Έως το 1996, ο ελληνικός λαός ψήφιζε βουλευτές και κόμματα που είτε θα τον κυβερνούσαν είτε θα έκαναν αντιπολίτευση. Οι αποφάσεις ήταν κατεξοχήν πολιτικές και κρίνονταν κάθε φορά στην κάλπη. Όμως, από την εκλογή Σημίτη μέχρι σήμερα, η χώρα μπήκε σε μια άλλη πολιτική πραγματικότητα, αυτήν της «τεχνοκρατίας».
- Από τον Βασίλη Γαλούπη
Έκτοτε, οι πολίτες ψηφίζουν πολιτικούς, αλλά μετά την κάλπη για τις ζωές τους αποφασίζουν μη εκλεγμένοι ουρανοκατέβατοι, οι λεγόμενοι «τεχνοκράτες». Σκέρτσοι, Πέτσες, Μενδώνηδες και Στυλιανίδηδες, δηλαδή. Ή, ακόμα χειρότερα, πρωθυπουργοί εκ Βρυξελλών και Βερολίνου, όπως ο τραπεζίτης Παπαδήμος.
Η μισή κυβέρνηση
Ένας από τους πιο φανατικούς και δεδηλωμένους οπαδούς της σημιτικής «τεχνοκρατίας» είναι ο νυν πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης. Στην κυβέρνηση που σχημάτισε μετά τις εκλογές του Ιουλίου του 2019, σχεδόν τα μισά πρόσωπα ήταν εξωκοινοβουλευτικά. Από τους 51 υπουργούς και υφυπουργούς που «διόρισε», οι 21 ήταν εξωκοινοβουλευτικοί, 18 εκ των οποίων «τεχνοκράτες».
Τα αποτελέσματα της… τεχνοκρατικής διακυβέρνησης Μητσοτάκη τα διαπιστώνει καθένας στην καθημερινότητά του. Το επιτελικό κράτος των «αρίστων» παραλύει σε μια πυρκαγιά χωρίς μποφόρ ή σε μια απλά ισχυρή χιονόπτωση. Το συντονιστικό μπάχαλο για την πανδημία συνεπάγεται καθημερινά θανάτους αβοήθητων ανθρώπων σε ράντσα ή στα σπίτια τους. Τα «πάρε-δώσε» με τους Φουρθιώτηδες βυθίζουν στον βούρκο την πολιτική ζωή του τόπου. Και οι λίστες της ντροπής φτιάχνονται για να χρηματοδοτούν ημετέρους.
Οι πρόθυμοι
Η «τεχνοκρατία», όμως, είναι και το αγαπημένο μοντέλο των λόμπι των Βρυξελλών. Κάπως έτσι, το πρόσφατο δημοσίευμα του Euractiv μπορεί να διαψεύστηκε, αλλά δεν εξέπληξε κανέναν. Όπως, μάλιστα, έγραψε η «δημοκρατία», σημαντικό ρόλο στην προώθηση ενός τεχνοκρατικού «μοντέλου Ντράγκι» για τη χώρα μας έχει αναλάβει ο διοικητής της ΤτΕ Γιάννης Στουρνάρας, ενώ ο επίτροπος Σχοινάς «ονειρεύεται» να γίνει νέος Παπαδήμος.
Όμως, από αυτές τις εξισώσεις Βρυξελλών και προθύμων λείπει ο ελληνικός λαός. Κατά το Σύνταγμα, «οι βουλευτές αντιπροσωπεύουν το έθνος», αλλά οι Βρυξέλλες και τα ουκ ολίγα πολιτικά «παιδιά» τους στην Ελλάδα δεν δίνουν και μεγάλη σημασία σε τέτοιες… λεπτομέρειες. Το έθνος, δηλαδή, μπορεί να αντιπροσωπεύεται κι από έναν… Παπαδήμο, αν το θέλουν οι Βρυξέλλες, η Καγκελαρία και οι κεντρικοί τραπεζίτες.
