Δώδεκα χρόνια μετά τη μνημονιακή κατάργηση του Οργανισμού Εργατικής Κατοικίας, η ελληνική κοινωνία βιώνει στο πετσί της τις συνέπειες της στεγαστικής κρίσης που σοβεί στη χώρα. Με τις τιμές των ακινήτων να έχουν αυξηθεί σχεδόν κατά 50% σε πέντε χρόνια και τους μισθούς να μην ακολουθούν αυτή την πορεία ούτε στο ελάχιστο, η κυβέρνηση της Ν.Δ. παρακολουθεί απαθής το φαινόμενο, καθώς δεν θέλει να συγκρουστεί με εκείνες τις κοινωνικές ομάδες οι οποίες αποκομίζουν τεράστια κέρδη σε μια παντελώς ανεξέλεγκτη αγορά.
Και αν το οικονομικό επιτελείο αρνείται να θεσπίσει πλαφόν στα ενοίκια, όπως έκανε επί σειρά ετών για την επαγγελματική στέγη, οι πολιτικές που υλοποιούνται δεν κάνουν τίποτα για να βοηθήσουν όσους δεν είχαν την τύχη να κληρονομήσουν κάποιο ακίνητο.
Υπό αυτό το πρίσμα, ομοσπονδίες και συνδικάτα ζητούν την παρέμβαση της ΓΣΕΕ– και ακολούθως του κράτους- για την επανασύσταση της κοινωνικής κατοικίας, ώστε να εξασφαλιστούν μαζικά, δηλαδή σε αριθμό που να καλύπτει τις ανάγκες, φτηνά ακίνητα για ζευγάρια και νέους, ώστε να σταματήσει η φυγή στο εξωτερικό και να δοθεί σοβαρή ώθηση στο Δημογραφικό.
Μνημονιακό έγκλημα
Ο Οργανισμός Εργατικής Κατοικίας (ΟΕΚ) ήταν από την ίδρυσή του το 1954 ο κύριος φορέας κοινωνικής κατοικίας στην Ελλάδα. Ως Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου (ΝΠΔΔ) εποπτευόταν από το υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης. Αποτελούσε το κύριο όργανο άσκησης κοινωνικής στεγαστικής πολιτικής και ταυτόχρονα τον μεγαλύτερο κατασκευαστικό φορέα κατοικίας, αφού οι οικισμοί οργανωμένης δόμησης που σχεδίαζε και οικοδομούσε σε όλη την ελληνική επικράτεια αντιπροσώπευαν το περίπου 96% της συνολικής ετήσιας οικοδομικής δραστηριότητας του δημόσιου τομέα.
Οι πόροι του προέρχονταν από τις εισφορές των ίδιων των εργαζομένων (1% επί των αποδοχών τους) και των εργοδοτών τους (0,75%). Πάνω από 363.000 οικογένειες βοηθήθηκαν να βρουν κατοικία, σε 56.000 παραχωρήθηκε έτοιμη κατοικία, σε 184.000 δόθηκε στεγαστικό δάνειο ή ανέγερσης κατοικίας και 123.000 έλαβαν δάνειο επισκευής. Βασικά στεγαστικά προγράμματα ήταν: α) το πρόγραμμα έτοιμης κατοικίας, β) το πρόγραμμα επιδοτούμενου επιτοκίου γ) το ειδικό στεγαστικό, δ) η επιδότηση ενοικίου κ.ά.
Ο ΟΕΚ έπεσε θύμα της μνημονιακής λαίλαπας που σάρωσε τα πάντα στο πέρασμά του και καταργήθηκε με τον νόμο 4046 του 2012, με πρωθυπουργό τον Λουκά Παπαδήμο και υπουργό Εργασίας τον Γιώργο Κουτρουμάνη. Λίγους μήνες μετά ο ΟΑΕΔ (νυν ΔΥΠΑ) με τον νόμο 4144 του 2013 κατέστη καθολικός διάδοχος του Οργανισμού Εργατικής Κατοικίας (ΟΕΚ) και του Οργανισμού Εργατικής Εστίας (ΟΕΕ).
