Με ένα υπηρεσιακό σημείωμα (non paper) και όχι επίσημη ανακοίνωση, η κυβέρνηση Μπάιντεν ενημέρωσε Ελλάδα, Κύπρο, Ισραήλ, Αίγυπτο, Τουρκία, Ε.Ε. ότι καταργεί με το έτσι θέλω τη μεταφορά του φυσικού αερίου με αγωγό από την περιοχή της Αν. Μεσογείου μέσω της Κρήτης στην Ευρώπη.
- Από την Κύρα Αδάμ
Στο σχετικό non paper, το ενδιαφέρον των ΗΠΑ εστιάζεται στην ακύρωση της κατασκευής του αγωγού φυσικού αερίου EastMed, που θα μετέφερε -αν και όταν κατασκευαζόταν- φυσικό αέριο από Κύπρο, Ισραήλ, Αίγυπτο προς την Ευρώπη, μέσω Κρήτης. Σπεύδουν, όμως, οι ΗΠΑ να ξεκαθαρίσουν ότι ευνοούν μετά χαράς τις διασυνδέσεις ηλεκτρικής ενέργειας από την Αν. Μεσόγειο προς την Ευρώπη.
Με δύο λόγια, η αμερικανική κυβέρνηση του Τζο Μπάιντεν «απαγορεύει» τη μεταφορά φυσικού αερίου από τη Αν. Μεσόγειο στην Ευρώπη μέσω αγωγών. Υπενθυμίζεται ότι οι ΗΠΑ τις προηγούμενες δεκαετίες επέμεναν και επέβαλλαν την πολιτική τους, ότι η Ευρώπη δεν μπορεί να έχει μία και μόνη πηγή ενέργειας -δηλαδή το μονοπώλιο των ρωσικών αγωγών- και γι’ αυτό η Ουάσινγκτον είχε γίνει σταυροφόρος των «πολλαπλών πηγών ενέργειας» στην Ευρώπη «για την ασφάλειά της» (υπενθυμίζεται η κατάργηση του αγωγού ρωσικού πετρελαίου Μπουργκάς – Αλεξανδρούπολη και η βίαιη ανατροπή όλων των σχεδίων της κυβέρνησης Καραμανλή – Πούτιν για ρωσικούς αγωγούς στην Ελλάδα).
Παιχνίδια γεωπολιτικής
Αυτή η μεγάλη και κρίσιμη αλλαγή της αμερικανικής ενεργειακής πολιτικής απέναντι στην Ευρώπη εντάσσεται στα ευρύτερα σχέδια και σκοπιμότητες της σημερινής αμερικανικής γεωπολιτικής. Το πολιτικό κόστος αυτής της μεγάλης μεταβολής δεν εξηγείται ούτε δικαιολογείται απλώς με δήθεν πρόθεση της Ουάσινγκτον να στηρίξει τα σχέδια Ερντογάν στην Αν. Μεσόγειο.
Τούτο τεκμαίρεται από απολύτως αξιόπιστες διπλωματικές πηγές, σύμφωνα με τις οποίες -και κατά το κοινώς λεγόμενον- το φυσικό αέριο της Αν. Μεσογείου «παίζεται στα ζάρια» ανάμεσα στην Ουάσινγκτον και τη Μόσχα.
Οι ίδιες πηγές επιμένουν ότι κατά τη διάρκεια των πρόσφατων αμερικανορωσικών επαφών (Μπάιντεν – Πούτιν) για το θέμα της Ουκρανίας, η ρωσική πλευρά έριξε στο τραπέζι την πρόταση να καταργηθεί κάθε είδους μεταφορά φυσικού αερίου από την Αν. Μεσόγειο προς την Ευρώπη. Να σβήσει από τον χάρτη, δηλαδή, η προοπτική μεταφοράς φυσικού αερίου από την Αν. Μεσόγειο στην Ευρώπη μέσω του αγωγού EastMed, αν και όποτε αυτός επρόκειτο να κατασκευαστεί.