Πραξικόπημα Βρυξελλών
Τα τελευταία χρόνια, κάθε φορά που μια κυβέρνηση πετάει λευκή πετσέτα, εμφανίζονται ως από μηχανής θεοί οι τεχνοκράτες. Άτομα με εξειδίκευση σε έναν τομέα, απαλλαγμένα από πολιτικά βάρη και λογοδοσία στους πολίτες, τα οποία τοποθετούνται… άνωθεν για να εκτελέσουν κρίσιμες και συνήθως αντιλαϊκές αποφάσεις. Αφήνοντας έξω από τη διαδικασία τούς πολίτες, οι οποίοι δεν έχουν τη δυνατότητα να διώξουν τους τεχνοκράτες από τη θέση τους αν οι αποφάσεις τους αποδειχθούν καταστροφικές.
Κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, οι δημοκρατικά εκλεγμένες κυβερνήσεις σε Ελλάδα και Ιταλία αντικαταστάθηκαν από πρόσωπα που ήταν πιο πρόθυμα να περάσουν τα μέτρα λιτότητας που ήθελε η Ε.Ε. Ο Γιώργος Παπανδρέου ήταν ένας αποτυχημένος πρωθυπουργός, αναμφισβήτητα. Εκλεγμένος, όμως. Ο τρόπος με τον οποίο ανατράπηκε, το 2011, από Βρυξέλλες, Μέρκελ και Βενιζέλο, προκειμένου να διοριστεί πρωθυπουργός ένας τεχνοκράτης της επιλογής τους, ο πρώην διοικητής της ΤτΕ Λουκάς Παπαδήμος, ήταν ένα πολιτικό πραξικόπημα και μια βίαιη προσβολή για το σύνολο του εκλογικού σώματος.
Ποιοι είναι, λοιπόν, όλοι αυτοί οι «τεχνοκράτες» που έχουν μπει στη ζωή μας και με τις αποφάσεις τους κρίνουν τις τύχες μας; Είτε εμφανίζονται ύστερα από εκλογές είτε απευθείας από τις Βρυξέλλες. Και, εν τέλει, αποδίδει ή βλάπτει η πολυδιαφημισμένη «τεχνοκρατία», με την ανάθεση σημαντικών πολιτικών ρόλων σε διοικητικά, οικονομικά και επιστημονικά στελέχη που είναι ασύδοτα απέναντι στους πολίτες και αδοκίμαστα σε τέτοιο βάρος ευθυνών;
Ο πάταγος με τους «ειδικούς» του Κυριάκου
Οι επιλογές Μητσοτάκη βασίστηκαν στην κεντρική ιδέα του «επιτελικού κράτους». Το βάρος υλοποίησης σήκωσαν κυρίως μη εκλεγμένοι. Το πολιτικό κόστος, όμως, βαραίνει τον ίδιο τον πρωθυπουργό, όσο κι αν επιδιώκει να κρυφτεί πίσω από τους αναλώσιμους «φυτευτούς» του.
Ένας ενδεικτικός μίνι απολογισμός μη εκλεγμένων τεχνοκρατών της κυβέρνησης αποδεικνύει την παταγώδη αποτυχία:
- Ακης Σκέρτσος: Νο 3 της κυβέρνησης και υπουργός Επικρατείας. Εχει διατελέσει διευθυντής του γραφείου υπουργού Οικονομικών Στουρνάρα, του γραφείου υπηρεσιακού πρωθυπουργού Πικραμμένου και γεν. διευθυντής του ΣΕΒ. Οι προκλητικές τοποθετήσεις του έχουν προκαλέσει πολλάκις σάλο. Εχει δηλώσει με θράσος ότι «είναι αδιάφορο αν ο πρωθυπουργός διάβασε τη μελέτη Τσιόδρα – Λύτρα», ότι δεν υπάρχουν έρευνες που να τεκμηριώνουν πως οι αστυνομικοί μεταδίδουν τον κορονοϊό, ότι «ένα ενισχυμένο ΕΣΥ αποτελεί πολυτέλεια» και ότι «οι ανεμβολίαστοι πρέπει να στερούνται τις χαρές της ζωής».
