Η νοθεία στις ελληνικές εκλογές δεν εντοπίζεται καν μετά το 1821. Η πρώτη αναφορά παρέμβασης έγινε 2.365 χρόνια πριν, στον αρχαίο δήμο Αλιμούντος, τον σημερινό Αλιμο, με διαγραφή αντιφρονούντα.
- Από τον Βασίλη Γαλούπη
Τότε, ο Θούκριτος, που ήταν δημότης Αλίμου, επέστρεψε στον τόπο του ύστερα από χρόνια αιχμαλωσίας από τους Σπαρτιάτες στον Πελοποννησιακό Πόλεμο, και ενώ είχε πωληθεί ως δούλος στη Λευκάδα. Οταν μιλούσε είχε λευκαδίτικη προφορά. Ετσι, ο Ευβουλίδης, που ήταν ισχυρός πολιτικός στον Αλιμο, διέγραψε από τους εκλογικούς καταλόγους τον γιο τού Θουκρίτου, Ευξίθεο, επειδή θεωρήθηκε ότι δεν ήταν «εξ αστού και αστής», μια και ο πατέρας του «λευκάδιζε», όπως ήταν η επίσημη αιτιολογία.
Μετά την Επανάσταση του ’21, οι εφημερίδες της εποχής κατέγραψαν πλήθος περιπτώσεων νοθείας, εκφοβισμού, εκλογών που βάφτηκαν στο αίμα. Αρκετές αναφορές βρίσκει κανείς στην «Πολιτική Ιστορία» του ιστορικού Γ. Ασπρέα (1932), αλλά και στο έργο «Νόθες εκλογές στην Ελλάδα» του ιστορικού ερευνητή και δημοσιογράφου Γ. Καρανικόλα (1963) για την περίοδο 1844-1936.
Το πρώτο «Σύνταγμα του Βασιλείου της Ελλάδος» ήταν το ελληνικό Σύνταγμα του 1844. Η Εθνοσυνέλευση της 3/9/1843, εκτός από το Σύνταγμα και μερικά άλλα νομοθετήματα, ψήφισε και τον πρώτο εκλογικό νόμο, με τον οποίο έγιναν όλες οι εκλογές στα χρόνια του Οθωνα. Μερικές διατάξεις του νόμου αυτού ήταν οι εξής:
- Το πρώτο άρθρο ορίζει ως εκλογική περιφέρεια την επαρχία η οποία για κάθε 10.000 κατοίκους εκλέγει έναν βουλευτή. Οι επαρχίες με πληθυσμό πάνω από 30.000 εκλέγουν τέσσερις.
- Προνομιακά, για τις θυσίες τους και την προσφορά τους στον αγώνα της ανεξαρτησίας, εκλέγουν τρεις βουλευτές η Υδρα, δύο οι Σπέτσες και δύο τα Ψαρά.
- Οι βουλευτές εκλέγονται άμεσα από τους πολίτες που έχουν δικαίωμα ψήφου.
- Η εκλογή είναι διά ψηφοδελτίου.
- Η διάρκεια των εκλογών ορίζεται οκταήμερη.
Η τελευταία αυτή διάταξη του πρώτου εκλογικού νόμου ήταν η πιο ατυχής και πιο καταστρεπτική, διότι έδωσε τη δυνατότητα σε μια σειρά απίθανων και πρωτοφανών εκλογικών παραβάσεων.
Ο ιστορικός Γ. Ασπρέας στην «Πολιτική του Ιστορία» γράφει για τις πρώτες εκλογές του 1844: «Αυτό το εκλογικό σύστημα άνοιγε όλες τις πόρτες και όλα τα παράθυρα στην παραποίηση και τη νόθευση του φρονήματος του λαού. Η ψηφοφορία γινόταν καθολική για κάθε Ελληνα που συμπλήρωνε τα 25 χρόνια ηλικίας. Αυτό δεν εμπόδισε, όμως, και τους εφήβους να ψηφίσουν. Επειδή η διάρκεια της ψηφοφορίας ορίστηκε οκταήμερος, ο διοικητής κάθε περιφέρειας αφέθηκε ελεύθερος να ορίσει τον τόπο και τον χρόνο της εκλογής. Ο έλεγχος των καλπών δεν γινόταν επιτόπου, αλλά αυτές μεταφέρονταν από τον κάθε δήμο στην πρωτεύουσα των νομών».