Η κρίση σε αριθμούς
Από το 2018 έως το 2023 η αύξηση των ενοικίων για ακίνητα κατάλληλα για οικογένειες (80-110 τ.μ., 2 υ/δ) κυμαίνεται από 43,2% έως 52,1%. Το ίδιο χρονικό διάστημα (2018-2023) η αύξηση των ενοικίων για ακίνητα κατάλληλα για νέους ή/και φοιτητές διαμορφώθηκε από 53% έως 63%. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα το 74,2% των ενοικιαστών στη χώρα μας να δαπανά άνω του 40% του εισοδήματος για το κόστος στέγασης, σύμφωνα με τη Eurostat, όταν ο μέσος όρος στην Ευρώπη είναι 21,2%. Επιπλέον, το 71,9% των Ελλήνων από 18 έως 34 ετών ζει στο παιδικό του δωμάτιο και η χώρα μας κατέχει τη δεύτερη θέση στο σύνολο των χωρών της Ε.Ε., σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Στατιστική Αρχή.
Η πρόταση που κατατέθηκε στη ΓΣΕΕ για να καλυφθεί το μνημονιακό έγκλημα
Τούτων δοθέντων, η Ομοσπονδία Συλλόγων Εργαζομένων στις Υπηρεσίες και το Εμπόριο (ΟΣΕΥΠΕ) κατέθεσε ολοκληρωμένη πρόταση προς τη ΓΣΕΕ, με την οποία παραθέτει μια σειρά από εναλλακτικές επιλογές, ώστε να καλυφθεί το δυσαναπλήρωτο κενό που άφησε η κατάργηση του ΟΕΚ.
Οπως σημειώνει, οι κρατικές επιδοτήσεις και οι εισφορές από εργαζομένους και εργοδότες αποτελούν κρίσιμο παράγοντα στην επιτυχία των προγραμμάτων κοινωνικής κατοικίας, προσφέροντας ένα βιώσιμο οικονομικό μοντέλο που ενισχύει την κοινωνική συνοχή και τη διασφάλιση της κοινωνικής δικαιοσύνης. Επιπλέον, η χρηματοδότηση μέσω social bonds αποτελεί με τη σειρά της μία ισχυρή επιλογή για την προώθηση και την επέκταση των προγραμμάτων κοινωνικής κατοικίας. Με την κατάλληλη διαχείριση και προώθηση, αυτή η μέθοδος μπορεί να αποφέρει τα μέγιστα δυνατά οφέλη τόσο για τους κοινωνικούς επενδυτές όσο και για την κοινωνία, καθιστώντας τις κοινωνικές κατοικίες πιο προσιτές και βιώσιμες.
Επιπλέον, η χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων αποτελεί και αυτή μια σημαντική ευκαιρία για τα κράτη μέλη να αναπτύξουν ή να επεκτείνουν τα προγράμματα κοινωνικής κατοικίας, εξασφαλίζοντας την πρόσβαση σε προσιτή και ποιοτική κατοικία για όλους τους πολίτες.
Μέσω αυτών των επενδύσεων η ΕΤΕπ μπορεί να συμβάλει στην καταπολέμηση της κατοικησιακής ανισότητας και την προώθηση ενός πιο δίκαιου και ανθεκτικού κοινωνικού πλαισίου.
Επίσης, η χρηματοδότηση κοινωνικών κατοικιών μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης προσφέρει μια μοναδική ευκαιρία για τα κράτη-μέλη να ενισχύσουν τις υποδομές τους και να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής των πολιτών τους. Τέλος, η παραχώρηση γης από το κράτος είναι ένας αποφασιστικός παράγοντας για την υλοποίηση του νέου μοντέλου κοινωνικών κατοικιών. Με τη σωστή διαχείριση και την ανάπτυξη πολιτικών που θα εξασφαλίζουν τη βιωσιμότητα και την οικονομική αποδοτικότητα, το κράτος μπορεί να παρέχει ένα σταθερό θεμέλιο για την επίτευξη ενός κοινωνικά δίκαιου και οικονομικά βιώσιμου συστήματος κατοικίας.
