και τα κόμματα πληρώνουν πάντα σοβαρό τίμημα, όταν ο πληθωρισμός αναγκάζει ακόμα και τη μεσαία τάξη να κάνει επιλογές για βασικές δαπάνες, όπως τι τρόφιμα να πάρει ή πόση βενζίνη να βάλει.
Το πληθωριστικό σοκ βγάζει στους δρόμους και τους Ευρωπαίους
Μπροστά στο μεγαλύτερο πληθωριστικό σοκ εδώ και δεκαετίες, ο κόσμος άρχισε να βγαίνει στους δρόμους και σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες.
Στην Ισπανία, με την εκτόξευση των τιμών στην ενέργεια και τις τιμές των καταναλωτικών αγαθών στο υψηλότερο επίπεδο των τελευταίων 35 ετών, τον Απρίλιο ξέσπασαν μαζικές διαδηλώσεις αγροτών, ψαράδων, ταξιτζήδων και άλλων επαγγελματικών ομάδων. Η Ισπανία αντιμετωπίζει κοινωνικές αναταραχές από τις 14 Μαρτίου, όταν οι οδηγοί φορτηγών άρχισαν μια απεργία αορίστου χρόνου για την αύξηση των τιμών των καυσίμων, στήνοντας οδοφράγματα, γεγονός που άφησε τα σούπερ μάρκετ με άδεια ράφια.
Στη Βρετανία διαδηλώσεις πραγματοποιούνται σε πολλές πόλεις από τον Απρίλιο. Η χώρα αποτελεί ένα εξαιρετικά επικίνδυνο κοκτέιλ με τα υψηλά κόστη στέγασης, ακρίβειας, παιδικής μέριμνας και τις μεγάλες ανισότητες πλούτου που μεγεθύνονται λόγω του πληθωρισμού.
Σε πρόσφατη έκθεσή της η γαλλική τράπεζα BNP Paribas εκτιμά ότι η Βρετανία είναι «η δεύτερη λιγότερο βιώσιμη από 36 οικονομίες, μετά τη Λετονία» και βρίσκεται «σε κίνδυνο κοινωνικής αναταραχής, διαδηλώσεων και εξτρεμισμού».
Στις 21 Ιουνίου έγινε στη Βρετανία η μεγαλύτερη απεργία στους σιδηροδρόμους εδώ και 30 χρόνια, ακινητοποιώντας τα τρένα σε ολόκληρη τη χώρα, προκαλώντας χάος για εκατομμύρια επιβάτες και σηματοδοτώντας, όπως προειδοποίησε η βρετανική κυβέρνηση, ένα μακρύ καλοκαίρι εργασιακών αναταραχών. Ο δείκτης τιμών λιανικής έχει εκτοξευθεί πάνω από 11% τον Απρίλιο, ο υψηλότερος από το 1982.
Στη Γερμανία οι απεργίες του συνδικάτου μετάλλου προκαλούν παρενέργειες στην παραγωγική δομή της βιομηχανίας, ο χειμώνας για τον Μακρόν αναμένεται ο δυσκολότερος της θητείας του και η επιδότηση 100 ευρώ για την ακρίβεια στα τρόφιμα είναι πολύ μικρή για να εκτονώσει την κοινωνική δυσαρέσκεια, ενώ οι απεργιακές κινητοποιήσεις στις αεροπορικές εταιρίες Ryanair Holdings, EasyJet Plc, British Airways και Aeroports de Paris προκαλούν κύμα χάους στα αεροδρόμια μέσα στη θερινή σεζόν.
Ποιες χώρες είναι καζάνια που βράζουν
Κανείς δεν μπορεί να ξέρει με σιγουριά ποια χώρα ή περιοχή θα είναι η επόμενη που θα «εκραγεί», όμως στο κόκκινο ήδη βρίσκονται τρία εκ των κρατών που εξετάστηκαν.
Στο Περού τον Απρίλιο οι αγρότες μπλόκαραν τους δρόμους για να διαμαρτυρηθούν για τον πληθωρισμό. Κάηκαν διόδια, έσπασαν μαγαζιά. Ο πρόεδρος Καστίγιο πανικοβλήθηκε και επέβαλε απαγόρευση κυκλοφορίας στην πρωτεύουσα Λίμα. Το ποσοστό αποδοχής του τώρα δεν ξεπερνά το 20%.