Και συνεχίζει ο Γ. Ασπρέας: «Επειδή κατά την εποχή εκείνη η δημόσια ασφάλεια αποτελούσε στη χώρα μας απλώς σχήμα λόγου, όσες κάλπες δεν ανοίγονταν από τους υπαλλήλους αρπάζονταν από ληστές και οπλοφόρους, που άλλαζαν τις ψήφους και τις δώριζαν όπου ήθελαν. Επί τρεις μήνες η χώρα υπέφερε από εμφύλιο σπαραγμό. Οι αντίπαλοι της κυβέρνησης -αλλά και εκ των κυβερνητικών όχι λίγοι- υπέστησαν μεγάλες συμφορές. Περιουσίες καταστράφηκαν. Πρόβατα και γελάδες κατεσφάγησαν. Δέντρα κόπηκαν. Ανθρωποι εφονεύθησαν. Ναοί βεβηλώθηκαν. Και το αίμα έβαψε τα άδυτα των ναών και τις εικόνες πολλών εκκλησιών».
Ο πληθυσμός μόλις 900.000, οι ψηφοφόροι 2.000.000!
Στις εκλογές του 1847 ψήφισαν ακόμα και τα… δέντρα. Εγραφε η εφημερίδα «Ελπίς» στο φύλλο της 16/5/1847: «Σε όλες τις επαρχίες ο αριθμός των ψηφοφόρων παρουσιάζεται διπλασιασμένος. Και οι κατάλογοι παραγέμισαν με ονόματα ανθρώπων που δεν υπάρχουν ή που εδώ και χρόνια βρίσκονται στην άλλη ζωή. Αν υπολογίσει κανείς τον πληθυσμό που εμφανίζουν οι έπαρχοι, ώστε να δικαιολογήσουν όσα γίνονται, θα βρει ότι η Ελλάδα έχει πληθυσμό 2.000.000 κατοίκους, ενώ ο αληθινός πληθυσμός της μόλις που φθάνει τις 900.000».
Ειδικά ο λαός της Αθήνας είχε αηδιάσει και κουραστεί από τις νόθες εκλογές. Η εποχή ήταν ανησυχητική. Οπως μας πληροφορεί η εφημερίδα «Αθηνά» στο φύλλο της 28/10/1853 για τις εκλογές εκείνης της χρονιάς: «Οι βουλευτικές στην πρωτεύουσα ενεργούνται μέσα σε μεγάλη αδιαφορία. Κανένας τίμιος άνθρωπος δεν ψηφίζει στην κάλπη. Οι ψηφοθήρες τρέχουν στα οινοπωλεία και αρπάζουν τυχαία όσους μπορούν για να τους προσάγουν στην κάλπη, έτσι ώστε να ψηφίσουν. Ετσι ενεργούνται οι εκλογές αυτή την περίοδο».
Πάλι για το 1853 διαβάζουμε ότι στην Τρίπολη και στις περισσότερες επαρχίες της Πελοποννήσου το μεγαλύτερο μέρος του λαού δεν παρουσιάστηκε στην ψηφοφορία, αλλά οι κάλπες παραγέμισαν ύστερα από νοθεία των δημάρχων και των εφορευτικών επιτροπών (εφημερίδα «Πανελλήνιον», στις 17/11/1853).
1847: Λεφτά από Γαλλία για εξαγορά συνειδήσεων
Η παρέμβαση ξένων δυνάμεων στις εκλογές δεν αποτελεί μόνο ελληνικό φαινόμενο, όπως έγινε για παράδειγμα από το Βερολίνο, το 2015, στο δημοψήφισμα.
