Η κρίσιμη έκθεση που κατάρτισε η Έλενα Κουντουρά ως εισηγήτρια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τον «Αντίκτυπο της ενδοοικογενειακής βίας στις γυναίκες και τα παιδιά και τα δικαιώματα γονικής επιμέλειας» υπερψηφίστηκε με συντριπτική πλειοψηφία από τις δύο Επιτροπές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για την Ισότητα των Φύλων και τα Δικαιώματα των Γυναικών (FEMM) και Νομικών Θεμάτων (JURI) με 43 ψήφους υπέρ, 3 κατά και 4 αποχές.
Πρόκειται για μία προοδευτική εμβληματική έκθεση που η Έλενα Κουντουρά διαμόρφωσε εκ μέρους της Επιτροπής FEMM, με στόχο να δημιουργηθεί ένα ολοκληρωμένο και ολιστικό πλαίσιο στην ΕΕ για την αποτελεσματική προστασία των γυναικών και των παιδιών από την ενδοοικογενειακή βία και για τα ζητήματα γονικής επιμέλειας.
Η έκθεση ολοκληρώθηκε με πολύ μεγάλη επιτυχία μετά από πέντε μήνες εντατικών διαπραγματεύσεων, έχοντας συγκεντρώσει εξαιρετικά μεγάλο ενδιαφέρον από όλες τις πολιτικές ομάδες του Ευρωκοινοβουλίου που συνέβαλαν με 369 τροπολογίες αρχικά και 49 συμβιβαστικές τροπολογίες στο τελικό κείμενο. Μετά την υπερψήφισή της στις αρμόδιες Επιτροπές, θα τεθεί προς ψήφιση το Σεπτέμβριο στην Ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τοποθετείται ξεκάθαρα: η αποτυχία της αναγνώρισης και της αποτελεσματικής αντιμετώπισης των περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας κατά τον καθορισμό της επιμέλειας και των δικαιωμάτων επίσκεψης των παιδιών, αποτελεί παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των γυναικών και των παιδιών στη ζωή, σε μια ζωή χωρίς βία, και συνιστά εμπόδιο στην υγιή ανάπτυξη του παιδιού.
Οι ξεκάθαρες θέσεις που παίρνει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο μέσω της έκθεσης αυτής έχουν ιδιαίτερη σημασία, καθώς η ενδοοικογενειακή βία στα ζητήματα της επιμέλειας αποτελεί μείζον θέμα που δεν έχει επαρκώς αντιμετωπιστεί πολιτικά και νομοθετικά μέχρι σήμερα σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Μόνο μία μειοψηφία κρατών μελών της ΕΕ έχουν σε ισχύ νόμους που καθιστούν τη βίαιη συμπεριφορά ενός γονιού καθοριστικό παράγοντα στην απόφαση για τα ζητήματα επιμέλειας.
Σε ορισμένα κράτη μέλη η ενδοσυντροφική βία κατά των γυναικών συχνά παραμελείται και ο βασικός κανόνας της κοινής επιμέλειας ή γονικής μέριμνας φαίνεται συχνά να υπερισχύει σε περιπτώσεις επιμέλειας παιδιών, καθώς και σε ρυθμίσεις και αποφάσεις σχετικά με την πρόσβαση, τις επισκέψεις και την επικοινωνία μαζί τους, στη βάση επικίνδυνων αντιλήψεων ότι η βία θα σταματήσει με τη διάλυση του γάμου ή της σχέσης ή ότι ένας βίαιος σύντροφος μπορεί να είναι καλός γονέας (σ.σ. δεν ρώταγαν τον Γιάννη Λοβέρδο επ αυτού; ).
Σύμφωνα μάλιστα με στοιχεία του GREVIO, του ανεξάρτητου οργάνου εμπειρογνωμόνων του Συμβουλίου της Ευρώπης, αρμόδιου για την παρακολούθηση της εφαρμογής της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης, παρατηρούνται ανεπαρκή μέτρα σε ισχύ για την ασφάλεια των γυναικών θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας και των παιδιών τους στις περιπτώσεις αποφάσεων για τα δικαιώματα επιμέλειας και επίσκεψης σε όλα τα εξεταζόμενα κράτη μέλη.
Συγκεκριμένα, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με την Έκθεση αυτή συστήνει ένα πλαίσιο προτάσεων που καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη της ΕΕ να λάβουν υπόψη και να υιοθετήσουν:
ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΕΚΘΕΣΗΣ
- Η βία μεταξύ των συντρόφων είναι ξεκάθαρα ασυμβίβαστη με το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού και με την κοινή επιμέλεια και φροντίδα, λόγω των σοβαρών επιπτώσεων που επιφέρει στις γυναίκες και τα παιδιά, συμπεριλαμβανομένου του κινδύνου βίας και μετά το χωρισμό και του κινδύνου ακραίων πράξεων γυναικοκτονιών και παιδοκτονιών.
