Σεπτέμβριος του 2008. Ο Αλέξης Τσίπρας καταφθάνει με το πλοίο της γραμμής, μια μέρα με πολλά μποφόρ, στη μισοάδεια από τουρίστες Σέριφο. Μαζί με τη σύντροφό του Μπέττυ Μπαζιάνα κάθονται σε ένα από τα μικρά γραφικά καφέ στην άκρη του λιμανιού.
- Από τον Βασίλη Γαλούπη
Ο νεοεκλεγμένος πρόεδρος του τότε «μικρού» ΣΥΡΙΖΑ έχει ακόμη την «πολυτέλεια» να μην τραβά τα αδιάκριτα βλέμματα πάνω του. Απολαμβάνουν ήρεμα τις πρώτες στιγμές τους στο νησί σαν οποιοδήποτε απλό ζευγάρι 34χρονων που ψάχνουν μερικές μέρες χαλαρότητας. Αυτές ήταν και οι τελευταίες πραγματικά ξέγνοιαστες διακοπές.
Τα επόμενα χρόνια «το ταξίδι», που επικαλέστηκε πολλές φορές την Πέμπτη ο Τσίπρας, είχε κάμποσες μπουνάτσες, αλλά περισσότερες φουρτούνες. Φέτος θα μπορούσε να είναι η πρώτη φορά από το 2008 που έχει τη δυνατότητα να κάνει το ίδιο. Ομως τότε οι βαλίτσες του ήταν άδειες από βάρη. Πλέον, έπειτα από μια 15ετία καθημερινής πίεσης και εντατικής φθοράς στον πιο αμείλικτο πρωταθλητισμό, η επιστροφή στην ανεμελιά φαντάζει ουτοπική.
Η ανέλιξη του Αλέξη Τσίπρα στην εξουσία θα μπορούσε να χαρακτηριστεί μυθιστορηματική. Στα 41 του έγινε ο νεότερος πρωθυπουργός της Μεταπολίτευσης και ο δεύτερος νεότερος στην Ιστορία του ελληνικού κράτους μετά τον Επαμεινώνδα Δεληγεώργη, στα 36 του, το 1865! Και, το βασικότερο, είναι ο πρώτος από το 1974 που δεν αποτελεί «προϊόν» οικογενειοκρατίας. Είναι ο μοναδικός που έγινε πρωθυπουργός δίχως να ανήκει σε πολιτικό τζάκι, κάτι που προκάλεσε «συστημικό» σοκ, αφού εμφανίστηκε διεκδικητής της πρωθυπουργίας ένας πολιτικός εκτός… επετηρίδας.
Ακόμα και ο Σημίτης δεν ήταν «αυτόφωτος», αφού ο αδελφός του είχε ήδη ισχυρό πολιτικό ρόλο στη Γερμανία και την Ευρωπαϊκή Ενωση, όταν η Ελλάδα βρισκόταν στον προθάλαμο του ευρώ και το Βερολίνο επιθυμούσε κάποιον απόλυτα «συνεννοήσιμο» πρωθυπουργό.
Μια πιο προσεκτική και ψύχραιμη ματιά στην πρόσφατη Ιστορία καταδεικνύει ότι οι ψηφοφόροι γνώρισαν δύο πρόσωπα του αρχηγού του ΣΥΡΙΖΑ: τον Αλέξη και τον Τσίπρα. Τα γεγονότα οδηγούν από μόνα τους στη μεγάλη αλλαγή που έγινε σε δύο, κοντινά χρονικά, βράδια τον Ιούλιο του 2015: αυτό του δημοψηφίσματος και αυτό της συνθηκολόγησης στις Βρυξέλλες.
Από το 2008 μέχρι το καλοκαίρι του 2015 ο «αντισυστημικός» Αλέξης έμοιαζε μη αντιμετωπίσιμος. Στο πρόσωπό του ειδικά οι νέοι είδαν ένα άφθαρτο και αμεταχείριστο όνομα, μια γνήσια αντίδραση σε Ν.Δ. και ΠΑΣΟΚ, και στον ψυχαναγκασμό ότι πάντα αυτά τα δύο κόμματα θα κυβερνούν.
