Καθηγητής Κοτζαμάνης για εθνικό σχέδιο για Δημογραφικό: «Πρώτο θετικό βήμα, αλλά περιλαμβάνει γενικότητες»

Ως ένα θετικό βήμα ύστερα από δεκαετίες αποκλειστικά συζητήσεων, χαρακτηρίζει την κατάρτιση του Εθνικού Σχεδίου για το Δημογραφικό ένας από τους γνώστες του θέματος, ο καθηγητής Δημογραφίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Βύρων Κοτζαμάνης, μιλώντας στη «δημοκρατία» και στον Σπύρο Γεράρδη.

Ταυτόχρονα, όμως, σημειώνει ότι αυτό περιλαμβάνει κατά κύριο λόγο γενικότητες και όχι συγκεκριμένες δράσεις, δεν αγγίζει σημαντικές παραμέτρους που επιτείνουν το πρόβλημα και διαθέτει πόρους χωρίς να βελτιώνει συνολικά τη ζωή και την καθημερινότητα όσων βρίσκονται στις παραγωγικές και αναπαραγωγικές ηλικίες.

Κ. Κοτζαμάνη, η κυβέρνηση παρουσίασε με μεγάλη καθυστέρηση -σχεδόν πέντε μηνών- το Εθνικό Σχέδιο για το Δημογραφικό, στον απόηχο και των νέων, δυσάρεστων ανακοινώσεων από την Ελληνική Στατιστική Αρχή, που δείχνουν ότι μεγαλώνει το χάσμα μεταξύ θανάτων και γεννήσεων στη χώρα.

Καταρχάς, είναι θετικό το γεγονός ότι στην Ελλάδα, όπως και στις υπόλοιπες χώρες, υπάρχει ένα Εθνικό Σχέδιο Δράσης για το Δημογραφικό. Κάτι τέτοιο δεν υπήρχε μέχρι σήμερα, παρά μόνο δύο διακομματικές επιτροπές της Βουλής, μία την προηγούμενη δεκαετία και άλλη μία πριν από τρεις δεκαετίες, που δεν οδήγησαν σε κάποιο αντίστοιχο σχέδιο.

Η δημογραφική πρόκληση είναι συνάρτηση τριών παραμέτρων: της θνησιμότητας (βλέπε θανάτους), της γονιμότητας (βλέπε γεννήσεις) και της μετανάστευσης (είσοδοι και έξοδοι από τη χώρα μας). Σε χαμηλότερο επίπεδο μπαίνει και μία άλλη παράμετρος, που είναι η μετανάστευση. Αυτές είναι οι συνιστώσες που εξηγούν πώς εξελίσσεται το μέγεθος ενός πληθυσμού, η κατανομή ανά φύλο και ηλικία, και πώς ο πληθυσμός μας είναι μοιρασμένος στον χώρο.

Το πρώτο σχόλιο, λοιπόν, είναι πως το σχέδιο δεν λαμβάνει υπόψη όλες τις συνιστώσες. Δεν υπάρχει καμία αναφορά για τη μετανάστευση. Είναι ένα πολύ σημαντικό ζήτημα, γιατί το πρόβλημα δεν είναι πως είναι περισσότεροι οι θάνατοι από τις γεννήσεις αλλά και το γεγονός ότι οι είσοδοι στη χώρα μας είναι λιγότερες από τις εξόδους την τελευταία 15ετία. Επομένως, αυτό που λέμε «μεταναστευτικό ισοζύγιο» έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο στη μείωση του πληθυσμού, καθώς πολύ περισσότεροι φεύγουν σε σχέση με αυτούς που έρχονται. Δράσεις για αυτό το φαινόμενο δεν βλέπουμε στο σχέδιο. Το δεύτερο ζήτημα είναι πως υπάρχουν περιοχές της ηπειρωτικής, κυρίως, Ελλάδας όπου ο πληθυσμός μειώνεται για συγκεκριμένους λόγους, ακόμα περισσότερο καθώς έχουν πάρα πολλούς ηλικιωμένους και ελάχιστους νέους. Στην ηπειρωτική Ελλάδα, σχεδόν πάνω από το 1/3 των δήμων είναι στα όρια της δημογραφικής κατάρρευσης, δηλαδή παρατηρούνται πάρα πολλοί θάνατοι και λίγες γεννήσεις, ακόμη και αναλογία 4,5 ή 6 θάνατοι ανά 1 γέννηση. Και αυτό δεν λαμβάνεται υπόψη στο σχέδιο.

Αναφέρατε ως πρώτη παράμετρο του Δημογραφικού τη θνησιμότητα και όχι τις γεννήσεις.