Μια χώρα με σχεδόν όλους τους προάγγελους για χάος, σύμφωνα με τα συγκεκριμένα μοντέλα, είναι η Τυνησία. Η πτώση του βιοτικού επιπέδου μετατρέπει τη χώρα ξανά σε πυριτιδαποθήκη, 12 χρόνια μετά την έναρξη της Αραβικής Ανοιξης. Ο μισός πληθυσμός είναι κάτω των 30 και το 1/3 των νέων αντρών είναι άνεργοι. Στις 16 Ιουνίου έγινε γενική απεργία. Η χώρα ήδη ζητάει τη βοήθεια του ΔΝΤ.
Στη Σρι Λάνκα, χώρα με 22.000.000 πληθυσμό, ο κόσμος είναι σε απόγνωση. Τα ράφια στα μαγαζιά είναι άδεια, ακόμα και στα βασικά προϊόντα, οι κάτοικοι στέκονται για ώρες στις ουρές για λίγη βενζίνη. Γίνονται διαρκώς πολύωρες διακοπές ρεύματος, τα σχολεία είναι κλειστά, η χώρα αθέτησε τα χρέη της. Στις 9 Μαΐου διαδηλωτές έκαψαν σπίτια πολιτικών και εισέβαλαν στην κατοικία του πρωθυπουργού. Στις 20 Ιουνίου άρχισε να συζητά πρόγραμμα διάσωσης με το ΔΝΤ.
Την περασμένη Τρίτη η υπερχρεωμένη δημόσια εταιρία ηλεκτρισμού της Σρι Λάνκα ανακοίνωσε αυξήσεις 800% και την επόμενη μέρα η κυβέρνηση επέβαλε απαγόρευση πώλησης καυσίμων σε όσα οχήματα δεν χρησιμοποιούνται για την κάλυψη βασικών αναγκών του κράτους.
Το «εργαλείο» που αναλύει αναρτήσεις στα social media για να προβλέπει τις κοινωνικές ταραχές
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης απορροφούν την αγανάκτηση τεράστιας μερίδας του κόσμου. «Ξέρουν» δηλαδή πώς νιώθουμε. Εταιρίες που έχουν στη διάθεσή τους μεγάλους όγκους δεδομένων (big data) δίνουν την ικανότητα σε κυβερνήσεις να προβλέπουν με εκπληκτική ακρίβεια την ανθρώπινη συμπεριφορά σε παγκόσμια ή τοπική κλίμακα, σαρώνοντας twitter, YouTube, facebook κ.λπ.
Το ζητούμενο είναι να μπορέσει να προβλεφθεί πότε αυτή η αόρατη και μαζική οργή, που συχνά ξεθυμαίνει, φτάνει στο σημείο να βγει στον δρόμο. Χρησιμοποιώντας αλγόριθμους και διάφορα εργαλεία για την ταξινόμηση πολύπλοκων πληροφοριών, ψάχνουν για μοτίβα μέσα στο χάος, που υποδεικνύουν γεγονότα πριν αυτά συμβούν, όπως εξεγέρσεις πολιτών, διαδηλώσεις, ταραχές, πολιτικές κρίσεις, μαζικές μεταναστεύσεις.
Ενα από τα πρωτοπόρα και ακριβέστερα πρότζεκτ πρόβλεψης κοινωνικών αναταραχών είναι το EMBERS, που δημιουργήθηκε από το Πολυτεχνικό Ινστιτούτο της Βιρτζίνια και το Κρατικό Πανεπιστήμιο (Virginia Tech), με χρηματοδότηση από οργανισμούς εθνικών πληροφοριών των ΗΠΑ, όπως το IARPA (Intelligence Advanced Research Projects Activity).
Η βάση του EMBERS είναι το Αρλινγκτον, εκεί όπου βρίσκεται και το Πεντάγωνο. Αρχισε τη λειτουργία του τον Απρίλιο του 2012, αρχικά με ροές δεδομένων από τη Λατινική Αμερική. Ξεδιαλέγοντας μέσα από την αχανή κακοφωνία των social media η υπηρεσία US Office for Anticipating Surprise (Υπηρεσία των ΗΠΑ για την Πρόβλεψη «Αιφνιδιασμών»), που ανήκει στην Υπηρεσία Ασφαλείας των ΗΠΑ, μπορεί να προβλέψει μεγάλα μαζικά γεγονότα.
Το EMBERS είναι ένα πλήρως αυτοματοποιημένο σύστημα που «γεννά» περί τις 50 συνολικά ειδοποιήσεις – προειδοποιήσεις την ημέρα, 24 ώρες την ημέρα, 7 ημέρες την εβδομάδα. Αναφέρει την ημερομηνία ενός προβλεπόμενου γεγονότος, τοποθεσία, συντεταγμένες, ποιοι ή ποιες ομάδες του πληθυσμού εμπλέκονται, τον λόγο της αναταραχής και το ποσοστό πιθανότητας της πρόβλεψης. Το ζητούμενο είναι να προβλέπει οτιδήποτε μπορεί να δώσει ένα προβάδισμα στις ΗΠΑ .
