Τελικά, τι είναι τα αποτελέσματα των δημοσκοπήσεων; Οι ευσεβείς πόθοι των δημοσκοπικών εταιριών; Ο καθρέφτης των «θέλω» αυτών που παραγγέλνουν τα γκάλοπ, δηλαδή των κομμάτων ή των φιλοκυβερνητικών καναλιών; Οι πλασματικοί αριθμοί παρωχημένων μεθοδολογιών; Ενα πολιτικό εργαλείο χειραγώγησης της κοινής γνώμης;
- του Βασίλη Γαλούπη
Το βέβαιο είναι ότι οι δημοσκοπήσεις γελοιοποιούνται όλο και πιο συχνά την επομένη των εκλογικών διαδικασιών, όταν πλέον τα χειροπιαστά αποτελέσματα συγκρίνονται με τις εκτιμήσεις των εταιριών. Δεν καταφέρνουν πια να πιάνουν τον σφυγμό της κοινωνίας. Ειδικά τα τελευταία οκτώ χρόνια έχουν χάσει κάθε ίχνος αξιοπιστίας στην Ελλάδα, στην Ευρώπη, στις ΗΠΑ. Ολο και περισσότεροι πολίτες αρνούνται να απαντήσουν, όλο και λιγότεροι πιστεύουν τα δημοσκοπικά ευρήματα.
Τι φταίει όμως; Η απάντηση δεν μπορεί να είναι μονολεκτική. Το πρόβλημα που αντιμετωπίζουν όλες οι εταιρίες δημοσκοπήσεων είναι ότι δεν μπορούν να συγκεντρώσουν πλέον ένα «καλό δείγμα». Θεωρητικά, κάθε μέλος του πληθυσμού θα πρέπει να έχει την ίδια πιθανότατα συμπερίληψης στην έρευνα με οποιοδήποτε άλλο μέλος του πληθυσμού. Αυτό δεν μπορεί να γίνει πρακτικά στις τηλεφωνικές δημοσκοπήσεις, αφού δεν έχουν όλοι πρόσβαση.
Οι δημοσκοπήσεις πόρτα πόρτα είναι κατά πολύ ακριβότερες και δεν προτιμούνται, ενώ και πάλι η απροθυμία μεγάλης μερίδας πολιτών θεωρείται δεδομένη.
Οι νεότερες γενιές χρησιμοποιούν στη συντριπτική τους πλειονότητα το διαδίκτυο, όμως κι εκεί δεν υπάρχει πρόσβαση στο σύνολο του πληθυσμού, ενώ και οι μέθοδοι καταμέτρησης δεν θεωρούνται πάντα αξιόπιστες.
Πλέον όλο και περισσότερες εταιρίες καταφεύγουν στην εύκολη λύση των «επί πληρωμή απαντητών» από διαδικτυακές «δεξαμενές» διαθέσιμων να απαντήσουν σε ερωτηματολόγια αντί αμοιβής. Κάποιες φορές, όμως, είναι λογικό να απαντούν οι ίδιοι και οι ίδιοι «επαγγελματίες», ενώ και η αξιοπιστία τέτοιων μεθόδων είναι εξαιρετικά αμφίβολη, παρά τις πιστοποιήσεις από διεθνείς φορείς.
Κάπως έτσι, το δείγμα 1.000 ατόμων για μια δημοσκόπηση δεν αντιπροσωπεύει το σύνολο των τάσεων του πληθυσμού. Και απαιτείται όλο και μεγαλύτερος αριθμός τηλεφώνων προκειμένου να βρεθεί ακόμα κι αυτός ο ελάχιστος αριθμός απαντητών. Για να θεωρείται αντιπροσωπευτικό το δείγμα, θα έπρεπε να ξεπερνάει τους 2.500-3.000 με τη συγκεκριμένη μεθοδολογία. Κάτι που σημαίνει υψηλότερο κόστος για τις εταιρίες, αλλά και για όσους παραγγέλνουν τις δημοσκοπήσεις.
Προβλήματα υπάρχουν και με τη λεγόμενη στάθμιση των ευρημάτων, με τις εταιρίες να μην αποκαλύπτουν πάντα τον τρόπο που βγάζουν ένα αποτέλεσμα. Εχει αποδειχθεί, πάντως, ότι στην εκτίμηση αποτελέσματος η στάθμιση που γίνεται με βάση την προηγούμενη εκλογική ψήφο δίνει παραπλανητικά ευρήματα. Το ίδιο και οι αναγωγές για την αδιευκρίνιστη ψήφο.