Ακριβώς, γιατί είναι είναι ένα θέμα που δεν συζητάμε και δεν αναφέρεται στο σχέδιο. Ολες οι χώρες κερδίζουν κάθε χρόνο κάτι από χρόνια ζωής, καθώς αυξάνεται ο μέσος όρος ηλικίας. Αν το συγκρίνουμε με το πώς εξελίσσεται η χώρα μας, όχι λόγω της κρίσης, από το 1995 μέχρι σήμερα, όλοι αυξάνουν τον μέσο όρο ζωής – εμείς πάμε σαν χελώνες και οι άλλοι σαν λαγοί. Αυτό έχει άμεση σχέση με το σύστημα υγείας και την υγιή γήρανση. Για να έχεις ενεργό γήρανση, που είναι και στόχος της κυβέρνησης, πρέπει να έχεις και υγιή γήρανση. Αυτό δεν χτίζεται πάνω από τα 65 έτη, αλλά σε όλη τη διάρκεια της ζωής.

Ασκείται η κριτική ότι το σχέδιο αναλώνεται στη διεύρυνση κάποιων μέτρων, επιδομάτων ή άλλων, που ήδη υλοποιούνται, χωρίς να περιλαμβάνονται ριζοσπαστικά μέτρα.

Η διάθεση των πόρων

Το σημαντικότερο σε ό,τι αφορά το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για το Δημογραφικό είναι το πώς διατίθενται οι πόροι, δηλαδή εάν η κατανομή τους είναι αποτελεσματική. Το συγκεκριμένο σχέδιο έχει γενικότητες. Θα έπρεπε να έχει πιο συγκεκριμένες δράσεις. Λέει «θα πρέπει τα παιδιά να πηγαίνουν στην Προσχολική Εκπαίδευση». Θα έπρεπε να λέει ότι «σήμερα καλείται στην Προσχολική Εκπαίδευση ένα Χ ποσοστό του σχολικού πληθυσμού, στόχος μας είναι σε 10 χρόνια να καλύπτεται το Ψ. Και γι’ αυτόν τον λόγο διαθέτουμε αυτά τα ποσά». Συνεπώς, δεν έχει φτάσει το σχέδιο σε αυτό το σημείο, γιατί δυστυχώς έχει μόνο γενικές κατευθυντήριες γραμμές.

Επιπλέον, οι επιδοματικές πολιτικές έχουν πολύ χαμηλή αποτελεσματικότητα, όταν ταυτόχρονα δεν δημιουργείται ένα ιδιαίτερα ευνοϊκό κλίμα για την οικογένεια και το παιδί . Παραδείγματος χάριν, θεσπίστηκε από την κυβέρνηση επίδομα γέννησης 2.000 ευρώ για κάθε παιδί και στα μέτρα που ανακοινώθηκαν στη ΔΕΘ αυξάνεται έως τα 3.400 ευρώ. Αυτό κοστίζει κατά μέσο όρο 150 εκατομμύρια ευρώ κάθε χρόνο και ξεπερνά το 1 δισ. σε 8 έτη. Είναι θετικό, αλλά δεν αποτελεί κίνητρο για να κάνετε ένα παιδί ή δεύτερο. Εκείνο που θα σας κάνει να κάνετε ένα παιδί ή δεύτερο, δηλαδή θα δημιουργήσει ευνοϊκές συνθήκες για να κάνετε οικογένεια, είναι να μειωθεί συνταρακτικά το κόστος έλευσης και μεγαλώματος ενός παιδιού, να αμβλυνθεί η ασυμβατότητα μεταξύ οικογενειακής και εργασιακής ζωής, να αμβλυνθούν οι έμφυλες διακρίσεις στον δημόσιο και τον ιδιωτικό βίο, όπου η γυναίκα φέρει ακόμα το σημαντικό βάρος του μεγαλώματος των παιδιών. Και αυτό δεν έχει κόστος. Θα μπορούσε να εισαχθεί στην εκπαίδευση ένα μάθημα που να έχει αυτή τη στόχευση.

Πρέπει επίσης να ληφθούν μέτρα για το στεγαστικό των νέων γενεών, που είναι συνταρακτικό πρόβλημα στα μεγάλα αστικά κέντρα. Να δίνουμε δάνεια με χαμηλά επιτόκια σε 20.000 νοικοκυριά, όπως έγινε με το πρόγραμμα «Σπίτι μου», δεν αλλάζει τίποτα. Απαιτείται ένα διευρυμένο πρόγραμμα κοινωνικής κατοικίας και προσφοράς ενοικίασης κατοικίας με χαμηλό ενοίκιο, όπως έχουν κάνει οι περισσότερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης όχι τώρα, αλλά εδώ και δεκαετίες. Η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα στην Ευρωπαϊκή Ενωση που έχει μηδενικό ποσοστό κοινωνικής κατοικίας. Δεν είναι τρελοί οι άλλοι που το έκαναν!