Από τους πρώτους μήνες λειτουργίας είχε προβλέψει επακριβώς την παραπομπή του προέδρου της Παραγουάης το 2012, τις διαδηλώσεις για το Παγκόσμιο Κύπελλο στη Βραζιλία το 2013, τις βίαιες φοιτητικές διαδηλώσεις του 2014 στη Βενεζουέλα κ.ά. Από το 2015 το πρόγραμμα παρακολουθεί τουλάχιστον 20 χώρες στη Λατινική Αμερική, στη Μ. Ανατολή και τη Β. Αφρική, καλύπτοντας πλέον και τις χώρες Ιράκ, Συρία, Λιβύη, Σ. Αραβία, Ιορδανία, Αίγυπτο και Μπαχρέιν. Περισσότερες από 12 υπηρεσίες των ΗΠΑ παρακολουθούν στενά τις προβλέψεις του EMBERS.
Το σύστημα ψάχνει, ομαδοποιεί και στη συνέχεια αναλύει με τεχνητή νοημοσύνη συγκεκριμένες λέξεις και συζητήσεις, ενδεικτικές διαμαρτυρίας. Επειδή συχνά η πληροφορία μπορεί να είναι στη μορφή εικόνας, διαγράμματος ή σε διάφορες γλώσσες και τοπικές διαλέκτους, χρησιμοποιεί προηγμένες μεθόδους εξαγωγής και μετάφρασης δεδομένων. Τέτοια προγνωστική τεχνολογία για πρόβλεψη γεγονότων σε επίπεδο πληθυσμού σε όλο τον κόσμο υιοθετείται πλέον όλο και πιο συχνά από υπηρεσίες ασφάλειας και πληροφοριών ισχυρών κρατών.
Ερευνα για Κομισιόν: Για 10 χρόνια ισχυρές πολιτικές παρενέργειες των μεγάλων κρίσεων
Μια μεγάλη έρευνα που έγινε το 2016 για λογαριασμό της Κομισιόν μοιάζει πιο επίκαιρη από ποτέ εξαιτίας του σημερινού εν εξελίξει σκηνικού κρίσης. Η έρευνα έγινε από επιφανείς Γερμανούς ακαδημαϊκούς και δημοσιεύθηκε στο επίσημο site της Κομισιόν, με τον τίτλο «Politics in the Slump: Polarization and Extremism after Financial Crises, 1870-2014».
Οι ερευνητές μελέτησαν 800 εκλογικές διαδικασίες σε διάστημα 144 χρόνων σε 20 χώρες με αναπτυγμένες οικονομίες.
Τα πολιτικά συμπεράσματα από τις συστημικές οικονομικές κρίσεις του τελευταίου ενάμιση αιώνα είναι διαφωτιστικά:
Οι πολιτικές παρενέργειες των οικονομικών κρίσεων στις μοντέρνες δημοκρατίες περιλαμβάνουν δομικές αλλαγές στη συμπεριφορά των ψηφοφόρων. Η ριζοσπαστικοποίηση και η μετατόπιση ψηφοφόρων προς κόμματα στα δύο άκρα του πολιτικού φάσματος παρουσιάζουν αύξηση κατά μ.ο. 30% σε σχέση με τα προ κρίσης επίπεδα, μέσα στα πρώτα πέντε χρόνια από το ξέσπασμά της.
Η διακυβέρνηση γίνεται πάντοτε πιο δύσκολη έπειτα από οικονομικές κρίσεις, ανεξάρτητα από ποια κόμματα είναι στην εξουσία. Οι κρίσεις συνδέονται με μικρότερες κυβερνητικές πλειοψηφίες, ενδυνάμωση της αντιπολίτευσης και μεγαλύτερο πολιτικό κατακερματισμό. Αυτά με τη σειρά τους οδηγούν σε περισσότερες κυβερνητικές κρίσεις, εκλογές και αλλαγές.
Οι διαδηλώσεις, οι διαμαρτυρίες και οι αναταραχές στους δρόμους αυξάνουν δραματικά. Η κοινωνική αναταραχή έχει αρνητικό αντίκτυπο στη χάραξη πολιτικής, με συνέπεια μεγαλύτερες δυσλειτουργίες στις πολιτικές σκηνές των χωρών. Οι πολιτικές παρενέργειες των συστημικών οικονομικών κρίσεων διαρκούν για μια περίοδο 10 ετών από το ξέσπασμά τους.