Οι σχετικά πρόσφατες αποκαλύψεις περί διαπλοκής κάποιων δημοσκοπικών εταιριών με την κυβέρνηση επιδεινώνει το κλίμα αμφισβήτησης.
Θυμίζουμε ότι το θέμα των δημοσκοπικών εταιριών απασχόλησε και την ελληνική Βουλή. Από τις 23 Νοεμβρίου 2021 συγκροτήθηκε Εξεταστική Επιτροπή για τις δημοσκοπήσεις και τις χρηματοδοτήσεις στα ΜΜΕ, με 12 συνεδριάσεις και πρακτικά 42.000 σελίδων.
Σήμερα στο μικροσκόπιο της αξιοπιστίας μπαίνουν οι ελληνικές εκλογές. Η αλλοίωση της πραγματικότητας από τα γκάλοπ στις πρόσφατες εκλογές της Τουρκίας και της Κύπρου είναι τα τελευταία παραδείγματα ότι κάτι δεν πηγαίνει καλά με τις δημοσκοπήσεις. Ομως έχουν προηγηθεί πολλά ακόμα, τόσο στη χώρα μας όσο και σε άλλες, όπως θα δούμε στη συνέχεια. Το να πέσουν έξω οι δημοσκοπικές εταιρίες δεν είναι πια η εξαίρεση, αλλά ο κανόνας.
Το μέγα κάζο το καλοκαίρι του 2015
Η πρώτη φορά που οι εταιρίες δημοσκοπήσεων έκαναν βουτιά στην αξιοπιστία τους και κατηγορήθηκαν ότι χειραγωγούν την ελληνική κοινή γνώμη ήταν στο δημοψήφισμα του 2015. Καμία από τις δημοσκοπήσεις δεν πλησίασε καν το ποσοστό υπέρ του «Οχι».
Ολες οι δημοσκοπήσεις «έδειχναν» ντέρμπι, ενώ η Alco είχε δώσει μικρό προβάδισμα στο «Ναι»! Τελικά, το 61% των πολιτών ψήφισε «Οχι», ενώ το «Ναι» πήρε μόλις 38%.
Τις επόμενες ημέρες προκλήθηκε σάλος. Οι απαντήσεις των δημοσκοπικών εταιριών ήταν φτωχές και δεν έπεισαν κανέναν. Ενα μεγάλο μέρος του πληθυσμού έκτοτε δεν απάντησε ξανά σε κανένα τηλέφωνο εταιρίας. Η ζημιά ήταν ανεπανόρθωτη, δυσκολεύοντας κι όλες τις μετρήσεις των επόμενων ετών.
Έξω στις «δεύτερες» εκλογές του 2015 και του 2019
Το κακό προηγούμενο με το δημοψήφισμα του 2015 είχε και συνέχεια, τόσο στις δεύτερες εκλογές του 2015 όσο και τις βουλευτικές του 2019, που έγιναν αμέσως μετά τις ευρωεκλογές.
Τον Σεπτέμβριο του 2015 ο ΣΥΡΙΖΑ φαινόταν από τις δημοσκοπήσεις να μετράει μεγάλες απώλειες μετά τα γεγονότα που ακολούθησαν το δημοψήφισμα και την υπογραφή του τρίτου Μνημονίου.
Η Pulse έδινε σε ΣΥΡΙΖΑ και Ν.Δ. από 28%, η Metron Analysis προβάδισμα της Ν.Δ. με διαφορά 0,3% και η Alco ένα «ελαφρύ» 0,3% υπέρ του ΣΥΡΙΖΑ. Ιδιες προσεγγίσεις είχαν και οι άλλες δημοσκοπικές εταιρίες.
Οι κάλπες, όμως, τις εξέθεσαν όλες. Αντί για… ντέρμπι, ο ΣΥΡΙΖΑ πήρε το 35%, με τη Ν.Δ. να μένει στο 28%. Η διαφορά των 7 ποσοστιαίων μονάδων είχε μείνει εκτός ραντάρ των εταιριών.
Το 2019 ήταν οι ευρωεκλογές του Μαΐου που θόλωσαν τα νερά για τις εταιρίες δημοσκοπήσεων. Ο ΣΥΡΙΖΑ βρέθηκε στο πολύ χαμηλό 23,7%, με τη Ν.Δ. να εκτινάσσεται στο 33,1%.