- Η προστασία των γυναικών και των παιδιών από τη βία, και το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού πρέπει να είναι ύψιστης σημασίας και να υπερισχύουν οποιοδήποτε άλλων κριτηρίων κατά τον καθορισμό της επιμέλειας, των δικαιωμάτων πρόσβασης και επισκέψεων.
- Η ανάκληση των δικαιωμάτων επιμέλειας και επίσκεψης του κακοποιητικού συντρόφου και η ανάθεση αποκλειστικής επιμέλειας στη μητέρα, εάν είναι θύμα βίας, μπορεί να αποτελέσει τον μοναδικό τρόπο για την αποτροπή περαιτέρω βίας και δευτερογενούς θυματοποίησης.
- Τα νομικά προστατευτικά μέτρα πρέπει να εφαρμόζονται πλήρως από τα κράτη μέλη για την αποτελεσματική προστασία των γυναικών και των παιδιών από τη βία και δεν πρέπει να περιορίζονται λόγω της άσκησης των γονικών δικαιωμάτων, ενώ οι αποφάσεις για υποθέσεις συνεπιμέλειας θα πρέπει να αναβάλλονται έως ότου διενεργηθούν επαρκείς έρευνες για τα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας και διενεργηθεί σχετική εκτίμηση κινδύνου.
- Η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, το πρώτο διεθνώς δεσμευτικό νομικό κείμενο για την πρόληψη, δίωξη και εξάλειψη της έμφυλης βίας , πρέπει άμεσα να κυρωθεί και να εφαρμοστεί στο σύνολο της από τα κράτη μέλη της ΕΕ που δεν το έχουν πράξει και από την ίδια την ΕΕ.
- Καλείται η Κομισιόν να προσθέσει τη βία με βάση το φύλο στη λίστα των εγκλημάτων στην ΕΕ (Eurocrimes) και να το χρησιμοποιήσει ως βάση για να προτείνει δεσμευτικά μέτρα και μια ολιστική ευρωπαϊκή οδηγία, συμπληρωματικά με την εφαρμογή της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης, για την πρόληψη και αντιμετώπιση όλων των μορφών έμφυλης βίας, συμπεριλαμβανομένου του αντίκτυπου της ενδοσυντροφικής και ενδοοικογενειακής βίας σε γυναίκες και τα παιδιά.
Με την έκθεση ακόμη αντιμετωπίζονται μία σειρά από άλλα εξαιρετικά κομβικά ζητήματα και έχουν διαμορφωθεί συγκεκριμένες προτάσεις:
- ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗΣ ΣΥΝΕΠΙΜΕΛΕΙΑΣ
Υπογραμμίζεται ότι σε όλες τις ενέργειες που αφορούν παιδιά, πρωταρχικό μέλημα αποτελεί το βέλτιστο συμφέρον τους. Είναι αντίθετο προς το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού εάν ο νόμος δίνει αυτόματα τη γονική επιμέλεια σε κάποιον ή και στους δύο γονείς, δεδομένου ότι η εκτίμηση βέλτιστου συμφέροντος του παιδιού είναι μια μοναδική δραστηριότητα που πρέπει να αναλαμβάνεται για κάθε μεμονωμένη περίπτωση, υπό το φως των συγκεκριμένων περιστάσεων κάθε παιδιού.
- ΑΠΟΡΡΙΨΗ ΣΥΝΔΡΟΜΟΥ ΓΟΝΙΚΗΣ ΑΠΟΞΕΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΑΦΩΝ ΟΡΩΝ
Η γονική αποξένωση και παρόμοιες έννοιες και όροι πρέπει να απορριφθούν, καθώς δεν διαθέτουν την απαραίτητη επιστημονική τεκμηρίωση, και συχνά χρησιμοποιούνται στο πλαίσιο περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας, ως στρατηγική κατά των θυμάτων της βίας, θέτοντας υπό αμφισβήτηση τις γονικές δεξιότητες των θυμάτων, απορρίπτοντάς τα λεγόμενα τους και αγνοώντας τη βία στην οποία εκτίθενται τα παιδιά.
