Μονόδρομος η στρατηγική μας απέναντι στην Τουρκία

Είμαστε διατεθειμένοι να αποδεχθούμε στο μισό Αιγαίο ή έστω σε κομμάτια του την εγκατάσταση και τον έλεγχο της Τουρκίας; Και, αν είμαστε, έχουμε υπολογίσει αν έχουμε την πολυτέλεια να το κάνουμε αυτό από άποψη ασφάλειας, οικονομίας και, κυρίως, συνοχής της εδαφικής ενότητας της Ελλάδας; Γιατί αυτό είναι το διακύβευμα.

• Από τη
  Μαρίνα Σκορδέλη

Όλα αυτά τα χρόνια, τείνουμε να πιστεύουμε ότι, αν δείξουμε καλή διάθεση και μοιραστούμε τους ενεργειακούς πόρους ή δεν επεκτείνουμε παντού τα χωρικά μας ύδατα, θα βρεθεί συμβιβασμός. Όμως το θέμα για την Τουρκία δεν είναι οι ενεργειακοί πόροι, δεν είναι η ελεύθερη ναυσιπλοΐα, όπως ισχυρίζεται, είναι ο έλεγχος του μισού Αιγαίου, μεταξύ άλλων. Ήδη από τη δεκαετία του ΄70, η Τουρκία έχει χαράξει στους χάρτες μια νοητή διαχωριστική γραμμή κατά μήκος του Αιγαίου, πολύ πριν υιοθετήσει το δόγμα της Γαλάζιας Πατρίδας. Με λίγα λόγια, όλες οι διεκδικήσεις της αφορούν τον έλεγχο στο μισό κομμάτι του Αιγαίου που ορίζει αυτή η γραμμή. Και είναι ακριβώς το μισό Αιγαίο που η Τουρκία θεωρεί ότι αποτελεί τη δική της ΑΟΖ. Αυτή δεν είναι απλή διαπραγματευτική θέση. Είναι το όραμα δεκαετιών που υπηρετείται πιστά από όλα τα κόμματα και όλες τις ιδεολογικές τάσεις στην Τουρκία, με συγκεκριμένο σχέδιο και βήματα.

Κάποιοι θα πουν: κι αυτό σημαίνει ότι εμείς θα διαπραγματευτούμε το μισό Αιγαίο; Ενδεχομένως όχι. Γι’ αυτό και η Τουρκία, με τις διεκδικήσεις της, προβάλει διαρκώς εμπόδια στην άσκηση των δικαιωμάτων και των αρμοδιοτήτων της Ελλάδας στο Αιγαίο, προκειμένου να τα ακυρώσει και να εγκαθιδρύσει ένα de facto καθεστώς συν-διαχείρισης. Ιδανικά, θα ήθελε να κουράσει και, με την απειλή πολέμου, να εκφοβίσει την Ελλάδα και τη διεθνή κοινότητα, ώστε, χάριν της ειρήνης και της ευημερίας, να αποδεχθούμε τη συν-διαχείριση και de jure.

Οι τρεις βασικοί λόγοι που η Ελλάδα πρέπει να πάει στα 12 ν.μ παντού

Είναι αλήθεια ότι, σήμερα, με τα χωρικά ύδατα της Ελλάδας να εκτείνονται στα 6 ν.μ., το 49% του Αιγαίου είναι διεθνή ύδατα, ενώ στην ελληνική κυριαρχία ανήκει το 43,5% και στην τουρκική το 7,5% (βλ. χάρτη). Ουσιαστικά, τα διεθνή ύδατα είναι που αποτελούν το αντικείμενο της διαπραγμάτευσης για την οριοθέτηση ΑΟΖ μεταξύ των δύο χωρών, αφού τα χωρικά ύδατα είναι ήδη στην κυριαρχία των κρατών. Όταν η Ελλάδα επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 ν.μ., στην ελληνική κυριαρχία θα ανήκει το 71,5% των υδάτων του Αιγαίου, στην τουρκική το 8,7% και τα διεθνή ύδατα θα μειωθούν στο 19,8%. Λένε κάποιοι: και γιατί να μην περιορίσουμε την κυριαρχία μας στα 6 ν.μ. ή έστω σε λιγότερα από 12 ν.μ. και να συνεργαστούμε με την Τουρκία ως προς τον πλούτο και τον έλεγχο του υπόλοιπου Αιγαίου, χάριν της ειρήνης; Εδώ ακριβώς έρχεται η αδήριτη πραγματικότητα. Το Αιγαίο είναι κατάσπαρτο από ελληνικά νησιά. Eίναι τόσα τα ελληνικά νησιά, βραχονησίδες και βράχοι στο Αιγαίο που η Ελλάδα είναι αδύνατο να απωλέσει τον, κατά το δυνατόν, έλεγχό της εκεί και να τον μοιραστεί με την Τουρκία ή να απωλέσει μέρος των κυριαρχικών δικαιωμάτων της.