Παράλληλα, πρέπει να μειωθεί δραστικά η ανεργία στους νέους, να αυξηθούν τα εισοδήματά τους και να αμβλυνθεί η ανασφάλεια για τον νέο, που είναι τρομακτική στη χώρα μας. Και ταυτόχρονα, στο πλαίσιο ενός κράτους πρόνοιας, θα πρέπει να υπάρξουν προβλέψεις, μέτρα και δράσεις που θα δίνουν τη δυνατότητα στους νέους αλλά και στους ηλικιωμένους, σε περίπτωση «ατυχίας», πόσο μάλλον όταν έχουν οικογένεια και παιδιά, να μη μένουν στο παγκάκι.

Πρέπει λοιπόν να εξειδικευτεί το σχέδιο, ώστε να έχουμε το μέγιστο αποτέλεσμα, γιατί το θέμα μας δεν είναι απλώς να διαθέτουμε πόρους, αλλά αυτοί να κατευθύνονται σε τέτοιες δράσεις που, όπως δείχνει η διεθνής εμπειρία και βιβλιογραφία, θα έχουν αποτέλεσμα. Το να ξεκινάμε με δράσεις και μέτρα που δεν έχουν το μέγιστο αποτέλεσμα, από τη στιγμή που είμαστε μια χώρα που δεν μπορεί να διαθέσει άπειρους πόρους, είναι προβληματικό.

Περίπου 500.000 έφυγαν από την Ελλάδα τα τελευταία 15 χρόνια

Ο κ. Κοτζαμάνης εκτιμά ότι τα τελευταία 15 χρόνια έφυγαν από τη χώρα περίπου 500.000 άτομα και υπογραμμίζει πως το μεγάλο πρόβλημα προκαλείται όχι από τους λεγόμενους «υπερεκπαιδευμένους», αλλά από τη μεγαλύτερη μάζα όσων έχουν μεσαίες ή χαμηλές δεξιότητες. Παρακολουθούμε τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη από το 2019 να αναφέρεται αρκετά συχνά στο φαινόμενο του brain drain και έχει ανακοινωθεί μια σειρά από πρωτοβουλίες, ώστε να επιστρέψουν Ελληνες που έχουν φύγει στο εξωτερικό. Δεν είναι αυτό προς τη σωστή κατεύθυνση;

Ειδικά σε ό,τι αφορά όσους φεύγουν από τη χώρα, κακώς η συζήτηση επικεντρώνεται από τους πολιτικούς και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης στο brain drain, σε όσους είναι «υπερκπαιδευμένοι», δηλαδή έχουν πάρα πολλές δεξιότητες. Ως δημογράφος εκτιμώ ότι τα τελευταία 15 χρόνια η ζυγαριά αυτή ήταν αρνητική κατά 500.000 άτομα. Πρώτον, δεν έφυγαν μόνο Ελληνες, αλλά και πάρα πολλοί αλλοδαποί ή παιδιά αλλοδαπών που ήταν εγκατεστημένοι στη χώρα μας τις προηγούμενες δεκαετίες.

Επίσης, δεν έφυγαν μονάχα άνθρωποι με διδακτορικά, μεταπτυχιακά και δεξιότητες. Εφυγαν και πάρα πολλοί Ελληνες, αλλά κυρίως αλλοδαποί, με χαμηλές και μεσαίες δεξιότητες. Εξ ου και τα προβλήματα που υπάρχουν τα τελευταία 2-3 χρόνια σε μια σειρά από τομείς, όπως είναι η οικοδομή και ο τουρισμός. Επομένως, καλώς γίνεται η συζήτηση για το brain drain, αλλά κακώς επικεντρωνόμαστε μονάχα σε αυτό, γιατί δεν έφυγαν μόνο άτομα υπερεκπαιδευμένα, κυρίως Ελληνες. Εφυγε από τη χώρα ένα μεγάλο κομμάτι αλλοδαπών που είχαν μεσαίες ή χαμηλές δεξιότητες και ένα κομμάτι Ελλήνων που είχαν μεσαίες δεξιότητες. Ολοι αυτοί είναι και στις παραγωγικές και αναπαραγωγικές ηλικίες 25-45 ετών, που θα μπορούσαν να δημιουργήσουν εδώ οικογένεια και να κάνουν παιδιά.

Πηγή: Εφημερίδα Δημοκρατία