Η εφημερίδα «Ελπίς», στο φύλλο της 30/4/1847, έχει αυτό που σήμερα θα χαρακτηρίζαμε «αποκαλυπτικό ρεπορτάζ» για τις επεμβάσεις του Γάλλου πρεσβευτή στην Αθήνα κατά τις εκλογές. «Το σπίτι του πρέσβη της Γαλλίας στην Ελλάδα ήταν το εργαστήριο όλων των αισχροτήτων για τρία χρόνια. Ο πρέσβης ήταν ο μεσίτης της ψηφοκαπηλείας. Γαλλικά πλοία περιπλέουν της θάλασσας της Ελλάδας υπηρετώντας καταχθόνια σχέδια. Γαλλικά χρήματα δόθηκαν σε υπουργεία για εξαγορά συνειδήσεων, γαλλικά ατμόπλοια έσπευσαν να φέρουν χρηματικά και υλικά βοηθήματα». Σύμφωνα με το δημοσίευμα, όλα έγιναν για να στηρίξουν την υποψηφιότητα Κωλέττη.
Και συνέχιζε το δημοσίευμα: «Οι υπάλληλοι της γαλλικής πρεσβείας διείσδυσαν ακόμα και στα δωμάτια της Βουλής, όπου ούτε στους δημοσιογράφους επιτρέπεται η είσοδος. Παρακινούσαν, υπόσχονταν και απειλούσαν αμφιταλαντευόμενους βουλευτές ώστε να μείνουν πιστοί στον Κωλέττη».
1856: Έσερναν στην κάλπη αλλοδαπούς και ταξιδιώτες
Οι εκλογές του 1856 είχαν μια πρωτοτυπία: Επειδή δεν πήγαν να ψηφίσουν οι ψηφοφόροι που ήταν στους καταλόγους, επιστρατεύτηκαν αλλοδαποί και ταξιδιώτες. Ετσι έχουμε και νέα κατηγορία ψηφοφόρων -μετά τους νεκρούς, τους ετεροδημότες και τους διπλοεγγεγραμμένους-, τους αλλοδαπούς.
Την καταγγελία τη διαβάζουμε σε ρεπορτάζ της εφημερίδας «Αθηνά», στο φύλλο της 25/10/1856: «Για τον τρόπο που δημιουργείται η δήθεν εκλογή των βουλευτών της Αττικής συμβαίνουν συχνά περίεργα πράγματα. Κανείς σχεδόν από αυτούς που έχουν αληθινό δικαίωμα ψήφου δεν πλησιάζει στην κάλπη. Από εκατοντάδες αξιόπιστες μαρτυρίες αναφέρουμε ότι περαστικοί ξένοι πιέζονται να ψηφίσουν. “Δεν μπορούμε, δεν έχουμε αυτό το δικαίωμα” έλεγαν πέντε εξ αυτών. “Καλέ, δεν πειράζει” τους έλεγε ο κλητήρας “αφού σας το λέμε εμείς”. Και όσοι ήταν δίπλα στην κάλπη ενθάρρυναν τους αλλοδαπούς ταξιδιώτες: “Εμπρός, παλικάρια. Είναι ντροπή να μην έχετε τόλμη”. Ετσι οι ξένοι απαντούσαν: “Τι μας μέλλει; Αφού αυτοί το θέλουν”. Τα ψηφοδέλτιά τους ρίχτηκαν στην κάλπη και οι ψηφοφόροι εξήλθαν γελώντας».
Η πρώτη εξαγορά ψηφοφόρων με 50.000-60.000 δραχμές
Στις εκλογές του 1859, ένα καινούργιο στοιχείο παρουσιάζεται, η εξαγορά των ψήφων. Οι υποψήφιοι ρίχνουν άφθονο χρήμα στην εκλογική μάχη. Και οι ψηφοφόροι πουλάνε την ψήφο τους σε εκείνον που θα τους δώσει τα περισσότερα. Οι εφημερίδες ξεσηκώνονται, φωνάζουν και καταγγέλλουν για τη διαφθορά. Ομως το κακό είχε γίνει.