Η ρωσική πλευρά ζήτησε, ακόμα, να καταργηθεί και η μεταφορά φυσικού αερίου από την Αν. Μεσόγειο προς την Ευρώπη με τη μορφή LNG (υγροποιημένο φυσικό αέριο), μέσω των ειδικών δεξαμενόπλοιων (Gas Tanker LNG). Με άλλα λόγια, η Μόσχα απαίτησε τη σχεδόν κατ’ αποκλειστικότητα τροφοδοσία της Ευρώπης με ρωσικό φυσικό αέριο.
Η αμερικανική κυβέρνηση δέχθηκε εύκολα, όπως φαίνεται και από την έκδοση του non paper, την κατάργηση του αγωγού EastMed και την κοινοποίησε αμέσως στις ενδιαφερόμενες πρωτεύουσες και την Ε.Ε., αλλά ακόμα δεν έχει εκφραστεί απέναντι στο ρωσικό αίτημα για κατάργηση και της μεταφοράς LNG από την Αν. Μεσόγειο.
Το ρωσικό «αντάλλαγμα» διεφάνη στην κατηγορηματική δημόσια ρωσική δήλωση την πρώτη ημέρα των αμερικανορωσικών επαφών στη Γενεύη, σύμφωνα με την οποία «η Ρωσία δεν πρόκειται να εισβάλει στην Ουκρανία».
Καθώς οι συνομιλίες αυτές συνεχίζονται μέσα σε ψυχροπολεμική ατμόσφαιρα, είναι άγνωστο πότε και πώς θα καταλήξουν και αν αυτές οι ενδιάμεσες επιμέρους συμφωνίες κυρίων θα ισχύσουν και ποια μορφή θα πάρουν τελικώς.
Η πρώιμη καρατόμηση του αγωγού EastMed διευκολύνει τις προσπάθειες -από την εποχή Τραμπ- της αμερικανικής κυβέρνησης να απεμπλακεί από τις εντάσεις και τριβές που δημιουργούσαν οι έρευνες εντοπισμού, εξόρυξης, διάθεσης και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων (κυρίως μεταξύ Κύπρου – Τουρκίας – Ελλάδας) στην Αν. Μεσόγειο, αν και πάντα η Ουάσινγκτον δηλώνει παρούσα και ενεργή στην τήρηση της ενεργειακής ασφάλειας στην περιοχή.
Επιπλέον η οριστική κατάργηση των σχεδίων μεταφοράς μεσογειακών υδρογονανθράκων στην Ευρώπη αυξάνει τις προοπτικές μεγάλων μεταφορών αμερικανικού LNG στην Ευρώπη απέναντι στο ρωσικό φυσικό αέριο.
Δύο κλωτσιές και μία σφαλιάρα από τον Μπάιντεν
Οι ενδιαφερόμενες κυβερνήσεις (Αθήνα, Αγκυρα, Λευκωσία, Κάιρο, Ιερουσαλήμ αλλά και η Ε.Ε.) δεν έχουν προβάλει έντονες αντιδράσεις στην αμερικανική καρατόμηση μεταφοράς του φυσικού αερίου τους στην Ευρώπη μέσω αγωγού.
Το Ισραήλ και το Κάιρο, άλλωστε, δεν επηρεάζονται υπερβολικά από την αμερικανική απόφαση, καθώς το πρώτο μέλημα και των δύο χωρών είναι η εκμετάλλευση των τεράστιων κοιτασμάτων Ταμάρ και Ζορ για εσωτερική κατανάλωση, γεγονός που έχει φέρει τις δύο χώρες πολύ κοντά στην ενεργειακή συνεργασία τους.
Αντιθέτως η αμερικανική απόφαση καρατόμησης του αγωγού EastMed ανατρέπει όλα τα σχέδια της Κυπριακής Δημοκρατίας, η οποία τα τελευταία 10 χρόνια εργάζεται για να μετατραπεί η Κύπρος σε σημαντικό κόμβο εξαγωγής υδρογονανθράκων, από το ενεργειακό «Ελντοράντο» της Αν. Μεσογείου προς την Ευρώπη, από το έδαφός της.
Η Λευκωσία υπολόγισε υπερβολικά στη δυναμική «αλλαγής του παιχνιδιού» προς όφελος της λύσης του Κυπριακού, διακηρύσσοντας ότι τα οικονομικά οφέλη από τους υδρογονάνθρακες και για τις δύο κοινότητες του νησιού θα φανούν μετά τη λύση του Κυπριακού, αποκλειόμενης της διχοτόμησης.