Για τρεις κυρίως λόγους:

Πρώτον, για λόγους ασφάλειας. Η ενδεχόμενη απόκτηση ΑΟΖ από την Τουρκία ανάμεσα και πίσω από ελληνικά νησιά και η τοποθέτηση εγκαταστάσεων εκεί, όπως είναι οι πλατφόρμες άντλησης πετρελαίου ή οι εγκαταστάσεις ΑΠΕ, με τον όποιο εξοπλισμό μπορούν να φέρουν, στα μετόπισθεν νησιών μας, είναι ένα σοβαρό πρόβλημα ασφάλειας για εμάς. Ας φανταστούμε απλά ελληνικά νησιά που θα περιβάλλονται από τουρκική ΑΟΖ. Με το ίδιο σκεπτικό, η διεξαγωγή τουρκικών στρατιωτικών ασκήσεων ανάμεσα από ελληνικά νησιά, με αντικείμενο μάλιστα την κατάληψή τους, αποτελεί ήδη σοβαρό πρόβλημα ασφάλειας για την Ελλάδα. Επιπλέον, δεν μπορεί να ασκεί η Τουρκία αρμοδιότητες σε μια περιοχή γεμάτη από ελληνικά νησιά, είτε πρόκειται για την ασφάλεια στο FIR – δηλαδή στον εναέριο χώρο – είτε πρόκειται για την έρευνα και διάσωση. Ή να απαιτεί να μην επεκτείνει η Ελλάδα τις θαλάσσιες ζώνες της, σε ολόκληρο το Αιγαίο, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την ασφάλεια γύρω από τα νησιά μας, αλλά και για την επιβολή του νόμου, είτε πρόκειται για εγκληματικές δραστηριότητες είτε για παράνομη μετανάστευση.

Δεύτερον, για λόγους συνδεσιμότητας της ηπειρωτικής Ελλάδας με τα νησιά μας. Η γεωγραφία της Ελλάδας έχει την ιδιαιτερότητα μιας πολύ εκτεταμένης νησιωτικότητας και είναι ζωτικής σημασίας να διαφυλάσσεται, όσο πιο απρόσκοπτα είναι δυνατόν, η διασύνδεση της ενδοχώρας με τα νησιά και η ενότητα όλου του ελλαδικού χώρου. Πέρα από τα προφανή, χαρακτηριστικό ήταν ένα γεγονός που έλαβε μικρή δημοσιότητα πριν από καιρό, όταν καθυστέρησε αεροδιακομιδή ασθενούς από το Καστελόριζο, καθώς το ελικόπτερο που θα την παραλάμβανε από τη Ρόδο δεν μπορούσε να πετάξει, λόγω της διεξαγωγής τουρκικής άσκησης στην περιοχή ανάμεσα από τα δύο νησιά. Mε τη σωρεία των παράνομων ή καταχρηστικών NAVTEX που εκδίδει η Τουρκία για ασκήσεις της στο Αιγαίο, μπλοκάρει τεράστιες θαλάσσιες και εναέριες περιοχές για πολλούς μήνες, διακινδυνεύοντας τις επικοινωνίες στη θάλασσα και στον αέρα.

Και τρίτον, για λόγους οικονομικούς, περιβαλλοντικούς, κ.α. Είναι αφελές το επιχείρημα ότι οι ορυκτοί πόροι χάνουν πια τη σημασία τους και κατ’ επέκταση όλοι αυτοί οι ανταγωνισμοί είναι ξεπερασμένοι. Η θάλασσα δεν είναι μόνο ορυκτοί πόροι. Είναι, πρώτα από όλα, η αλιεία μας, η οποία είναι ένας σημαντικός οικονομικός κλάδος για την Ελλάδα, και επιβάλλεται η προστασία της από τις παράνομες τουρκικές αλιευτικές πρακτικές. Είναι οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας που αποκτούν ολοένα και μεγαλύτερη σημασία, η ηλιακή, η αιολική, η κυματική. Είναι πόροι από τη θάλασσα που η τεχνολογία σήμερα και στο μέλλον θα αξιοποιεί όλο και περισσότερο, στη φαρμακευτική, στην κοσμετολογία, κ.α. Είναι η περιβαλλοντική προστασία. Η προστασία των ενάλιων αρχαιοτήτων μας.