Καλούνται τα κράτη μέλη της ΕΕ να μην αναγνωρίζουν το σύνδρομο γονικής αποξένωσης στη νομοθεσία τους και στις δικαστικές πρακτικές τους, και να αποθαρρύνουν ή ακόμη και να απαγορεύσουν τη χρήση του κατά τη διάρκεια των δικαστικών διαδικασιών, ιδιαίτερα κατά τον έλεγχο για τον καθορισμό της ύπαρξης ή μη βίας.
- ΑΠΟΡΡΙΨΗ ΤΗΣ ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΣΗΣ ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΕΝΔΟΣΥΝΤΡΟΦΙΚΗΣ ΒΙΑΣ
Τα κράτη μέλη καλούνται να διασφαλίσουν ότι η ασφάλεια και η προστασία των θυμάτων αποτελεί πρώτη προτεραιότητα στο πλαίσιο των υποθέσεων οικογενειακού δικαίου και ότι μηχανισμοί εναλλακτικής επίλυσης διαφορών, όπως η διαμεσολάβηση, δεν θα πρέπει να χρησιμοποιούνται σε περιπτώσεις παρουσίας βίας κατά των γυναικών και των παιδιών, είτε πριν ή κατά τη διάρκεια της δικαστικής διαδικασίας, προκειμένου να αποφευχθεί περαιτέρω βλάβη για τα θύματα.
- ΕΚΔΙΚΑΣΗ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΑΠΟ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΜΕΝΑ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑ/ΔΙΚΑΣΤΕΣ
Οι υποθέσεις Οικογενειακού Δικαίου θα πρέπει να εξετάζονται από εξειδικευμένα δικαστήρια και δικαστές, με την υποστήριξη ειδικών επιστημόνων, πχ. ψυχολόγων, παιδοψυχολόγων κτλ.
Καλούνται τα κράτη μέλη της ΕΕ να θεσπίσουν εξειδικευμένα δικαστήρια και τμήματα δικαστηρίων, καθώς και κατάλληλη νομοθεσία, κατάρτιση, διαδικασίες και κατευθυντήριες γραμμές για όλους τους επαγγελματίες που ασχολούνται με τα θύματα ενδοσυντροφικής βίας, προκειμένου να αποφευχθούν αποκλίσεις μεταξύ δικαστικών αποφάσεων και διακρίσεις ή δευτερογενής θυματοποίηση κατά τη διάρκεια των δικαστικών, ιατρικών και αστυνομικών διαδικασιών επιμέλειας και προστασίας των παιδιών.
Τονίζεται η ανάγκη για τη θέσπιση φιλικής δικαιοσύνης προς τα παιδιά και τις γυναίκες θύματα ενδοοικογενειακής βίας, ενώ τα Κράτη Μέλη καλούνται να διασφαλίσουν την αποτελεσματική προστασία τους, καθώς και το δικαίωμα τους σε ακρόαση.
- ΔΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΑΚΡΟΑΣΗΣ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ
Υπογραμμίζεται ότι η ακρόαση του παιδιού είναι ζωτικής σημασίας προκειμένου να διαπιστωθεί το βέλτιστο συμφέρον του κατά την εξέταση υποθέσεων επιμέλειας. Σε όλες τις περιπτώσεις, αλλά κυρίως σε περιπτώσεις όπου υπάρχει υπόνοια ενδοσυντροφικής βίας, οι ακροάσεις αυτές πρέπει να διεξάγονται σε φιλικό προς τα παιδιά περιβάλλον, από καταρτισμένους επαγγελματίες, συμπεριλαμβανομένων όσων έχουν ειδίκευση στην παιδονευροψυχιατρική, ώστε να αποφεύγεται η επιδείνωση του τραύματος και της θυματοποίησης. Ζητείται να θεσπιστούν ελάχιστα πρότυπα σε επίπεδο ΕΕ σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο θα πρέπει να διενεργούνται αυτές οι ακροάσεις.
- ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΜΕΝΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΤΩΝ ΑΡΧΩΝ ΠΟΥ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΥΝ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ ΕΝΔΟΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗΣ ΒΙΑΣ
Απαιτείται υποχρεωτική εξειδικευμένη εκπαίδευση του δικαστικού, αστυνομικού και ιατροδικαστικού προσωπικού για όλες τις μορφές ενδοοικογενειακής βίας και τους μηχανισμούς της (όπως χειραγώγηση, ψυχολογική βία, εξαναγκαστικός έλεγχος, η επίδραση της ενδοσυντροφικής βίας στα δικαιώματα των παιδιών και την προστασία τους και ευημερία τους).