Από εκείνη τη μαρτυρική εβδομάδα του Ιουλίου, όμως, όταν υποχρεώθηκε σε άνιση αναμέτρηση με την κυνική πραγματικότητα, ο Τσίπρας έδειχνε να μην του χωράει το κοστούμι ενός «μνημονιακού» πρωθυπουργού. Δεν τον «έπνιγε» μόνο η γραβάτα.
Στην πορεία αποδείχτηκε πως ούτε ο κόσμος που αρχικά τον στήριξε ήθελε έναν «συμβιβασμένο Αλέξη».
Ο Τσίπρας άλλαξε από το βράδυ της συνθηκολόγησης. Από ένας απρόβλεπτος «εχθρός» του συστήματος, που τρόμαζε το ελληνικό και το ευρωπαϊκό status quo, έγινε ένας «βολικός» και διαχειρίσιμος αντίπαλος. Εδειξε ότι είναι τρωτός. Εκείνο το βράδυ των διαπραγματεύσεων στις Βρυξέλλες, στις 13 Ιουλίου 2015, ο Τσίπρας αποκήρυξε τον Αλέξη της νιότης του. Εκτοτε ξέμεινε από πυξίδα και «ακυρώθηκαν» ως ανέφικτα, με οδυνηρό τρόπο, τα περισσότερα απ’ όσα πίστευε ως νεαρός πολιτικός ότι θα μπορούσε να πετύχει.
Η νίκη στις εκλογές του Σεπτεμβρίου ήταν μόνο μια βραχυπρόθεσμη ανακούφιση μικρού ορίζοντα, ελλείψει εναλλακτικής και με τη Ν.Δ. να κατεβαίνει με προσωρινό πρόεδρο. Η επανεκλογή του τον υποχρέωσε να μην μπορεί πια να κάνει πίσω.
Τώρα ο Τσίπρας αποσύρεται από τη διαδικασία εκλογής στον ΣΥΡΙΖΑ, όμως είναι δύσκολο να πιστέψει κάποιος ότι η διπλή εκλογική συντριβή έσβησε και τις υψηλές πολιτικές φιλοδοξίες του πριν καν πενηνταρίσει.
Από μαθητής ήθελε πάντα να παίζει ενεργό ρόλο στα κοινά. Από έφηβος επιδίωκε να αναλαμβάνει πρωτοβουλίες και να ηγείται. Στο σχολείο του στους Αμπελόκηπους, στο γυμνάσιο ως πρόεδρος 15μελους, το ίδιο στο Πολυκλαδικό Λύκειο, ως φοιτητής στο Μετσόβιο, στην ΚΝΕ, στη Νεολαία του Συνασπισμού, μετά στον ΣΥΡΙΖΑ.
Είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι στα 48 του αποφάσισε να περιοριστεί αμετάκλητα στα καθήκοντα ενός απλού βουλευτή, δίχως να κάνει δεύτερες σκέψεις για το μέλλον.
Μαθητικές διαδηλώσεις: Το πρώτο του άρθρο στα ΜΜΕ το 1992, στα 17 του
Πόσοι μαθητές έχουν την ευκαιρία να αρθρογραφούν στα -τότε- πανίσχυρα «Νέα» του Λαμπράκη, που ανεβοκατέβαζαν κυβερνήσεις; Στις 21 Μαρτίου 1992 ο Αλέξης Τσίπρας φιλοξενούνταν στις στήλες της εφημερίδας ως πρόεδρος του 15μελούς του Πολυκλαδικού Λυκείου Αθηνών, στους Αμπελόκηπους, και εκ των πρωταγωνιστών στις μεγάλες καταλήψεις της εποχής.
Εγραφε μεταξύ άλλων:
- «Δυστυχώς στην Ελλάδα, μόλις αλλάζει ο υπουργός, αλλάζουν και τα προγράμματα στην εκπαίδευση. Δεν θυμάμαι ποτέ να υπάρχει μια συνεχής ροή».
- «Κάθε κομματικός που έρχεται φέρνει τα πάνω κάτω. Οι προτάσεις της βάσης δεν ακούγονται. Τα ερωτηματολόγια που συμπλήρωσαν οι μαθητές τι έγιναν; Γιατί πετάχτηκαν στον κάλαθο των αχρήστων;»
- «Δεν μπορεί ποτέ η χώρα μας να πάει μπροστά, αν δεν υπάρξει μια οικουμενική πολιτική, τουλάχιστον στον χώρο της Παιδείας».