Δυστυχώς οι έρευνες στην κυπριακή ΑΟΖ μέχρι στιγμής ήταν κατώτερες του αναμενόμενου, ενώ δεν υπολογίστηκε σωστά η δυσκολία κατασκευής του έργου του αγωγού, ένα έργο φαραωνικών διαστάσεων.
Τουρκικοί εκβιασμοί
Το πρόσθετο και μόνιμο πλέον πρόβλημα είναι ότι η Τουρκία εκβιάζει πλέον συστηματικά την Κύπρο να δεχθεί από τώρα, χωρίς προηγούμενη λύση του Κυπριακού, την ισοκατανομή των εσόδων από τους ενεργειακούς πόρους της νήσου, επιμένοντας ότι τα «δύο κράτη» θα πρέπει να μοιράσουν τα κέρδη μισά μισά.
Η αμερικανική κατάργηση του αγωγού EastMed ισοδυναμεί με μια ισχυρή κλωτσιά στην Κύπρο, καθώς η Ουάσινγκτον αποδομεί τα σχέδια της Λευκωσίας να καταστεί, με τη σύμφωνη γνώμη Ισραήλ και Αιγύπτου, ο ευρωπαϊκός ενεργειακός κόμβος στην Αν. Μεσόγειο, δηλαδή διεθνής ενεργειακός παίκτης και παράγων ενεργειακής σταθερότητας στην περιοχή, για την οποία τόσο πολύ κόπτεται η Ουάσινγκτον.
Η δεύτερη αμερικανική κλωτσιά δόθηκε στην κυβέρνηση Μητσοτάκη, που βλέπει τώρα να διαλύεται στα χέρια της το σχέδιο όλων των προηγούμενων κυβερνήσεων να καταστεί η Ελλάδα η μεγάλη υποθαλάσσια ενεργειακή οδός υδρογονανθράκων προς την Ευρώπη μέσω Κρήτης.
Μόλις τον Ιανουάριο του 2020, Κύπρος, Ισραήλ και Ελλάδα υπέγραφαν συμφωνία για την κατασκευή του αγωγού EastΜed, χωρίς καμία πλευρά να είναι σε θέση να εκτιμήσει και να ανακοινώσει αν και πότε θα ξεκινήσει η κατασκευή.
Η Αθήνα όλη την προηγούμενη δεκαετία είχε προπαγανδίσει, η κάθε κυβέρνηση με τον τρόπο της αλλά και όλες μαζί, ότι η Ελλάδα θα μετατραπεί στον μεγάλο διαμετακομιστικό κόμβο για την μεταφορά των υδρογονανθράκων της Μεσογείου μέσω του υποθαλάσσιου αγωγού και της Κρήτης.
Το αγκάθι της ΑΟΖ
Ολες οι κυβερνήσεις αλλά και η κυβέρνηση Μητσοτάκη υποβάθμισαν επιμόνως και για λόγους κομματικού συμφέροντος ότι το μεγάλο πρόβλημα στη διαδρομή του αγωγού ήταν το γεγονός ότι αυτός έπρεπε να περάσει από την ελληνική ΑΟΖ, μεταξύ Κύπρου και Κρήτης, η οποία ακόμα και σήμερα παραμένει ανύπαρκτη, καθώς ουδέποτε έγινε η υποχρεωτική επίσημη διεκδίκηση της ελληνικής ΑΟΖ στον ΟΗΕ, ούτε φυσικά υπήρξαν ποτέ διαπραγματεύσεις για τον καθορισμό της. Ετσι με βάρκα την ελπίδα και εντελώς αόριστα η Αθήνα αυτοδιαφημίστηκε για κάποια χρόνια ως «το μεγάλο διαμετακομιστικό κέντρο».
Οι ελληνικές φαντασιώσεις τελείωσαν οριστικώς στο τέλος του 2019, όταν η κυβέρνηση Μητσοτάκη, παραδίδοντας τη Ρόδο και το Καστελόριζο στη Μεσόγειο, περιόρισε τα ελληνικά συμφέροντα μέχρι τον 28ο μεσημβρινό, αφήνοντας το ελεύθερο στην Τουρκία να αλωνίζει στην παραχωρημένη από την κυβέρνηση Μητσοτάκη ελληνική ΑΟΖ στην τουρκική ΑΟΖ ανάμεσα σε Κρήτη και Κύπρο.