- Στέλιος Πέτσας: Αρχικά υφυπουργός παρά τω Πρωθυπουργώ, σήμερα αν. υπουργός Εσωτερικών. Συμμετείχε στις διαπραγματεύσεις με την τρόικα το 2012-2014, ενώ έχει διατελέσει διευθυντής του γραφείου του Κυριάκου Μητσοτάκη. Στην Ιστορία έχει περάσει για τη «λίστα της ντροπής», με χρηματοδοτήσεις ακόμα και σε ανύπαρκτα ΜΜΕ, με πρόσχημα την πανδημία. Ως μη εκλεγμένος, δεν θεώρησε απαραίτητο να δώσει το «παρών» στην εξεταστική επιτροπή της Βουλής, απαξιώνοντας προκλητικά την κοινοβουλευτική διαδικασία.
- Λίνα Μενδώνη: Ακλόνητη υπουργός Πολιτισμού. Είναι αρχαιολόγος, έχοντας διατελέσει για μία δεκαετία γ.γ. του υπουργείου. Χρεώνεται πολιτικά την επιλογή Λιγνάδη στο Εθνικό Θέατρο, δίχως ωστόσο να παραιτηθεί όταν συνελήφθη ο ηθοποιός με κατηγορίες βιασμού, αλλά και με το τσιμέντωμα της Ακρόπολης, για το οποίο διασύρεται η χώρα μας διεθνώς.
- Νίκος Χαρδαλιάς: Διορίστηκε αρχικά γ.γ. Πολιτικής Προστασίας και στη συνέχεια, επί πανδημίας, υφυπουργός. Σήμερα είναι υφυπουργός Εθνικής Άμυνας. Διετέλεσε επί τρεις τετραετίες δήμαρχος Βύρωνα. Επί Χαρδαλιά συντελέστηκε η μεγαλύτερη οικολογική τραγωδία στην ιστορία της Ελλάδας: Η διαχείριση της πυρκαγιάς στην Εύβοια και στο δάσος της Βαρυμπόμπης ήταν καταστροφική. Ο τότε υφυπουργός δήλωσε ότι είχε ισχυρούς ανέμους, κάτι που διέψευσαν οι μετεωρολόγοι.
- Χρήστος Στυλιανίδης: Υπουργός Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας, Ευρωπαίος επίτροπος για τη Διαχείριση Κρίσεων και ευρωβουλευτής το 2014 για την Κύπρο. Χρεώνεται πολιτικά την κατάρρευση όλων των μηχανισμών στην πρόσφατη χιονόπτωση. Τουλάχιστον ο Χαρδαλιάς ήταν «μάχιμος». Ο Στυλιανίδης έβγαλε ολόκληρη κυβερνητική πανωλεθρία ατσαλάκωτος στο γραφείο του, ενώ η τοποθέτησή του στη Βουλή προκάλεσε κλαυσίγελο.
- Μίνα Γκάγκα: Αναπληρώτρια υπουργός Υγείας από τον Αύγουστο, πνευμονολόγος και υποψήφια με τη Ν.Δ. στο Επικρατείας το 2019, αλλά δεν εξελέγη. Επί θητείας Πλεύρη – Γκάγκα, η Ελλάδα βρίσκεται στις υψηλότερες θέσεις παγκοσμίως σε θανάτους. Η πνευμονολόγος εκτέθηκε ανεπανόρθωτα όταν, στις 8 Ιανουαρίου, δήλωσε ότι «σε δύο με τρεις εβδομάδες τα πράγματα θα είναι καλύτερα στο μέτωπο της πανδημίας». Έκτοτε, όποια βαρύτητα των λόγων της αποδυναμώθηκε στην κοινή γνώμη.