Αν μη τι άλλο, είχε από τότε έναν αιχμηρό και συγκροτημένο λόγο, έστω και αρκετά ακατέργαστο, όπως είναι λογικό, αφού ακόμη ήταν παιδί.
Στα χρόνια της σύγκρουσης: Όταν έπεσε θύμα αστυνομικής βίας στη Γένοβα
Στις 19 Ιουλίου 2001 ο Τσίπρας επιστρέφει από τη Γένοβα μαζί με άλλους «συντρόφους» του. Τότε, στα 27 του, είναι ακόμη γραμματέας της Νεολαίας του Συνασπισμού. Στον ημερήσιο Τύπο φιλοξενούνται δηλώσεις του για τα μεγάλα επεισόδια που έγιναν στην Ιταλία κατά τη διάρκεια της Συνόδου Κορυφής του G8, αλλά και στο ταξίδι επιστροφής.
«Δεχθήκαμε επίθεση με κλομπ από τους αστυνομικούς, οι οποίοι μας χτυπούσαν ακόμα και μέσα στο γκαράζ του πλοίου και μας έσερναν στο δάπεδο, οδηγώντας μας με τη βία μέσα στο πλοίο. Αντισταθήκαμε όσο μπορούσαμε. Ευτυχώς κανένας από εμάς δεν τραυματίστηκε σοβαρά. Αλλά κάποιοι χρειάστηκε να κάνουν ράμματα στο ιατρείο του πλοίου».
Οι 150 Ελληνες διαδηλωτές και μέλη της Νεολαίας του ΣΥΝ επέστρεψαν, διά της βίας, στην Ελλάδα, ενώ παρέμειναν για περισσότερες από έξι ώρες στο λιμάνι της Ανκόνας, «πρόσωπο με πρόσωπο με τις ιταλικές Αρχές», όπως ανέφεραν τα δημοσιεύματα της εποχής. Ανάμεσα στους τραυματίας ήταν και ο μετέπειτα υπουργός Ναυτιλίας Θεόδωρος Δρίτσας.
«Δεμένος» στις δύο πρώτες μεγάλες συνεντεύξεις του
Οσο κι αν ακούγεται περίεργο, στις δύο πρώτες μεγάλες του συνεντεύξεις ο Τσίπρας, το 2008 και το 2012, εμφανίστηκε «δεμένος» στα εξώφυλλα των περιοδικών. Οι Schooligans, που είχαν ξεκινήσει από την «Ελευθεροτυπία», έκαναν την άνοιξη του 2008, πριν από τον ξεσηκωμό της νεολαίας αργότερα την ίδια χρονιά λόγω της δολοφονίας του Αλέξη Γρηγορόπουλου, την πρώτη συνέντευξη στον Τσίπρα μετά την προεδρική εκλογή του στον ΣΥΝ τον Φεβρουάριο.
Ο 34χρονος τότε Τσίπρας εμφανιζόταν αντισυμβατικός, με νεανική ορμή και μπόλικο αυθορμητισμό, στοιχεία που αμέσως ανίχνευσαν ως ελκυστικά οι πιτσιρικάδες της εποχής.
Σε εκείνη τη συνέντευξη δήλωνε ότι αρνείται να πάει σε πρωινάδικα τύπου Μενεγάκη και Αρναούτογλου επειδή θεωρεί ότι «όχι μόνο φθείρεσαι, αλλά γίνεσαι κομμάτι όλου αυτού του πράγματος που βγαίνει από τα μέσα ενημέρωσης».
Αποκάλυπτει ότι η Αλέκα Παπαρήγα, όταν τον πρωτοείδε στις δημοτικές εκλογές, «γύρισε την πλάτη της για να μη με χαιρετήσει», δήλωνε «υπέρ του Ομπάμα, αλλά χωρίς αυταπάτες», και ότι «αξίζει η σκέψη του Μάο σε πολλά σημεία της». Εδειχνε ακομπλεξάριστος ιδεολογικά, δηλώνοντας ότι «ο Ανταμ Σμιθ είναι ο θεωρητικός του νεοφιλελευθερισμού. Αν σας πω ότι βρίσκω διαχρονικά πολλά σημεία της σκέψης του, θα μου πείτε ότι είμαι νεοφιλελεύθερος;» και ότι έβρισκε χαριτωμένες εξυπνάδες του τύπου «ο Συνασπισμός από ΕΒΓΑ της γειτονιάς έγινε σούπερ μάρκετ της γειτονιάς».