Για τις βουλευτικές εκλογές του Ιουλίου η Pulse και η Public Issue έδιναν «ταβάνι» στον ΣΥΡΙΖΑ το 27%. MRB, Metron Analysis, Alco, Marc κ.ά. παρουσίαζαν δημοσκοπήσεις με ανώτατο όριο το 25,5%.
Οι εκτιμήσεις αυτές αποδείχτηκαν λανθασμένες. Ο ΣΥΡΙΖΑ έλαβε στην κάλπη 31,5%.
Το πατατράκ με τον Λοβέρδο
Η τελευταία περίπτωση αποτυχίας των δημοσκοπήσεων ήταν στις εσωκομματικές εκλογές του ΠΑΣΟΚ, που έγιναν στις 5 και τις 12 Δεκεμβρίου 2021.
Ολο το φθινόπωρο οι δημοσκοπήσεις έδειχναν ως ακλόνητο φαβορί τον Ανδρέα Λοβέρδο. Ο Νίκος Ανδρουλάκης εμφανιζόταν τρίτος και… καταϊδρωμένος.
Τον Νοέμβριο η Opinion Poll εκτιμούσε πως το 48,7% των ψηφοφόρων του ΠΑΣΟΚ δήλωνε ικανοποιημένο από το κυβερνητικό έργο και ότι το 61,5% προτιμούσε τον… Κυριάκο Μητσοτάκη για πρωθυπουργό.
Στην ίδια δημοσκοπική έρευνα το 46,5% των ψηφοφόρων του ΠΑΣΟΚ, σχεδόν ένας στους δύο, φαινόταν να θέλει κυβέρνηση συνεργασίας Ν.Δ. – ΚΙΝ.ΑΛ., ενώ το 17,7% ζητούσε αυτοδύναμη κυβέρνηση της… Ν.Δ.
Οι δημοσκοπήσεις παρουσίαζαν τους ψηφοφόρους του ΠΑΣΟΚ πιο ζεστούς με τον Κυριάκο Μητσοτάκη απ’ ό,τι ακόμα και οι ψηφοφόροι της Ν.Δ.
Ολες, εκτός μίας, οι δημοσκοπήσεις του Νοεμβρίου έβλεπαν πρώτο τον Λοβέρδο. Καμία εταιρία δεν προέβλεψε ότι θα μπορούσε να βγει εκτός β΄ γύρου:
– GPO: Λοβέρδος 28,8%, Παπανδρέου 25,2%, Ανδρουλάκης 24,7%.
– Opinion Poll: Λοβέρδος 31,7%, Ανδρουλάκης 20,9%, Παπανδρέου 18,8%.
– Metron Analysis: Λοβέρδος 37%, Ανδρουλάκης 27%, Παπανδρέου 12%.
– Pulse: Λοβέρδος 30%, Παπανδρέου 29%, Ανδρουλάκης 28%.
– Alco: Ανδρουλάκης 33%, Λοβέρδος 32%, Παπανδρέου 24%.
– Marc: Λοβέρδος 31,6%, Ανδρουλάκης 26,1%, Παπανδρέου 24,3%.
– MRB: Λοβέρδος 30,3%, Ανδρουλάκης 29,5%, Παπανδρέου 27,9%.
Τα αποτελέσματα των εσωκομματικών εκλογών ήταν «χαστούκι». Ο Ανδρουλάκης πήρε 36,9% στις πρώτες και 67,2% στις δεύτερες. Ο Γιώργος Παπανδρέου ήταν ο βασικός του αντίπαλος με 28% και 32% αντίστοιχα. Και ο Λοβέρδος έλαβε μόλις το 26% των ψήφων κι έμεινε εκτός μάχης από νωρίς.
Τα γκάλοπ «ψήφισαν» Κιλιτσντάρογλου, ο λαός Ερντογάν
Στις 17 Νοεμβρίου βγήκε η δημοσκόπηση της Mak Research για τις τουρκικές εκλογές. Το 44% όσων ερωτήθηκαν απάντησε ότι θα ψήφιζε οποιονδήποτε υποψήφιο ήταν αντίπαλος του Ερντογάν. Οπως κι έγινε με το ποσοστό του Κιλιτσντάρογλου. Παράλληλα, όμως, μόλις το 36% απαντούσε ότι θα ψήφιζε τον Ερντογάν.