Με την υλοποίηση αυτών των στρατηγικών, τονίζουν οι εργαζόμενοι, «το πρόγραμμα κοινωνικής κατοικίας μπορεί να γίνει πιο ελκυστικό και προσβάσιμο για νέα ζευγάρια, παρέχοντάς τους ένα στέρεο θεμέλιο για την ανάπτυξη της οικογένειας και την καριέρα τους, ενώ ταυτόχρονα ενισχύει την κοινωνική συνοχή και την οικονομική βιωσιμότητα των κοινοτήτων».
Πώς μπορεί να γίνει η χρηματοδότηση
1. Κρατικές επιδοτήσεις: Πρόταση για κρατικές επιδοτήσεις που θα καλύπτουν ένα μέρος του κόστους κατασκευής και θα διασφαλίζουν την προσβασιμότητα των κατοικιών για χαμηλόμισθους πολίτες.
2. Εισφορές εργαζομένων και εργοδοτών στη χρηματοδότηση κοινωνικών κατοικιών:
Η ενσωμάτωση εισφορών τόσο από εργαζομένους όσο και από εργοδότες μπορεί να αποτελέσει σημαντική πηγή χρηματοδότησης για την υλοποίηση και τη συντήρηση κοινωνικών κατοικιών. Αυτός ο συνδυασμός συμβάλλει στη δημιουργία ενός βιώσιμου οικονομικού μοντέλου που ενισχύει την κοινωνική ευθύνη και την αλληλεγγύη μεταξύ των συμμετεχόντων.
α) Μοντέλα εισφορών εργαζομένων και εργοδοτών
Αμεσες εισφορές:
Εργαζόμενοι: Παρακράτηση ενός ποσοστού του μισθού των εργαζομένων που επιθυμούν να συμμετάσχουν στο πρόγραμμα κοινωνικής κατοικίας, με αντίστοιχες φοροαπαλλαγές για τους συμμετέχοντες.
Εργοδότες: Εισφορές μέρους των κερδών των επιχειρήσεων και άμεσες εισφορές στα ταμεία κοινωνικής κατοικίας, επίσης με φορολογικά κίνητρα.
β) Εμμεσες εισφορές μέσω συνδικαλιστικών συμφωνιών:
Σύναψη συμφωνιών ανάμεσα σε συνδικάτα και εργοδότες για την καταβολή εισφορών στα ταμεία κοινωνικής κατοικίας, ως μέρος των συλλογικών συμφωνιών.
3. Δημιουργία ειδικών Ταμείων:
Καθιέρωση Ταμείων Κοινωνικής Κατοικίας: Ιδρυση ειδικών Ταμείων που τα διαχειρίζονται ανεξάρτητες Αρχές ή τρίτοι φορείς, όπου κατατίθενται οι εισφορές και από όπου χρηματοδοτούνται έργα κατοικίας.
4. Διαφοροποιημένα σχήματα χρηματοδότησης: Ενθάρρυνση της χρήσης διαφοροποιημένων σχημάτων χρηματοδότησης, όπως social bonds, ή χρηματοδοτήσεις μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης και της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων.
Τα social bonds είναι κοινωνικά ομόλογα, δηλαδή τίτλοι σταθερού εισοδήματος, των οποίων τα έσοδα προορίζονται για τη χρηματοδότηση ή την αναχρηματοδότηση νέων και υφιστάμενων έργων κοινωνικού αντίκτυπου, ειδικά για προσδιορισμένους πληθυσμούς-στόχους, όπως ομάδες χαμηλού εισοδήματος, εργαζόμενοι, άνεργοι ή άλλως ευάλωτες κοινωνικές κατηγορίες.
Η χρηματοδότηση κοινωνικών κατοικιών μέσω της έκδοσης social bonds (κοινωνικά ομόλογα) προσφέρει μία καινοτόμο και αποδοτική λύση για τη συγκέντρωση κεφαλαίων, με σκοπό την υλοποίηση προγραμμάτων κοινωνικής κατοικίας. Αυτή η μέθοδος συνδυάζει τη χρηματοδοτική απόδοση με την κοινωνική ωφέλεια, καθιστώντας την ελκυστική τόσο για δημόσιους φορείς όσο και για ιδιωτικούς επενδυτές που επιθυμούν να συμβάλουν σε κοινωνικούς σκοπούς.
