Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ: Τρεις ελληνικές θητείες με τη στήριξη των ΗΠΑ

Το δόγμα «ανήκομεν εις την Δύσιν» ίσχυε πολλές δεκαετίες προτού το διατυπώσει ανοιχτά ο Κωνσταντίνος Καραμανλής. Ουσιαστικά από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και πριν ακόμα από τέλος του Εμφυλίου (1949) οι κυβερνήσεις των νικητών στην Ελλάδα είχαν αποφασίσει σε ποιο ημισφαίριο θα ανήκει η χώρα.

• Από τον Νικ. Σταυρουλάκι

Το δόγμα ίσχυσε όταν η Ελλάδα διατύπωσε πρώτη φορά το αίτημα να καταστεί Μη Μόνιμο Μέλος (ΜΜΜ) του Συμβουλίου Ασφαλείας του νεοπαγούς Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), πράγμα που πέτυχε τη διετία 1952-1953, με την αμέριστη στήριξη των Ην. Πολιτειών. Στο Συμβούλιο Ασφαλείας είχε εκλεγεί έναν χρόνο νωρίτερα ως ΜΜΜ η Τουρκία (διετία 1951-1952). Ηταν η πρώτη φορά που οι δύο χώρες συνυπήρξαν σε ανώτατο όργανο διεθνούς οργανισμού.

Είχε προηγηθεί η ιδρυτική διάσκεψη του ΟΗΕ στο Σαν Φρανσίσκο των ΗΠΑ (25/4/1945 – 26/6/1945), με την Ελλάδα να βρίσκεται στον πυρήνα των 50 παριστάμενων ιδρυτικών χωρών του νέου διεθνούς Οργανισμού για την ειρήνη. Εκπρόσωπος της Ελλάδας στη διάσκεψη ήταν ο υπουργός Εξωτερικών της κυβέρνησης Νικολάου Πλαστήρα (3/1/1945 – 8/4/1945), ο δημοκρατικός νομικός Ιωάννης Σοφιανόπουλος, ο οποίος ορίστηκε επικεφαλής της ελληνικής αντιπροσωπίας, παραμένοντας στην ίδια θέση και στην επόμενη υπηρεσιακή κυβέρνηση του ναυάρχου Πέτρου Βούλγαρη (8/4/1945 – 17/10/1945).

Εκδιώχθηκε από τον Π. Βούλγαρη, διότι ψήφισε κατά της πρότασης των ΗΠΑ για είσοδο της Αργεντινής στον ΟΗΕ, λόγω του δικτατορικού καθεστώτος στη χώρα της Λατινικής Αμερικής. Αυτή ήταν ίσως η μοναδική φορά που η Ελλάδα ψήφισε αντίθετα από τη θέση των Ην. Πολιτειών στον ΟΗΕ…

Πριν από την τοποθέτησή του ως επικεφαλής της ελληνικής αντιπροσωπίας, ως μέλος της κυβέρνησης Πλαστήρα, ο Ι. Σοφιανόπουλος προήδρευσε στο Συνέδριο της Βάρκιζας που αποφάσισε τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ. Η Συμφωνία της Βάρκιζας φέρει και την υπογραφή του. Ωστόσο στο διάστημα της παρουσίας του στον ΟΗΕ ο Ι. Σοφιανόπουλος προήδρευσε της Προπαρασκευαστικής Επιτροπής για τη σύνταξη του πασίγνωστου πλέον Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ, με σημαίνοντα ρόλο στη διαμόρφωση του θεσμικού πλαισίου οργάνωσης και λειτουργίας του κορυφαίου οργάνου του Οργανισμού, του Συμβουλίου Ασφαλείας. Ο Χάρτης των Ην. Εθνών φέρει επίσης την υπογραφή του.

Για το έργο και την παρουσία της η υπό τον Σοφιανόπουλο ελληνική αντιπροσωπία έλαβε τα συγχαρητήρια του τότε Αμερικανού προέδρου Χ. Τρούμαν (πριν από την εκδίωξή του). Ο Χάρτης υπεγράφη από τους εκπροσώπους των 50 παρισταμένων χωρών στη διάσκεψη του Σαν Φρανσίσκο, ενώ η Πολωνία, που δεν εκπροσωπήθηκε στη διάσκεψη, υπέγραψε αργότερα και ορίστηκε και αυτή ως ιδρυτικό κράτος-μέλος, αυξάνοντας τον αριθμό των ιδρυτών σε 51.

