Εξαιρετικά κρίσιμα θέματα για το παρόν και το μέλλον της εθνικής άμυνας συμπεριέλαβε στις προτεραιότητές του ο υπουργός Εθνικής Αμυνας Νίκος Δένδιας στην ομιλία του στη Βουλή, κατά τη συζήτηση για τις προγραμματικές δηλώσεις της κυβέρνησης.
- Του Περικλή Ζορζοβίλη
Συγκεκριμένα, αναφέρθηκε, μεταξύ άλλων, στην αναδιαμόρφωση της δομής, του τρόπου διοίκησης των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων (ΕΕΔ) και στη θητεία.
Με βάση τα λεχθέντα, ο υπουργός φαίνεται εξαιρετικά εύστοχος στον εντοπισμό των τομέων που για ποικίλους λόγους έχουν καταστεί εστίες προβλημάτων.
Φυσικά, το μεγάλο ερώτημα είναι αν διαθέτει τη βούληση και κυρίως τη δυνατότητα να υλοποιήσει, ενάντια σε ισχυρές κατεστημένες αντιλήψεις, τις αναγκαίες ριζικές μεταρρυθμίσεις, ώστε να αντιμετωπιστούν τα αδιέξοδα που έχουν συσσωρευθεί.
Στην περίπτωση, πάντως, που είναι αποφασισμένος να συγκρουστεί, δηλαδή «να σπάσει αβγά», η παρούσα περίοδος είναι η καλύτερη χρονική στιγμή, καθώς είναι πολιτικά πανίσχυρος.
Περί λογοδοσίας
Απόλυτο προαπαιτούμενο για τις μεταρρυθμίσεις και κατά συνέπεια η ύψιστη προτεραιότητα του υπουργού θα πρέπει να είναι η επανάκτηση του πολιτικού ελέγχου επί των Ενόπλων Δυνάμεων, που η κατά την προηγούμενη τετραετία πολιτική ηγεσία του υπουργείου Εθνικής Αμυνας εκουσίως απώλεσε. Σε μία σύγχρονη, δυτική (ευρωπαϊκή) Δημοκρατία η πολιτική ηγεσία του υπουργείου Εθνικής Αμυνας δεν είναι «στρατιώτης» ούτε «στηρίζει» ούτε «συμπαρίσταται».
Πρωτίστως εντέλλεται, ελέγχει και διασφαλίζει την ομαλή λειτουργία με τη διάθεση των αναγκαίων οικονομικών και ανθρώπινων πόρων, ώστε να υποστηριχθούν οι προβλέψεις της πολιτικής εθνικής ασφάλειας. Ταυτόχρονα, οφείλει να επιβάλλει και τη λογοδοσία της στρατιωτικής γραφειοκρατίας για τις εισηγήσεις και τις αποφάσεις της.
Δυστυχώς μέχρι σήμερα η λογοδοσία είναι ανύπαρκτη. Για αυτόν τον λόγο αφθονούν οι περιπτώσεις αποφάσεων που στη συνέχεια ανατρέπονται προς την εντελώς αντίθετη κατεύθυνση! Μόνο, και μόνιμο θύμα, οι φορολογούμενοι που υποχρεωτικά καταβάλλουν το κόστος για την υλοποίηση κάθε επιλογής.
Ο σχετικός κατάλογος τέτοιων αντιδιαμετρικών αποφάσεων είναι μακροσκελής. Το πιο πρόσφατο παράδειγμα είναι τα Κέντρα Εκπαίδευσης Νεοσυλλέκτων (ΚΕΝ). Το 2018 αποφασίζεται να καταργηθούν και η βασική εκπαίδευση όσων κατατάσσονται για να υπηρετήσουν τη θητεία τους «αποκεντρώνεται» σε μονάδες εκστρατείας. Πέντε χρόνια μετά ανατίθενται εργολαβίες για εργασίες σε ΚΕΝ που είχαν καταργηθεί, προκειμένου να επαναλειτουργήσουν.