Υπάρχουν, όμως, και δύο διαφορετικές περιπτώσεις που, ωστόσο, έχουν τη σημασία τους, αφού εντάσσονται στο ίδιο τεχνοκρατικό μοντέλο διακυβέρνησης. Συγκεκριμένα:
- Γιώργος Γεραπετρίτης: Νο2 της κυβέρνησης και υπουργός Επικρατείας. Τυπικά είναι εκλεγμένος, χωρίς ψήφους, μέσω του ψηφοδελτίου Επικρατείας, αλλά η επιλογή του έγινε με τεχνοκρατικά κριτήρια. Είναι νομικός και έχει διατελέσει σύμβουλος σε υπουργεία, αλλά και στο Δ.Σ. του ΟΤΕ. Εκσυγχρονιστής επί Σημίτη, τεχνοκράτης στην κυβέρνηση Γ. Παπανδρέου και εκ μετεγγραφής στη Ν.Δ. Εμπνευστής του «κατεδαφισμένου» επιτελικού κράτους, με υπερεξουσίες, και συνομιλητής του Φουρθιώτη. «Χάρισε» στον Ερντογάν τα 6 ναυτικά μίλια και ξεσήκωσε το πανελλήνιο με τις προκλητικές δηλώσεις του για τις αχρείαστες 5.000 ΜΕΘ.
- Σωτήρης Τσιόδρας: Κατά τη διάρκεια της πανδημίας ορίστηκε επικεφαλής της επιτροπής εμπειρογνωμόνων του υπουργείου Υγείας και εκπρόσωπος του υπ. Υγείας για τον κορονοϊό. Ο ρόλος του, πέρα από επιστημονικός, εξελίχθηκε σε κατεξοχήν πολιτικό, αφού αποτέλεσε το κυβερνητικό ιερό τοτέμ και βαρύ επικοινωνιακό πυροβολικό για να περνούν, όσο πιο ανώδυνα γινόταν, όλα τα σκληρά -και συχνά αναποτελεσματικά- μέτρα. Μετά τη μελέτη για τις ΜΕΘ, που εξέθετε προσωπικά τον Κυριάκο Μητσοτάκη, «κατάπιε» την απαξίωση του πρωθυπουργού και κυβερνητικών στελεχών ακόμα και μέσα στη Βουλή, αλλά δεν παραιτήθηκε. Αντίθετα, συναντήθηκε με τον Μητσοτάκη και συνεχίζει σαν να μην τρέχει τίποτα. Εκτεθειμένος και απαξιωμένος πια…
Ιταλία: Πέντε τεχνοκράτες πρωθυπουργοί δεν «σήκωσαν» την οικονομία
Τον Νοέμβριο του 2011, ίδια εποχή με την καθαίρεση του Γ. Παπανδρέου, ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι «ξηλώθηκε» από την πρωθυπουργία της Ιταλίας και αντικαταστάθηκε από τον «τεχνοκράτη» Μάριο Μόντι, πρώην επίτροπο της Ε.Ε. Ο Μόντι υποχρεώθηκε να μειώσει δαπάνες της Δημόσιας Διοίκησης, αύξησε φόρους, προώθησε αλλαγή του συνταξιοδοτικού συστήματος και έλαβε μέχρι και βραβείο ως «Ευρωπαίος της Χρονιάς». Βοηθούμενος, βέβαια, από το γεγονός ότι η ιταλική οικονομία των 1,5 τρισ. ευρώ ήταν πολύ ισχυρότερη από αυτήν της Ελλάδας.