Στην ερώτηση «σκονάκια έκανες;» παραδεχόταν με χιούμορ «ναι, κλασικά. Και στο σχολείο, αλλά και στο Πολυτεχνείο, όπου είχα μπει πολιτικός μηχανικός. Τολμώ να το πω!», όπως και για το αν έχει περισσότερες κατακτήσεις από τότε που έγινε πρόεδρος: «Το κακό είναι ότι από τότε που έγινα πρόεδρος μπορεί να έχω περισσότερες κατακτήσεις, αλλά έχω λιγότερες δυνατότητες να τις αξιοποιήσω… Ασ’ τα να πάνε! (γέλια)».
Μάλιστα, ήδη είχε καταλάβει από τότε ότι τα πράγματα ίσως και να είναι διαφορετικά απ’ όσο νόμιζε. «Υπάρχει κάτι που πίστευες στα 16 σου και αποδείχτηκε πλάνη;» τον ρωτούσαν. «Ναι, στα 16 διάβαζα Μαρξ και πίστευα ότι κάποια στιγμή ο καπιταλισμός θα σταματήσει και θα πάμε στο επόμενο στάδιο της εξέλιξης της κοινωνίας που είναι ο σοσιαλισμός. Για μένα ήταν νομοτελειακό αυτό. Διαψεύστηκα. Τώρα ξέρω ότι δεν υπάρχει νομοτέλεια. Μπορεί να γίνει, μπορεί και να μη γίνει».
Το λανθασμένο «ζύγισμα» του 2015 και τα μοιραία αποτελέσματα
Η πρώτη φορά που ο Αλέξης Τσίπρας έδειξε τα δόντια του ως πολιτικός εξουσίας ήταν μεταξύ των δύο εκλογικών αναμετρήσεων του 2012, όταν ο ΣΥΡΙΖΑ ανέβηκε δεύτερο κόμμα, έχοντας «καβαλήσει» το κύμα δυσαρέσκειας και οργής της πλατείας Συντάγματος. Μετά τις πρώτες εκλογές του Μαΐου του 2012 πρότεινε τον Γεράσιμο Αρσένη για υπηρεσιακό πρωθυπουργό, με τα κόμματα και τα ΜΜΕ να του επιτίθενται μαζικά με πρωτοσέλιδα τύπου «Κάτσε καλά, Αλέξη» κατά το «κάτσε καλά, Γεράσιμε».
Αποδεικνυόταν σκληρός διαπραγματευτής στις εντολές σχηματισμού κυβέρνησης, γνωρίζοντας ότι πλέον ο χρόνος είχε αρχίσει να δουλεύει υπέρ του. Στα πρωτοσέλιδά τους οι εφημερίδες χαρακτήριζαν «ανεφάρμοστα και πέρα από κάθε δυνατότητα της χώρας τα βασικά οικονομικά μέτρα στο πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ», κάνοντας λόγο για «μαγικά Τσίπρα».
Τη βραδιά που κατάφερε να γίνει πρωθυπουργός, τον Ιανουάριο του 2015, δεν ανέφερε ούτε μια φορά τη λέξη «Αριστερά» στην ομιλία της νίκης, προκαλώντας απορίες. Επτά μήνες αργότερα βρισκόταν μπροστά σε ένα συντριπτικό κάταγμα, στις Βρυξέλλες, μετά την αδυναμία του να διαχειριστεί το 61,5% του «Οχι». Ο ΣΥΡΙΖΑ διασπάστηκε με πολλές αποχωρήσεις, αν και είχε προηγηθεί και η «μίνι διάσπαση» του 2009-10, όταν είχαν φύγει ο Κουβέλης και ακόμα τρεις για να φτιάξουν τη Δημοκρατική Αριστερά.
Μετά την ταπείνωση στις Βρυξέλλες ο Τσίπρας εμφανίστηκε συμβιβασμένος για να εφαρμόσει μια πολιτική στην οποία δεν πίστευε. Προσπαθούσε να ακροβατεί ανάμεσα στη ριζοσπαστικότητα και στο «σύστημα», μια συνταγή σίγουρης αποτυχίας, όπως και αποδείχθηκε στις εκλογές του 2019 και του 2023.