Με βάση τα παραπάνω, είναι ζωτικής σημασίας για την Ελλάδα να διασφαλίσει ότι δεν θα υπάρχουν μεγάλα «κενά» μεταξύ των νησιών της και μεγάλη δυνατότητα ανεξέλεγκτης παρουσίας της Τουρκίας ανάμεσα σε αυτά. Να διασφαλίσει, δηλαδή, την κατά το δυνατόν μεγαλύτερη συνοχή των νησιών μεταξύ τους και με την ενδοχώρα, την πιο απρόσκοπτη λειτουργικότητά της σε αυτόν τον χώρο, την καλύτερη οικονομική δραστηριότητα εκεί, την ασφάλεια και τη μικρότερη δυνατή παρεμβολή της Τουρκίας. Με άλλα λόγια, είναι ζωτικής σημασίας να επεκτείνει η Ελλάδα την κυριαρχία της στα 12 ν.μ. Παντού.

Μονομερές δικαίωμα που δεν υπόκειται σε διαπραγμάτευση

Το μεγάλο πλεονέκτημα της επέκτασης των χωρικών μας υδάτων στα 12 ν.μ. είναι ότι αυτό είναι μονομερές δικαίωμα που μας παρέχεται από το Διεθνές Δίκαιο και δεν υπόκειται σε καμία διαπραγμάτευση. Σε αντίθεση με την οριοθέτηση ΑΟΖ που υπόκειται σε διαπραγμάτευση μεταξύ των μερών ή δικαστική διευθέτηση. Και γι’ αυτό, το απολύτως λογικό είναι να διασφαλίσεις το μέγιστο που μπορείς χωρίς διαπραγμάτευση και μετά να διαπραγματευτείς για τα υπόλοιπα. Μετά την επέκταση, τα διεθνή ύδατα που θα απομείνουν προς διαμοιρασμό ΑΟΖ θα είναι πλέον πολύ λιγότερα και θα περικυκλώνονται από ελληνική κυριαρχία σε τέτοιο βαθμό που, ειδικά στο Αιγαίο, μόνο σε ένα 5,1% των διεθνών υδάτων θα υπάρχουν αλληλοεπικαλυπτόμενες περιοχές προς διεκδίκηση ΑΟΖ μεταξύ των δύο χωρών.

Συγχρόνως, όλες σχεδόν οι υπόλοιπες διεκδικήσεις της Τουρκίας θα καταστούν ακόμη πιο ανεδαφικές, αφού ο χάρτης θα είναι τόσο ξεκάθαρος πια ως προς την παρουσία της Ελλάδας στην περιοχή. Αυτός είναι και ο λόγος που η Τουρκία μας απειλεί με κήρυξη πολέμου (casus belli) ειδικά για την επέκταση των χωρικών μας υδάτων. Δεν είναι η ανάγκη της για ελεύθερη ναυσιπλοΐα στο Αιγαίο, όπως ισχυρίζεται. Είναι η συνειδητοποίηση ότι, με την επέκταση αυτή, δεν απομένουν πια πολλά για να διεκδικήσει και σίγουρα θα πρέπει να εγκαταλείψει το όραμα για συν-διαχείριση του Αιγαίου.

Η παραπάνω λογική της εδαφικής συνέχειας του ελληνικού χώρου ισχύει μέχρι το Καστελόριζο. Το ευφυολόγημα της Άγκυρας για το ότι το Καστελόριζο είναι ένα μικρό νησί που βρίσκεται χιλιόμετρα μακριά από την ηπειρωτική Ελλάδα, ενώ είναι απέναντι από την Τουρκία, είναι παραπλανητικό. Το Καστελόριζο ανήκει σε ένα σύμπλεγμα 14 νησιών και βραχονησίδων. Και ανάμεσα σε αυτό το σύμπλεγμα και την ελληνική ενδοχώρα δεν υπάρχει κενό, αλλά αναρίθμητα ελληνικά νησιά που εξασφαλίζουν μια ενιαία εδαφική συνέχεια της Ελλάδας στην περιοχή.

Αυτή η ιδιαιτερότητα της Ελλάδας την ξεχωρίζει από άλλες περιπτώσεις κρατών με ένα, δύο ή λίγα νησιά απομακρυσμένα από τον εθνικό τους κορμό και απέναντι από μια άλλη χώρα. Αυτή η συνεχής, ενιαία και ογκώδης παρουσία της Ελλάδας στην περιοχή είναι το ισχυρότερο επιχείρημά μας για την εμπέδωση της θέσης και των δικαιωμάτων μας στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο απέναντι στις τουρκικές διεκδικήσεις. Επιπλέον, το συνεχές μήκος και πλήθος όλων αυτών των ακτών μας απέναντι από τις τουρκικές ακτές είναι το πιο ισχυρό επιχείρημά μας για τη διεκδίκηση της ΑΟΖ που μας αναλογεί. Και, στο πλαίσιο αυτό, είναι μεγάλο λάθος να επιτρέπουμε στην Τουρκία να συνεχίζει να παραπλανά επαναλαμβάνοντας ψευδώς ότι διαθέτει τη μεγαλύτερη ακτογραμμή στη Μεσόγειο, ενώ η αλήθεια είναι, σύμφωνα με όλες τις επίσημες πηγές, ότι η Ελλάδα διαθέτει τη μεγαλύτερη ακτογραμμή στη Μεσόγειο, διπλάσια της Τουρκίας, και μια από τις μεγαλύτερες στον κόσμο.