Η φιλοκυβερνητική εφημερίδα «Ο Ελλην» έγραφε στις 17/10/1859: «Κατά τις ενεργούμενες εκλογές συνέβη στην Ελλάδα για πρώτη φορά γεγονός απαίσιο. Το οποίο απαραίτητα πρέπει να προσέξουν η δημοσιογραφία, η κυβέρνηση και η Βουλή για να παύσει το κακό. Κάποιοι από τους βουλευτές εξελέγησαν με αδρή χρηματική καταβολή για ψήφους, οι οποίοι και δημοπρατήθηκαν για να δοθούν στους πλειοδότες. Λέγεται ότι σε μια επαρχία κόστισαν 30.000 δραχμές, σε άλλη 100.000. Θεωρούμε ως μέσο όρο το ποσό των 50.000-60.000 δραχμών».
Για τις ίδιες εκλογές, η επίσης κυβερνητική εφημερίδα «Ο Φιλόπατρις» ανέφερε: «Λυπηρά γεγονότα έχουμε, δυστυχώς, να αναγγείλουμε στους αναγνώστες σήμερα. Δύο φόνοι με πυροβολισμούς συνέβησαν λόγω της έξαρσης των εκλογών στην Κόρινθο και στη Σπάρτη. Νεκρούς είχαμε και στη Μαντίνεια, όπου συνέβησαν αλλεπάλληλες συγκρούσεις και ξυλοκοπήματα. Φονεύθηκε ένας αστυνομικός κλητήρας από πυροβόλο από άγνωστο χέρι κι ένας εμποροκτηματίας. Και στην Ηλεία χύθηκε αίμα για τις εκλογές, με δύο φόνους, και προκλήθηκε η επέμβαση της εξουσίας».
Η εφημερίδα «Αιών» έγραφε: «Οι κάλπες παραγεμίζονται. Οι εκλογείς Αττικής μέχρι πέρυσι αριθμούσαν 14.000. Και όμως, γενομένης φέτος, περιορίσθηκαν σε 9.500, και εντός αυτών υπάρχουν περί τα 1.000 ονόματα τεθνεώτων ή πολιτών αγέννητων. Οι πραγματικοί εκλογείς δεν ψηφίζουν».
Με… σφαιρίδια οι πρώτες τίμιες κάλπες
Το 1864 άλλαξε το Σύνταγμα, με διαφοροποιήσεις και στον εκλογικό νόμο. Αποφασίστηκε οι εκλογές να γίνονται με μυστική ψηφοφορία και διά… σφαιριδίων αντί ψηφοδελτίων, να διεξάγονται ταυτόχρονα σε όλη την Ελλάδα, να αποκτούν δικαίωμα ψήφου όσοι συμπληρώνουν τα 21 έτη και να χάνουν το δικαίωμα οι υπόδικοι, οι καταδικασθέντες «διά ορισμένες πράξεις» κι όσοι στερούνταν την ελευθερία διαχείρισης της περιουσίας τους.
Με αυτούς τους κανόνες έγιναν όλες οι εκλογές από τον ερχομό του Γεωργίου Α’ το 1863 μέχρι και το 1920. Κάθε σφαιρίδιο είχε μέγεθος όσο ένα χοντρό σκάγι και ήταν από μολύβι. Με το σύστημα του σφαιριδίου σε κάθε εκλογικό τμήμα υπήρχαν τόσες κάλπες όσες και οι κάλπες των υποψηφιων. Ας υποθέσουμε ότι σε έναν νομό υπήρχαν 50 υποψήφιοι και 80 εκλογικά τμήματα. Επρεπε σε αυτόν να γίνει διασπορά 4.000 καλπών, αλλά και να υπάρχουν ισάριθμοι αντιπρόσωποι!
Κάθε κάλπη ήταν χωρισμένη σε δύο τμήματα, το ένα για το άσπρο και το άλλο για το μαύρο. Κάθε κάλπη είχε το έμβλημα των κομμάτων στους συνδυασμούς των οποίων ανήκαν οι υποψήφιοι. Πάνω υπήρχαν και οι φωτογραφίες των υποψηφίων, που ήταν συνήθως στολισμένες με λουλούδια.