Αυτό που μπορούμε να πούμε βλέποντας την πορεία του μέσα από το πρίσμα του ρεαλισμού και των γεγονότων είναι ότι η αρχική του εκτίμηση για σύγκρουση το 2015 ήταν εν μέρει σωστή και εν πολλοίς λάθος. Θεώρησε ότι, αφού οι Ευρωπαίοι έτρεχαν πίσω από την Ελλάδα για να τη διασώσουν, το κόστος τυχόν αποχώρησης της Ελλάδας από την ευρωζώνη θα ήταν βαρύτερο για τις Βρυξέλλες και το Βερολίνο. Πίστεψε, δηλαδή, ότι οι Γερμανοί θα κάνουν τα πάντα για να αποτρέψουν το Grexit, επειδή το τίμημα θα ήταν βαρύτερο για τους ίδιους. Συνεπώς, προέβλεψε ότι μια πίεση έως το τέλος με διάθεση σύγκρουσης θα οδηγούσε σε υποχώρηση των δανειστών.
Ο φόβος των Ευρωπαίων ίσχυε εν μέρει. Αυτό, όμως, που αποδείχτηκε και που δεν προέβλεψε ο Τσίπρας ήταν ότι έτρεμαν περισσότερο μήπως μια υποχώρηση μιας μικρής οικονομίας, όπως της Ελλάδας, άνοιγε την όρεξη για ίδια τακτική και σε πιο βαριά μεγέθη, που δεν ήταν εφικτό να διασωθούν, όπως της Ιταλίας. Τελικά, επικράτησε αυτό το σενάριο, όχι της κυβέρνησης Τσίπρα. Με οδυνηρές συνέπειες και για τη χώρα.
Κάπως έτσι από το «θα σκίσουμε μία μία όλες τις σελίδες του πρώτου και του δεύτερου Μνημονίου» βρεθήκαμε στο «θα εφαρμοστούν μία προς μία όλες οι σελίδες του τρίτου Μνημονίου». Ακολούθησαν οι Πρέσπες, η άγρια και άμεση φορολόγηση της μεσαίας τάξης και η πτώση το 2019.
Το «timeline» της ενασχόλησής του με τα κοινά
- 1988: Οργανώνεται στην ΚΝΕ, σε ηλικία 14 ετών. Αποχωρεί το 1991, και το 1999 γίνεται γραμματέας της Νεολαίας Συνασπισμού.
- 2001: Ταξιδεύει στην Ιταλία για να συμμετάσχει στις επεισοδιακές διαδηλώσεις εναντίον της Συνόδου Κορυφής του G8 στη Γένοβα.
- 2006: Επιλέγεται από τον ΣΥΝ ως υποψήφιος δήμαρχος Αθηναίων. Λαμβάνει ποσοστό 10,5% και συνολικά 4 έδρες στο δημοτικό συμβούλιο.
- 2008: Εκλέγεται πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ και στα 33 του γίνεται ο νεότερος αρχηγός πολιτικού κόμματος στην Ιστορία της μεταπολεμικής Ελλάδας.
- 2009: Εκλέγεται πρώτη φορά βουλευτής (Αθηνών). Υπό την προεδρία του ο ΣΥΡΙΖΑ λαμβάνει στις βουλευτικές εκλογές ποσοστό 4,6%.
- 2012: Στις εκλογές Μαΐου ο ΣΥΡΙΖΑ λαμβάνει 17,8% και τον Ιούνιο 26,9%. Ο Αλέξης Τσίπρας ηγείται πλέον της αξιωματικής αντιπολίτευσης.
- 2013: Το Κόμμα της Ευρωπαϊκής Αριστεράς τον επιλέγει ως υποψήφιο για τη θέση του προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Κομισιόν).
- 2015: Εκλέγεται πρωθυπουργός. Ακολουθούν δημοψήφισμα, capital controls, συνθηκολόγηση, διάσπαση ΣΥΡΙΖΑ και η επανεκλογή Σεπτεμβρίου.
- 2019: Με ποσοστό 31,5% χάνει την εξουσία από τη Ν.Δ. του Κυριάκου Μητσοτάκη. Είχε προηγηθεί το 23,8% των ευρωεκλογών.
- 2023: Οι βαριές ήττες στις διπλές εκλογές με ποσοστά 20% και 17,8% τον οδηγούν στην ανακοίνωση παραίτησης της 29ης Ιουνίου.