Τα ίδια στοιχεία έδειχναν πως ο Ερντογάν ήταν πολύ μακριά από το 50,01%. Τελικά, με το 49,5% που πήρε βρέθηκε μια ανάσα από το ποσοστό που θα του έδινε την προεδρία από την πρώτη Κυριακή.
Για την αποτυχία των δημοσκοπήσεων στην Τουρκία ακούστηκαν πολλές δικαιολογίες. Μιλούσαν για εκπλήξεις της τελευταίας στιγμής και άλλα φαιδρά και μη επιστημονικά. Η αλήθεια είναι ότι οι εταιρίες «έβλεπαν» αυτόν που ήθελε η Δύση, δηλαδή τον Κιλιτσντάρογλου. Οι ψηφοφόροι, όμως, είχαν διαφορετική γνώμη. Εκεί που οι δημοσκοπικές περίμεναν πανωλεθρία Ερντογάν, όπως στις σεισμόπληκτες περιοχές, ο Τούρκος πρόεδρος θριάμβευσε.
Τα βασικά «όπλα» χειραγώγησης στην χώρα τα έχει ο Ερντογάν, που κρατάει όλα τα ΜΜΕ και τον κρατικό μηχανισμό υπό τον έλεγχό του. Η αντιπολίτευση στηρίχτηκε κυρίως στο επικοινωνιακό παιχνίδι μέσω των εταιριών δημοσκόπησης. Τελικά, όμως, το «όπλο» του Κιλιτσντάρογλου αποδείχτηκε άσφαιρο, αφού το προβάδισμα που του έδιναν σχεδόν όλες οι εταιρίες θεωρήθηκε «παρέμβαση ξένου δακτύλου» κι έφερε τα αντίθετα αποτελέσματα, συσπειρώνοντας τους οπαδούς του Ερντογάν.
Κύπρος: Δεν «είδαν» ποτέ τον Μαυρογιάννη
Τον περασμένο Φεβρουάριο έγιναν οι προεδρικές εκλογές στην Κύπρο. Και δεν ήταν η πρώτη φορά που οι δημοσκοπήσεις έπεσαν έξω.
Οι δημοσκοπήσεις έδιναν 12% μονάδες κάτω στην υποψηφιότητα του Ανδρέα Μαυρογιάννη (ΑΚΕΛ) από το ποσοστό που τελικά έλαβε στην κάλπη. Ηταν και αυτός που, κόντρα στις εκτιμήσεις, πέρασε στον δεύτερο γύρο.
Στον πρώτο γύρο ο Νίκος Χριστοδουλίδης έλαβε ποσοστό 32,04% και ο Ανδρέας Μαυρογιάννης 29,6%. Ομως η Symmetron Market έδινε στον Ανδρέα Μαυρογιάννη 24,5%, η CYMAR 18%, η Prime Consulting Ltd 22% και η CMRC Cypronetwork 28%.
Ακόμα μία έκπληξη από τις εκλογές ήταν ότι, όπως φάνηκε, ο υποψήφιος του ΑΚΕΛ είχε τελικά μεγάλη διείσδυση σε παραδοσιακά αστικές και δεξιόστροφες περιοχές της Λευκωσίας. Αυτό συνέβη επειδή υπήρξε μια σιωπηρή «τακτική» από συνδυασμούς που στήριξαν τον Χριστοδουλίδη, κάτι που δεν είχαν «πιάσει» οι δημοσκοπικές. Στόχος ήταν να ενισχυθεί η υποψηφιότητα Μαυρογιάννη ώστε να αποκλειστεί από τον δέυτερο γύρο ο Αβέρωφ Νεοφύτου.
Οι δημοσκοπικές εταιρίες δεν τα είχαν καταφέρει ούτε τον Ιούνιο 2021στις βουλευτικές της Κύπρου. Οι δημοσκοπήσεις ήθελαν τον Δημοκρατικό Συναγερμό να ήταν οριακά στην πρώτη θέση, ενώ έδειχναν τη ΔΗΠΑ να μένει εκτός Βουλής και το Κίνημα Οικολόγων να διεκδικεί την τέταρτη θέση.