Παραχώρηση γης από το κράτος
Η παραχώρηση γης από το κράτος αποτελεί έναν κρίσιμο παράγοντα για την υλοποίηση του νέου μοντέλου κοινωνικών κατοικιών στην Ελλάδα. Το κράτος, ως κύριος κάτοχος μεγάλων εκτάσεων αναξιοποίητης γης, μπορεί να παίξει έναν διαμορφωτικό ρόλο στην ανάπτυξη κοινωνικών κατοικιών με την παραχώρηση εκτάσεων σε ευνοϊκούς όρους.
Στρατηγικές παραχώρησης
1. Επιλογή εκτάσεων:
- Προτεραιότητα στις εκτάσεις που βρίσκονται σε κεντρικά και προσβάσιμα σημεία, κοντά σε υπηρεσίες, μεταφορικά δίκτυα και εργασιακά κέντρα για την αποφυγή κοινωνικής απομόνωσης των κατοίκων.
2. Οροι παραχώρησης:
- Οι όροι παραχώρησης πρέπει να διασφαλίζουν ότι η γη θα χρησιμοποιηθεί αποκλειστικά για κοινωνικές κατοικίες και ότι η χρήση της θα ακολουθεί βιώσιμες αρχές σχεδιασμού και ανάπτυξης.
3. Διαδικασία παραχώρησης:
- Απλοποίηση των διαδικασιών παραχώρησης για να διευκολυνθεί η γρήγορη εκκίνηση των έργων. Η διαφανής διαδικασία επιλογής και η συμμετοχή των τοπικών κοινοτήτων είναι επιβεβλημένη για την αποδοχή και την επιτυχία του προγράμματος.
Οφέλη Κρατικής Παραχώρησης
1. Μείωση κόστους:
- Η διάθεση γης χωρίς το βάρος αγοραπωλησίας μπορεί να μειώσει σημαντικά το κόστος των έργων κοινωνικής κατοικίας, καθιστώντας τα πιο προσιτά για την κυβέρνηση και τους τελικούς ωφελουμένους.
2. Διασφάλιση προσβασιμότητας:
- Εξασφαλίζει ότι οι κατοικίες θα είναι προσβάσιμες σε εκείνους που τις έχουν περισσότερο ανάγκη, όπως νέα ζευγάρια, χαμηλοεισοδηματίες και άλλες ευάλωτες ομάδες.
3. Κοινωνική συνοχή:
- Η καλά σχεδιασμένη κοινωνική κατοικία μπορεί να συμβάλει στην κοινωνική συνοχή και να προαγάγει την οικονομική ανάπτυξη των περιοχών όπου υλοποιούνται τα έργα.
Αποφυγή γκετοποίησης
Η πολυμορφία στις κατοικίες μπορεί να αποτρέψει την απομόνωση συγκεκριμένων ομάδων και την εμφάνιση κοινωνικών γκέτο.
Προτείνεται σχεδιασμός των κατοικιών, έτσι ώστε να περιλαμβάνουν διαμερίσματα διαφορετικού μεγέθους και τύπου, από μικρά στούντιο για ανύπαντρους έως μεγάλα διαμερίσματα για οικογένειες.
Προσφορά ελκυστικών οικονομικών κινήτρων για μέσα και υψηλά εισοδήματα, όπως ευνοϊκά δάνεια και φοροαπαλλαγές για αγορά ή ενοικίαση κοινωνικών κατοικιών.
Παράλληλα προτείνεται η ενεργή συμμετοχή των συνδικαλιστικών οργανώσεων των εργαζομένων στον σχεδιασμό και στην υλοποίηση του προγράμματος κοινωνικής κατοικίας, που μπορεί να προσφέρει πολλαπλά οφέλη. Αυτές οι οργανώσεις φέρουν την εμπειρία και την προοπτική των εργαζομένων, εξασφαλίζοντας ότι τα σχέδια κατοικίας θα είναι αποδοτικά, δίκαια και ευθυγραμμισμένα με τις ανάγκες των εργαζομένων.