Στην Αθήνα η μόνιμη και σταθερή έδρα του ΟΗΕ

Δεν είναι ευρέως γνωστό ότι σε εκείνη τη διάσκεψη η Ελλάδα διεκδίκησε για την πρωτεύουσα, Αθήνα, τη μόνιμη και σταθερή έδρα του ΟΗΕ. Με την ολοκλήρωση των εργασιών της κυρίως διάσκεψης και την υπογραφή του Χάρτη το θέμα της έδρας του Οργανισμού είχε παραμείνει ανοιχτό. Η επιχειρηματολογία του Ι. Σοφιανόπουλου ήταν ότι «η Ελλάδα ίδρυσε τις αμφικτιονίες και διέδωσε τον πολιτισμό της ειρήνης». Το ζήτημα επιλύθηκε αργότερα στο Λονδίνο από το Εκτελεστικό Συμβούλιο της Προπαρασκευαστικής Επιτροπής του ΟΗΕ, το οποίο ψήφισε ως έδρα τη Νέα Υόρκη. Δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία μέχρι σήμερα για το τι ψήφισε ο Σοφιανόπουλος…

Ο Ι. Σοφιανόπουλος έπραττε κατά το δοκούν. Τον Νοέμβριο του 1945, επί κυβέρνησης Θεμιστοκλή Σοφούλη (22/11/1945 – 4/4/1946) ανέλαβε ξανά υπουργός Εξωτερικών, αλλά πάλι εξαναγκάστηκε σε παραίτηση (Ιανουάριος 1946), καθώς στη Γεν. Συνέλευση του ΟΗΕ υποστήριξε αντίθετη άποψη από τον πρωθυπουργό Σοφούλη σε σχέση με πρόταση της ΕΣΣΔ για αποχώρηση των Αγγλων από την Ελλάδα. Ο Ι. Σοφιανόπουλος ψήφισε υπέρ και απολύθηκε.

Με τη μετακατοχική φτώχεια να διαπερνά κάθε άκρη της Ελλάδας και τον εμφύλιο πόλεμο στη δεύτερη φάση του, οι ελληνικές κυβερνήσεις άρχισαν να σκέφτονται την εκδοχή υποψηφιότητας της Ελλάδας για μία μη μόνιμη έδρα στο Συμβούλιο Ασφαλείας. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1950 θεωρήθηκε ότι η διεθνής συγκυρία ευνοεί την εκλογή της χώρας στο Συμβούλιο. Η αμερικανική στήριξη υπήρξε καταλυτική, ως επιβράβευση της νίκης των αντικομμουνιστικών δυνάμεων αλλά και ως παράγοντα σταθεροποίησης της μετεμφυλιακής κατάστασης.

Η πρώτη θητεία της Ελλάδας το 1952-1953 ήλθε στα πρώιμα στάδια του Ψυχρού Πολέμου, με ό,τι αυτό σημαίνει για μία μικρή χώρα ενταγμένη στο στρατόπεδο της Δύσης, έπειτα από έναν αιματηρό αδελφοκτόνο εμφύλιο πόλεμο. Η προηγούμενη θητεία (2005-2006) της Ελλάδας πραγματοποιήθηκε επίσης με στήριξη των ΗΠΑ. Είχε προηγηθεί η επιτυχής διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων 2004 και η είσοδος της χώρας στην ΟΝΕ.

Η θητεία υπήρξε κατά τεκμήριο «ομαλή», καθώς δεν υπήρχαν μέγιστες κρίσεις, σε αντίθεση με το σήμερα. Τα μέλη του Συμβουλίου εμπιστεύτηκαν στη χώρα μας την προεδρία δύο Επιτροπών Κυρώσεων, της Επιτροπής για την Ακτή Ελεφαντοστού και της Επιτροπής για το Σουδάν, καθώς και την προεδρία της Ομάδας Εργασίας για γενικά θέματα κυρώσεων. Είχε επίσης την αντιπροεδρία της Επιτροπής κατά της Τρομοκρατίας. Τίτλοι «βαρύγδουποι», που όμως δεν έχουν την παραμικρή αξία, εάν τα πέντε μόνιμα μέλη δεν συμφωνήσουν με τις επιλογές των ΜΜΜ και εάν στρέφονται εναντίον των συμφερόντων τους.

Από την 1η Ιανουαρίου 2025 η Ελλάδα είναι για τρίτη φορά ΜΜΜ του Σ.Α. του ΟΗΕ. Στις 6/6/2024 η χώρα μας εξελέγη με 182 ψήφους και στις 2/1/25 η ελληνική σημαία τοποθετήθηκε στην προθήκη των σημαιών των 15 χωρών-μελών του Συμβουλίου.

Μαζί με την Ελλάδα εξελέγησαν Δανία, Πακιστάν, Παναμάς και Σομαλία, κατά το σύστημα της κατ’ έτος εκλογής των πέντε από τα 10 μη μόνιμα μέλη, που εναλλάσσονται ανά πέντε στο συμβούλιο. Αντικαταστάθηκαν από Εκουαδόρ, Ιαπωνία, Μάλτα, Μοζαμβίκη και Ελβετία, των οποίων η θητεία ολοκληρώθηκε στις 31/12/2024. Τα νέα ΜΜΜ προστίθενται στα ήδη πέντε υφιστάμενα, Αλγερία, Γουιάνα, Ν. Κορέα, Σιέρα Λεόνε και Σλοβενία, των οποίων η θητεία λήγει στις 31/12/2025.

*πηγή: εφημερίδα «κυριακάτικη δημοκρατία»