Αντ’ αυτού ο ΔΗ.ΣΥ. άνοιξε την ψαλίδα του από το ΑΚΕΛ, η ΔΗΠΑ έκανε τη μεγάλη έκπληξη και με ποσοστό 6,10% μπήκε στη Βουλή, ενώ το Κίνημα Οικολόγων τερμάτισε στην τελευταία θέση.
Τι έγινε πέρυσι σε Βραζιλία, Πορτογαλία
Στον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών της Βραζιλίας οι δημοσκοπικές εταιρίες αιφνιδιάστηκαν. Περίμεναν μια σαρωτική νίκη Λούλα και εκλογή χωρίς επαναληπτικές. Ομως ο Μπολσονάρο ξεπέρασε σημαντικά τις προβλέψεις λαμβάνοντας 43%, πέντε μονάδες κάτω από τον αντίπαλό του.
Οι δύο τελευταίες δημοσκοπήσεις της Ipec και της DataFolha έδειχναν τον Λούλα πάνω από 50% και τον Μπολσονάρο στο 36%. Τελικά, ο Λούλα χρειάστηκε τον δεύτερο γύρο για να επικρατήσει, μάλιστα οριακά, με 50,9 έναντι 49,1.
Στις περσινές εκλογές της Πορτογαλίας θεωρήθηκε έκπληξη η επικράτηση του Αντόνιο Κόστα. Οι πορτογαλικές δημοσκοπήσεις έδιναν ντέρμπι Σοσιαλιστών – Δεξιάς για την πρωτιά. Απέκλειαν, μάλιστα, την αυτοδυναμία, την οποία κατάφερε εν τέλει ο σοσιαλιστής Αντόνιο Κόστα με 41,68%, έναντι 27,8 του κεντροδεξιού κόμματος PSD.
Η τελευταία δημοσκόπηση πριν από τις εκλογές, στο εβδομαδιαίο Expresso, έδινε στο Σοσιαλιστικό Κόμμα 35% και στο κεντροδεξιό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα 33%.
Κραχ τη «μαύρη διετία» 2015-16
Ισως οι δυο χειρότερες χρονιές διεθνώς, δημοσκοπικά, να ήταν το 2015-16. Εκτοτε το κύμα αμφισβήτησης για την αξία των γκάλοπ γιγαντώθηκε παγκόσμια.
ΒΡΕΤΑΝΙΑ: Τον Μάιο 2015 έγιναν οι εκλογές στο Ηνωμένο Βασίλειο. Οι Συντηρητικοί του πρωθυπουργού Ντέιβιντ Κάμερον αναδείχτηκαν νικητές με 6 μονάδες διαφορά, αν και οι δημοσκοπήσεις «έβλεπαν» βαριά ήττα.
ΠΟΛΩΝΙΑ: Λίγες μέρες μετά, οι εταιρίες δημοσκοπήσεων της Πολωνίας αποτύγχαναν. Εδιναν προβάδισμα 10 μονάδων στον απερχόμενο πρόεδρο Μπρόνισλαβ Κομορόφσκι για τον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών. Ο Κομορόφσκι βγήκε… δεύτερος.
ΔΑΝΙΑ: Τον Ιούνιο της ίδιας χρονιάς οι δημοσκοπήσεις στην Δανία διασύρθηκαν, αφού απέτυχαν να προβλέψουν την άνοδο του ευρωσκεπτικιστικού Κόμματος του Λαού, το οποίο κατέκτησε τη δεύτερη θέση.
ΕΛΛΑΔΑ: Ακολούθησε το πατατράκ με το ελληνικό δημοψήφισμα τον Ιούλιο 2015, αλλά και τις εκλογές Σεπτεμβρίου.
BREXIT: Τον Ιούνιο 2016 διεξήχθη το δημοψήφισμα στο Ηνωμένο Βασίλειο για την παραμονή της χώρας ή την αποχώρησή της από την Ευρωπαϊκή Ενωση. Το θρίλερ 52-48 υπέρ της αποχώρησης δεν «συμφωνούσε» με το άνετο προβάδισμα 8-10 μονάδων υπέρ του Brexit των δημοσκοπικών εταιριών.
ΗΠΑ: Ακολούθησαν τον Νοέμβριο οι εκλογές στις ΗΠΑ, όπου κόντρα σε σχεδόν όλα τα γκάλοπ ο Τραμπ θριάμβευσε επί της «αγαπημένης των ΜΜΕ» Κλίντον, με την πλευρά των Δημοκρατικών να κάνει λόγο για «ξένο δάκτυλο».