Ποια απόφαση είναι ορθή; Αυτή που λήφθηκε το 2018 ή αυτή που υλοποιείται σήμερα;
Διότι, όπως εξελίσσονται τα πράγματα, και αφού δεν έχει καταγραφεί οποιαδήποτε αντίδραση, και οι δύο αντιδιαμετρικά αντίθετες επιλογές θεωρούνται ορθές και κατά συνέπεια όλα «καλώς καμωμένα» (ισχύει και για τις πιστώσεις που αναλώνονται)!
Τα αγκάθια στη δομή διοίκησης και η αναδιαμόρφωση
Ο υπουργός Εθνικής Αμυνας στην ομιλία του αναφέρθηκε «σε αναδιαμόρφωση του τρόπου διοίκησης», όπερ σημαίνει ότι έχει αποκτήσει γνώση των πολύ έντονων τριβών, δυσλειτουργιών και γενικά του τοξικού κλίματος που δημιούργησε η κατά την προηγούμενη τετραετία εφαρμογή της κάθετης δομής διοίκησης, βάσει μίας ιδιάζουσας ερμηνείας και σε συνδυασμό με την εκούσια απώλεια του πολιτικού ελέγχου από την προηγούμενη πολιτική ηγεσία. Τελικά, το εγχείρημα κατέληξε στην επιστροφή στο παρελθόν, και συγκεκριμένα στο 1968, όταν κατά τη διάρκεια της δικτατορίας συγκροτήθηκε το Αρχηγείο Ενόπλων Δυνάμεων (ΑΕΔ).
Η μόνη άμεσης αποτελεσματικότητας επιλογή είναι η κατάργηση της κάθετης δομής διοίκησης στην παρούσα μορφή της. Οι αρχηγοί των τεσσάρων Γενικών Επιτελείων (Εθνικής Αμυνας, Στρατού, Ναυτικού και Αεροπορίας) να τεθούν υπό την άμεση υπαγωγή του υπουργού Εθνικής Αμυνας με σαφείς και διακριτούς ρόλους. Τα Γενικά Επιτελεία των τριών Κλάδων να περιοριστούν αποκλειστικά στη συγκρότηση, στην εκπαίδευση, στον εξοπλισμό και στην υποστήριξη δυνάμεων («force providers») τις οποίες διαθέτουν στο ΓΕΕΘΑ που μετασχηματίζεται σε Ανώτατο Διακλαδικό Στρατηγείο. Η διεξαγωγή διακλαδικών επιχειρήσεων στην ειρήνη, στην κρίση και στον πόλεμο, με τις δυνάμεις που διαθέτουν οι Κλάδοι («force employer»), αποτελεί την αποκλειστική αποστολή του ΓΕΕΘΑ.
Ολες οι υπόλοιπες αρμοδιότητες που σήμερα έχει το ΓΕΕΘΑ μεταβιβάζονται στο υπουργείο Εθνικής Αμυνας, έχουν δε ωριμάσει οι συνθήκες για τη συγκρότηση «πολιτικού» υπουργείου Εθνικής Αμυνας.
Ούτε στην περίπτωση της δομής δυνάμεων έχει γίνει γνωστό πώς αντιλαμβάνεται την «αναδιαμόρφωση» ο υπουργός Εθνικής Αμυνας. Το βέβαιο είναι ότι πρέπει να καταπολεμήσει ριζικά δύο πολύ ευδιάκριτες τάσεις του ελληνικού στρατιωτικού κατεστημένου.