Η κυβέρνηση Μητσοτάκη πόνταρε στην κατασκευή του αγωγού, εκτιμώντας επί ματαίω ότι η διαδρομή του «ευρωπαϊκού αγωγού» EastMed θα διεμβόλιζε πανηγυρικά και κατʼ ουσίαν θα οδηγούσε στη ματαίωση του καθορισμού της τουρκολιβυκής ΑΟΖ, η οποία δεν θα μπορούσε να αποτελέσει… οδόφραγμα στην πορεία των υδρογονανθράκων προς την Ευρώπη.
Η αμερικανική κατάργηση του EastMed κλώτσησε όλα τα φαραωνικά ελληνικά σχέδια για τη μετατροπή της Ελλάδας σε καθοριστικό διαμετακομιστικό κέντρο στην περιοχή της Αν. Mεσογείου. Ετσι η Αθήνα μένει και χωρίς διαμετακομιστικό κέντρο μεταφοράς υδρογονανθράκων και χωρίς ελληνική ΑΟΖ ανατολικά του 28ου μεσημβρινού, και με την τουρκολιβυκή ΑΟΖ στη θέση της και εν ισχύ από τον Ιανουάριο 2021, γεγονός που ακόμα αποκρύπτει επιμελώς η κυβέρνηση Μητσοτάκη για εκλογικούς λόγους.
Ωστόσο η κυβέρνηση Μητσοτάκη τους τελευταίους μήνες του 2021 έδειξε ότι είναι πρόθυμη να αφήσει με ελαφρά πηδηματάκια το σχέδιο EastMed και προχώρησε σε διμερή συμφωνία ηλεκτρικής διασύνδεσης με την Αίγυπτο, την οποία υποδέχεται μετά πολλών επαίνων η Ουάσινγκτον.
Αφήνοντας σύξυλη την Κύπρο και τα σχέδιά της για τον EastMed, η κυβέρνηση Μητσοτάκη ανακοίνωσε αυτάρεσκα ότι η Ελλάδα θα εξακολουθήσει να είναι διαμετακομιστικός κόμβος, «ρόλο που θα έχει ανεξαρτήτως του ποια διαδικασία όδευσης θα επιλεγεί». Δίνοντας, έτσι, το σήμα ότι η κυβέρνηση Μητσοτάκη δεν έχει κανένα πρόβλημα να αφήσει την Κύπρο και τους ενεργειακούς στόχους της μόνη της και μακριά.
Τέλος και στη «Γαλάζια Πατρίδα» του Ερντογάν
Ο Ερντογάν δεν άφησε την ευκαιρία και επιχείρησε να γίνει ο καθοριστικός ενεργειακός παίχτης στην περιοχή, επιμένοντας ότι κανένας αγωγός δεν μπορεί να περάσει χωρίς την άδεια και τη συμμετοχή της Τουρκίας στον σχεδιασμό της υποθαλάσσιας όδευσής του, ζητώντας τα «διόδια» που θα πλήρωναν οι ενδιαφερόμενες χώρες στην Αγκυρα και, φυσικά, το τελικό τίμημα που θα πλήρωναν για να περάσουν από την τουρκική ΑΟΖ.
Η Τουρκία επικαλείται το Διεθνές Δίκαιο, το οποίο δεν επιτρέπει τη διέλευση αγωγών μεταφοράς υδρογονανθράκων χωρίς τη σύμφωνη γνώμη της χώρας, από την ΑΟΖ της οποίας περνούν οι αγωγοί. (Σημειώνεται ότι το Διεθνές Δίκαιο δεν θέτει περιορισμούς και προϋποθέσεις για την υποθαλάσσια διασύνδεση ηλεκτρικής ενέργειας από τις ΑΟΖ των χωρών που διέρχονται).
Η αμερικανική απόφαση για τον EastMed θέτει τέλος στα σχέδια, στα παιχνίδια και στις απαιτήσεις του Ερντογάν να είναι αυτός ο ρυθμιστής των υδρογονανθράκων προς την Ευρώπη, διεκδικώντας οφέλη από αυτά που δεν δικαιούται, αφού δεν έχει κοιτάσματα δικά του, δεν συμμετέχει στην κατασκευή του αγωγού και δεν μπορεί να εκβιάζει την Ε.Ε. για διόδια και κέρδη.