Ουσιαστικά, όμως, οι κυβερνήσεις τεχνοκρατών δεν λύνουν το πρόβλημα. Αντίθετα, όσο περισσότερο πιστεύουν οι πολίτες ότι οι πολιτικές ελίτ δεν «ακούν» τις ανάγκες τους τόσο προκαλείται η αντίδρασή τους. Ετσι, στην Ιταλία, η δυσαρέσκεια του κόσμου για την τεχνοκρατική πολιτική του Μόντι αυξήθηκε, οδηγώντας τελικά στην εκλογική νίκη του Κινήματος των Πέντε Αστέρων και της Λέγκας, και στη βραχύβια κυβέρνηση συνασπισμού το 2018.
Οι πολίτες ψάχνουν τρόπους να ακουστούν και η τοποθέτηση μη εκλεγμένων τεχνοκρατών, που δρουν απομονωμένοι σε «γυάλα», ώστε να ικανοποιούν διεθνείς επενδυτές, αλλά όχι τους πολίτες, είναι απλά ένας φαύλος κύκλος λαϊκής δυσαρέσκειας και πολιτικής αστάθειας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι αυτό της Ιταλίας, της χώρας με τις περισσότερες τεχνοκρατικές κυβερνήσεις στη Δύση τις τελευταίες δεκαετίες.
Η εμμονή με τους τεχνοκράτες δεν κατάφερε να θεραπεύσει τη διαρκή πολιτική κρίση, ούτε να βγάλει τη χώρα από τα οικονομικά της αδιέξοδα. Η Ιταλία παραμένει κλειδωμένη σε μια ατέρμονη διαδικασία, όπου οι τεχνοκράτες διαδέχονται τον λαϊκισμό και το αντίστροφο, με τα σοβαρά προβλήματα να μην αντιμετωπίζονται.
Από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, ο Ντράγκι έγινε ο πέμπτος μη εκλεγμένος πρωθυπουργός που κυβερνά την Ιταλία. Προηγήθηκαν οι Κάρλο Ατζέλιο Τσιάμπι (1993-1994), Λαμπέρτο Ντίνι (1995-1996), Μάριο Μόντι (2011-2013) και Τζουζέπε Κόντε (2018-2021) – όλοι τους οικονομολόγοι ή κεντρικοί τραπεζίτες.
Ωστόσο, η ιταλική οικονομία παραμένει σταθερά το μεγαλύτερο βαρίδι για την ευρωζώνη. Το πώς θα δαπανηθούν τα χρήματα του Ταμείου Ανάκαμψης οδήγησε στην κατάρρευση της προηγούμενης ιταλικής κυβέρνησης. Η Ιταλία έχει λαμβάνειν περί τα 210 δισ. ευρώ σε δάνεια και επιχορηγήσεις, για να ξοδευτούν ως το 2026 σε τομείς που προτεραιοποιεί η Ε.Ε., με τον όρο ότι θα συνοδεύονται από συγκεκριμένες μεταρρυθμίσεις.
Η κυβέρνηση Ντράγκι έκανε ήδη την αρχή στην εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων που απαιτούνται για να απορροφηθούν τα μετρητά, αλλά τον Μάρτιο του 2023 λήγει η κοινοβουλευτική περίοδος της κυβέρνησής του. Οποια κυβέρνηση ακολουθήσει μπορεί να τραβήξει «φρένο» στις μεταρρυθμίσεις, οπότε θα «φρεναριστεί» και η ροή των κεφαλαίων από τις Βρυξέλλες.
Το φαινόμενο Ντράγκι διχάζει τους Ιταλούς. Σύμφωνα με το Εuronews, μερίδα των πολιτών θεωρεί ότι το λεγόμενο «φαινόμενο Ντράγκι» δεν υπήρξε ποτέ: «Τα ΜΜΕ ήταν που το δημιούργησαν και δεν έφερε τα οφέλη που ήλπιζαν οι Ιταλοί».
Μόντι, Μπάιναϊ, Φίσερ
Με τα αυστηρά κριτήρια του όρου, υπήρξαν μόνο τρεις πλήρως τεχνοκρατικές κυβερνήσεις τα τελευταία 10 χρόνια στην Ε.Ε. Οι κυβερνήσεις του Μόντι στην Ιταλία (2011-2013), του Γκόρντον Μπάιναϊ στην Ουγγαρία (2009-2010) και τoυ Γιαν Φίσερ στην Τσεχία (2009-2010) αποτελούνταν αποκλειστικά από τεχνοκράτες.
Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι και οι κυβερνήσεις στις οποίες κάποια βασικά μέλη είναι τεχνοκράτες δεν δημιουργούν ερωτήματα σχετικά με το πώς λειτουργούν. Κυβερνήσεις με υπουργούς τεχνοκράτες που δεν έχουν εκλεγεί στη βάση δεσμεύσεων απέναντι στους πολίτες, δεν είναι δηλαδή πολιτικοί, δεν περιορίζονται στις πράξεις τους, υπό τον φόβο ότι οι ψηφοφόροι θα τους πετάξουν «εκτός» στις επόμενες εκλογές. Ετσι, μπορούν άνετα να φροντίσουν, με βραχυπρόθεσμο ορίζοντα, για συμφέροντα που δεν αφορούν το σύνολο της κοινωνίας.
Τεχνοκρατία: Πρώτα οι δείκτες, όχι οι άνθρωποι
Κατά τον Μπαμπινιώτη, «τεχνοκράτης είναι ο ανώτερος διοικητικός υπάλληλος, ειδικός επιστήμονας ή πολιτικός, ο οποίος ασκεί το λειτούργημά του με γνώμονα τις υπαρκτές οικονομικές συνθήκες και απαιτήσεις, χωρίς να προτάσσει ως κριτήριο τις συνέπειες των επιλογών του για τον ανθρώπινο παράγοντα».
Και ως τεχνοκρατία ορίζεται «η θεωρία που υποστηρίζει ότι η διαχείριση και ο έλεγχος της οικονομίας, της κυβέρνησης και ολόκληρου του κοινωνικού συστήματος πρέπει να γίνεται από ειδικούς επιστήμονες και γνώστες της τεχνολογίας, δίνοντας προτεραιότητα στα υπαρκτά οικονομικά και τεχνολογικά δεδομένα και στις απαιτήσεις, και κατά δεύτερο λόγο στον ανθρώπινο παράγοντα».
Εν ολίγοις, οι ψηφοφόροι αντιμετωπίζονται περίπου ως αδαείς, που δεν ξέρουν τι ψηφίζουν και τι συμβαίνει. Ετσι, στην κυβέρνηση διορίζονται μη εκλεγμένοι που, όμως, γνωρίζουν. Και που αδιαφορούν ουσιαστικά για «τις συνέπειες των επιλόγων τους για τον ανθρώπινο παράγοντα», αφού έχει «δευτερεύοντα ρόλο» στις αποφάσεις.
Κάπως έτσι ερμηνεύονται πιο εύκολα και όσα έγιναν στη δεκαετή οικονομική κρίση. Οπου στους περιβόητους «δείκτες» δόθηκε για πρώτη φορά μεγαλύτερη αξία από την ανθρώπινη ζωή και αξιοπρέπεια. Με τους ανεκδιήγητους τεχνοκράτες της τρόικας και της χώρας μας να θεωρούν σήμερα… επιτυχία ότι, ύστερα από τόσες αιματηρές θυσίες, το δημόσιο χρέος αυξάνεται, αντί να έχει μειωθεί. Κάτι που οδηγεί τη χώρα, με μαθηματική ακρίβεια, σε φαύλο κύκλο νέων Μνημονίων και νέων τεχνοκρατών-θαυματοποιών.
Όπως γίνεται κατανοητό και το υπόβαθρο μισανθρωπικών δηλώσεων επί πανδημίας για τις αχρείαστες ΜΕΘ, τους ανεμβολίαστους που «πρέπει να πληρώνουν τα νοσήλια» αν αρρωστήσουν και που πρέπει «η ζωή τους να γίνει αφόρητη»…