Όλοι οι επαγγελματίες που εμπλέκονται θα πρέπει να εκπαιδεύονται στο πώς να επικοινωνούν καλύτερα και να υποστηρίζουν τα θύματα, και πώς θα αξιολογούν κάθε κατάσταση χρησιμοποιώντας αξιόπιστα εργαλεία εκτίμησης κινδύνου. Όπως επίσης θα πρέπει να αποκτούν επαρκείς δεξιότητες για να μπορούν να εντοπίζουν τα σημάδια της κακοποίησης.
- ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΘΥΜΑΤΩΝ ΣΕ ΔΟΜΕΣ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ
Πρέπει να παρέχεται επαρκής πρόσβαση σε ειδικές υπηρεσίες υποστήριξης και η προστασία των γυναικών και των παιδιών, που είναι θύματα ενδοοικογενειακής βίας να διασφαλίζεται σε όλα τα κράτη μέλη, μέσα από την αύξηση των κρατικών και κοινοτικών πόρων, των δομών και των αποτελεσματικών μέτρων.
- ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΒΙΑΣ ΣΕ ΠΕΡΙΟΔΟΥΣ ΚΡΙΣΗΣ
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο καλεί την Επιτροπή να αναπτύξει ένα ευρωπαϊκό πρωτόκολλο για την αντιμετώπιση της βίας κατά των γυναικών σε περιόδους κρίσης και έκτακτης ανάγκης, με σκοπό:
– την πρόληψη της βίας κατά των γυναικών και την υποστήριξη των θυμάτων σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, όπως η πανδημία COVID-19
– τη δημιουργία ασφαλούς και ευέλικτου συστήματος προειδοποίησης έκτακτης ανάγκης
– την ένταξη στις βασικές υπηρεσίες που παρέχονται στα κράτη-μέλη, σε υπηρεσίες προστασίας για τα θύματα, όπως γραμμές βοήθειας, και σε ασφαλής διαμονή και υπηρεσίες υγείας
- ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΒΙΑΣ ΕΝΑΝΤΙΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ
H δίκαιη μισθοδοσία και η οικονομική ανεξαρτησία αποτελούν απαραίτητη προϋπόθεση για την ενδυνάμωση των γυναικών, ώστε να μπορούν να απομακρυνθούν από μία βίαιη και κακοποιητική σχέση. Τα κράτη μέλη και οι τοπικές αρχές καλούνται:
– να εγγυηθούν την ασφάλεια και την οικονομική ανεξαρτησία των θυμάτων μέσα από την πρόσβαση σε στέγαση και σε βασικές δημόσιες υπηρεσίες, όπως υγεία, μεταφορές, αλλά και την επαγγελματική ψυχολογική υποστήριξη τους
– να εφαρμόσουν συγκεκριμένα μέτρα για την εξάλειψη της οικονομικής βίας και την προστασία του εισοδήματος των θυμάτων έμφυλης βίας
– να δημιουργήσουν ένα πλαίσιο για γρήγορες και αποτελεσματικές αποφάσεις στα επιδόματα παιδιού, την ενδυνάμωση των γυναικών, την οικονομική ασφάλεια και ανεξαρτησία των θυμάτων.
- ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΤΡΟΠΗ ΤΗΣ ΒΙΑΣ
Η αποτελεσματική τιμωρία των δραστών είναι απαραίτητη τόσο για να αποτραπεί η συνέχιση της βίας αλλά και για να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη κυρίως των θυμάτων απέναντι στις δημόσιες αρχές. Ωστόσο, μόνο η φυλάκιση των δραστών, δεν αρκεί για να αποτρέψει μελλοντική βία και απαιτούνται ειδικά προγράμματα εκπαίδευσης και αποκατάστασης
Επομένως, καλούνται τα κράτη μέλη, στο πλαίσιο του Άρθρου 16 της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης, να λάβουν αναγκαία νομοθετικά ή άλλα μέτρα για να δημιουργήσουν ή να ενισχύσουν εκπαιδευτικά προγράμματα για τους θύτες ενδοοικογενειακής βίας με στόχο την αποτροπή βίας και την αλλαγή των μοτίβων βίαιων συμπεριφορών.
- ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΑΛΕΙΨΗ ΤΗΣ ΒΙΑΣ
Η Κομισιόν και τα κράτη μέλη καλούνται να συνεργαστούν στενά για να δημιουργήσουν έναν μόνιμο μηχανισμό που θα παρέχει εναρμονισμένα, ποιοτικά, ακριβή, αξιόπιστα και συγκρίσιμα σε επίπεδο ΕΕ στοιχεία για τη βία κατά των γυναικών και των παιδιών, για τη χρήση τους στη διαμόρφωση των πολιτικών για την πρόληψη και αντιμετώπιση της βίας.