Ετσι η Ουάσινγκτον κονταίνει κατά πολύ το εύρος και τη δύναμη της «Γαλάζιας Πατρίδας». Παρά ταύτα, οι ΗΠΑ αφήνουν την Τουρκία να πιέζει αφόρητα τη Λευκωσία (και τη λύση του Κυπριακού), προτρέποντας την Αγκυρα και τη Λευκωσία να λύσουν τις διαφορές τους «στις αλληλοκαλυπτόμενες περιοχές ΑΟΖ» δυτικά της Κύπρου. Αφού, βεβαίως, η Αθήνα έχει «οχυρωθεί μακριά, πίσω από το τείχος του 28ου μεσημβρινού που ύψωσε μόνη της.
Ανυπέρβλητες δυσκολίες για την κατασκευή του αγωγού
Την προηγούμενη δεκαετία αναπτύχθηκε η ωραία προοπτική για πολλούς υδρογονάνθρακες στην Αν. Μεσόγειο αλλά και στην Κυπριακή ΑΟΖ ειδικότερα, που θα αποτελούσαν τον οικονομικό καταλύτη για τη λύση του Κυπριακού. Παράλληλα οι υδρογονάνθρακες της Αν. Μεσογείου θα καταστούσαν την Κύπρο το νέο ευρωπαϊκό ενεργειακό θύλακα στην περιοχή, με τη μεταφορά, μέσω Κρήτης και Ελλάδας με τον αγωγό EastMed, των υδρογονανθράκων από Ισραήλ, Αίγυπτο και Κύπρο στην Ευρώπη, με παράκαμψη της Τουρκίας.
Το όνειρο είχε αρχίσει να ξεθωριάζει προ πολλού, μέχρι που έπεσε πάνω του ο αμερικανικός πέλεκυς. Οι προοπτικές κατασκευής του EastMed είχαν αρνητικό πρόσημο διότι:
- Δεν υπάρχουν πιστοποιημένες ποσότητες υδρογονανθράκων. Το υπολογιζόμενα 10 bcm / έτος μπορεί να υπάρξουν σε κάποια χρόνια, αλλά δεν υπάρχουν σήμερα.
- Αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει η αναγκαία μελέτη σκοπιμότητας που χρειάζεται τουλάχιστον δύο χρόνια, με υπολογιζόμενο κόστος 30.000.000-60.000.000 ευρώ, κάτι που είναι προϋπόθεση για έναρξη σοβαρών συζητήσεων.
- Κανένα τόσο σύνθετο τεχνολογικά έργο δεν έχει γίνει ξανά στον κόσμο.
- Ο βυθός είναι πολύ ανώμαλος και τα βάθη προσεγγίζουν το ύψος που έχει ο Ολυμπος.
- Με την παρούσα τεχνολογία αντλιοστασίων χρειάζονται οριακά υψηλές πιέσεις και σωλήνες πολύ μεγάλης διαμέτρου.
- Οι σωλήνες θα πρέπει να ποντιστούν επιτυχώς σε βάθη και βυθούς στα οποία κάτι τέτοιο δεν έχει επιχειρηθεί έως τώρα.
- Το κόστος του μέρους του αγωγού μεταξύ Κύπρου – Κρήτης μόνον ξεπερνά τα 7 δισ.
- Το όλο έργο αρχίζει σε σημερινές τιμές από τα 12 δισ.
- Αυτή η αρνητική εικόνα επέτρεψε στην Ουάσινγκτον να υποστηρίξει ότι ο EastMed είναι οικονομικά ασύμφορος και γι’ αυτόν τον λόγο δεν τον υποστηρίζει, αν και οι ΗΠΑ ουδέποτε έδειξαν ενδιαφέρον συμμετοχής τους στον αγωγό. Διά του τρόπου αυτού, όμως, έδωσαν σήμα στις μεγάλες αμερικανικές εταιρίες που δραστηριοποιούνται στην περιοχή και διαθέτουν τεχνολογία για την κατασκευή του έργου να μην πλησιάσουν τον αγωγό…