Η πρώτη αφορά τη συγκρότηση νέων διοικήσεων – στρατηγείων που αυξάνουν τα ενδιάμεσα επίπεδα της δομής διοίκησης, καθιστώντας τη περισσότερο πολύπλοκη. Ταυτόχρονα, αυξάνεται ο χρόνος που απαιτείται για τη λήψη απόφασης, δηλαδή μειώνεται η ικανότητα άμεσης αντίδρασης των φίλιων δυνάμεων σε ταχέως μεταβαλλόμενες καταστάσεις. Το παράδοξο είναι ότι αυτή η τάση συνεχίζεται, ενώ η σύγχρονη τεχνολογία έχει καταστήσει δυνατή την άμεση και αμφίδρομη επικοινωνία (φωνή, εικόνα και δεδομένα) από το υψηλότερο επίπεδο διοίκησης έως το χαμηλότερο (π.χ. τον αρχιφύλακα ενός επιτηρητικού φυλακίου σε μικρόνησο). Η δυνατότητα συχνά επιδεικνύεται δημόσια (π.χ. με την ευκαιρία εορτών), αλλά δεν φαίνεται να έχει κατανοηθεί σε όλο το εύρος και βάθος η μεταβολή που μπορεί να επιφέρει στην παραδοσιακή, γραμμική, στρατιωτική δομή διοίκησης. Μία άλλη πολύ αρνητική συνέπεια αυτής της τάσης είναι η μετατόπιση του κέντρου βαρύτητας (και κατ’ επέκταση των πόρων) από τις μονάδες, τα κύτταρα της μαχητικής ισχύος, στα επιτελεία – στρατηγεία.
Η δεύτερη τάση αφορά τον δυσανάλογα μεγάλο αριθμό ανώτατων αξιωματικών (βαθμού ταξιάρχου ή αντίστοιχου στους άλλους Κλάδους και άνω) στις ΕΕΔ. Για παράδειγμα, σε ΗΠΑ και Γερμανία οι διοικητές των ταξιαρχιών φέρουν τον βαθμό του συνταγματάρχη, ενώ στον Ελληνικό Στρατό του ταξιάρχου. Η τάση αποτελεί ένδειξη ύπαρξης μεγάλων στρεβλώσεων τόσο στην εξέλιξη των αξιωματικών όσο και στο μισθολόγιο.
Κεφαλαιοποίηση της στρατιωτικής θητείας από την κοινωνία
Η αναφορά του υπουργού για «τη δυνατότητα της στρατιωτικής θητείας να χρησιμεύσει ως πλατφόρμα για την απόκτηση νέων πιστοποιημένων δεξιοτήτων, που να μπορούν να αξιοποιηθούν μετά στην πολιτική ζωή και να κεφαλαιοποιηθούν από την ελληνική κοινωνία», αποτελεί δυστυχώς διαχρονική υπεκφυγή της αναφοράς της ωμής αλήθειας.
Ο κύριος σκοπός της στρατιωτικής θητείας είναι να εκπαιδεύσει μαχητές και η χώρα μας συνεχίζει να τη διατηρεί γιατί πολύ απλά δεν έχει την οικονομική δυνατότητα ούτε τους ανθρώπινους πόρους (λόγω υπογεννητικότητας) για να συντηρεί τον αριθμό αμιγώς επαγγελματικού προσωπικού που απαιτείται για τη στελέχωση της δομής δυνάμεων που επιβάλλει η απειλή.
Ουδείς, βεβαίως, αντίκειται στην απόκτηση πιστοποιημένων δεξιοτήτων κατά τη διάρκεια της θητείας, αλλά πρώτα πρέπει να αντιμετωπιστούν τα δύο πρωτεύοντα ζητήματα: η διάρκειά της και το περιεχόμενό της. Σε ό,τι αφορά τη διάρκειά της, εφόσον επιθυμούμε να «παράγει» μαχητές, είναι πολύ εύκολο να προσδιοριστεί. Το ίδιο ισχύει και για το περιεχόμενό της. Σε κάθε περίπτωση, η συνέχιση της παρούσας κατάστασης δεν έχει κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα για την εθνική άμυνα και απλώς επιβαρύνει τους στρατευσίμους και τους γονείς τους.
Ο υπουργός Εθνικής Αμυνας θα πρέπει επίσης να αντιμετωπίσει και τις συνέπειες του «κατορθώματος» του προκατόχου του. Ενώ αυξήθηκε η διάρκεια της θητείας, οι πολλαπλές εξαιρέσεις που περιλήφθηκαν κατέστησαν το πρακτικό αποτέλεσμα σχεδόν μηδενικό!