Από τους ιστορικούς θεωρείται ότι οι πρώτες τίμιες εκλογές μετά το 1821 στην Ελλάδα έγιναν τον Μάιο του 1865. Ως αιτίες προτάσσονται ο ερχομός του νέου βασιλιά, το σφαιρίδιο και ότι η διενέργεια έγινε με πρωθυπουργό τον Αλέξανδρο Κουμουνδούρο. Επεισόδια και επεμβάσεις από τη διοίκηση δεν παρατηρήθηκαν, σύμφωνα με τις καταγραφές.
1915: Οι Γερμανοί πλήρωναν ελληνικές εφημερίδες
Στην ελληνική κοινωνία είχε προκληθεί σοκ το 1915, όταν, χάρη στον καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Βιένης Πολ. Ενεπεκίδη, ήρθαν γρήγορα στο φως της δημοσιότητας τα αυστριακά αρχεία για τον ρόλο των Γερμανών στις εκλογές εκείνης της χρονιάς.
Στις 21 Ιουνίου 1915, ο Αυστριακός πρεσβευτής στην Αθήνα, Σιλασί, έστελνε στη Βιένη το παρακάτω τηλεγράφημα: «Ο κόμης Μίρμπαχ ήλθεν εις τας Αθήνας με μεγάλα ποσά εν λευκώ. Διά του βαρώνου Σεγκ, τον οποίον γνωρίζει η Υμετέρα Εξοχότης εκ προηγουμένων εκθέσεών μου, εκινητοποιήθη το παν -εν μέρει με επιτυχίαν- διά να επηρεασθή ο Τύπος. Ο Μίρμπαχ μοι είπεν επίσης ότι συνετέλεσεν εις το να επηρεάση τας εκλογάς (σ.σ.: υπέρ Γούναρη), πάντως όμως με πολύ μικρά ποσά. Η γερμανική κυβέρνησις, όπως γνωρίζει η Υμετέρα Εξοχότης, απέδωσε μεγάλην σημασίαν εις την εξασφάλισιν της ελληνικής ουδετερότητος. Η ατυχία εις τας εκλογάς και η μνημονευθείσα περί Σεγκ αποκάλυψις δεν είναι πολύ ενθαρρυντικά γεγονότα. Παρακαλώ αυστηρώς μυστικωτάτην χρησιμοποίησιν ανωτέρω ειδήσεων, αι οποίαι μοι εδόθησαν απευθείας από τον Γερμανόν συνάδελφόν μου. Παρουσιάζουν βεβαίως κενά, αλλά δεν μου είναι δυνατόν εις το λεπτόν αυτό ζήτημα να του υποβάλω ερωτήματα και δι’ αυτό περιορίζομαι απλώς εις ό,τι μοι είπεν αυθορμήτως».
Στην προανακριτική επιτροπή της Βουλής, στις 2 Οκτωβρίου 1917, αποκαλύφθηκε ότι «της γερμανικής προπαγάνδας κύριος, ως γνωστόν, πράκτωρ εν Ελλάδι υπήρξεν ο βαρώνος Σεγκ» και ότι «η μάρτυς Κουτούβαλη εμέτρησε διά λογαριασμόν του βαρώνου εις τον διευθυντήν της “Πρωινής” Π. Γιάνναρον δρχ. 175 χιλιάδας».
Στις τελευταίες εκλογές του Μεσοπολέμου, τον Ιανουάριο του 1936, και πριν από τη δικτατορία Μεταξά τον Αύγουστο της ίδιας χρονιάς, η κυβέρνηση Δεμερτζή δεν εξασφάλισε την ομαλότητα. Εγιναν με το σύστημα της αναλογικής και κάτω από συνθήκες τρομοκρατίας και καταγγελιών νοθείας. Πάλι χύθηκε αίμα, με ψυχολογική βία κατά των εκλογέων, λιθοβολισμούς κατά υποψηφίων και έναν νεκρό.