Το ζήτημα εδαφικής συνοχής της Ελλάδας είναι εθνικό και υπερκομματικό

Η ανάγκη συνοχής και ενότητας του χώρου αυτού, αλλά και κατά το δυνατόν άσκησης ελέγχου σε αυτόν, δεν αποτελεί ευφάνταστο ούτε ακραίο επιχείρημα. Αυτό αποδεικνύεται από το γεγονός ότι Διεθνείς Οργανισμοί και Διεθνές Δίκαιο έχουν υιοθετήσει και τις ανάλογες προβλέψεις. Παραδείγματος χάριν, ο ICAO έχει δώσει στην Ελλάδα τον έλεγχο του FIR, δηλαδή του εναέριου χώρου, ολόκληρου σχεδόν του Αιγαίου και μέχρι το σύμπλεγμα της Μεγίστης και το FIR Λευκωσίας, με βάση αυτήν τη γεωγραφία. Ομοίως, ορίζεται και η ευθύνη για την έρευνα και διάσωση. Αλλά και – το πιο σημαντικό – το Διεθνές Δίκαιο έχει δώσει στα κράτη τη δυνατότητα επέκτασης των χωρικών υδάτων στα 12 ν.μ., κάτι που έχουν εφαρμόσει σχεδόν όλες οι χώρες του κόσμου. Η πρόβλεψη αυτή δεν είναι τυχαία. Υπάρχει πρωτίστως για λόγους ασφάλειας των κρατών, προκειμένου δηλαδή να έχουν ένα εύλογο περιθώριο αμυντικής προστασίας γύρω από τα παράκτια εδάφη τους, αλλά και για λόγους επιβολής του νόμου, οικονομικούς, περιβαλλοντικούς, κτλ.

Επιχειρήματα που αντιπαραβάλλονται στην επέκταση των χωρικών μας υδάτων στα 12 ν.μ. παντού είναι ο φόβος του πολέμου με την Τουρκία, η επίδειξη καλής θέλησης και συμβιβαστικού πνεύματος, η αποφυγή διαιώνισης των προβλημάτων ή ακόμα και η ενδεχόμενη αντίδραση εταίρων και συμμάχων. Όμως το διακύβευμα είναι τόσο μεγάλο που οι επιλογές μας είναι μονόδρομος. Η Ελλάδα δεν μπορεί να εγκαταλείψει την επίτευξη τής κατά το δυνατόν μεγαλύτερης συνοχής και ενιαίας παρουσίας της στα εδάφη της. Τα συμφέροντα και οι ανησυχίες, λειτουργικές, ασφάλειας, οικονομικές, κ.α., είναι ζωτικά. Η Ελλάδα δεν μπορεί να αποποιηθεί οικειοθελώς το μέγιστο της κυριαρχίας που τής δίνει το Διεθνές Δίκαιο σε ένα χώρο κατάσπαρτο από ελληνικά εδάφη. Και, κάνοντάς το αυτό, να επιτρέψει συνακόλουθα την απόκτηση ΑΟΖ από την Τουρκία που θα της έδινε το δικαίωμα να εγκατασταθεί, και με συμφωνία πλέον, μέσα στο Αιγαίο, ανάμεσα από ελληνικά νησιά. Αυτές είναι διευθετήσεις που θα δεσμεύουν την Ελλάδα δια παντός και δεν δικαιούμαστε να θέσουμε σε ομηρία την εδαφική συνοχή μας και τις μελλοντικές μας δυνατότητες. Οι όποιες ενστάσεις τρίτων χωρών δεν είναι ανυπέρβλητο εμπόδιο, πόσω μάλλον όταν ανάλογα ζητήματα ανά τον κόσμο δεν έχουν σταθεί εμπόδιο για επέκταση στα 12 ν.μ., όταν υπάρχουν στο Διεθνές Δίκαιο επαρκείς προβλέψεις για τη ναυσιπλοΐα που ήδη εφαρμόζονται στο Αιγαίο και όταν, μάλιστα, διακυβεύονται τόσο μεγάλα συμφέροντά μας. Άλλωστε, διευκολύνσεις στο Αιγαίο θα μπορούσαν ενδεχομένως να εξεταστούν, όποιες, όπου και όποτε κρίνουμε κατά περίπτωση.

Συνεπώς, η στρατηγική μας απέναντι στην Τουρκία θα πρέπει να περνάει μέσα από τον στόχο της επέκτασης των χωρικών μας υδάτων στα 12 ν.μ. Το ζήτημα της επέκτασης στα 12 ν.μ. παντού θα πρέπει στο εξής να τίθεται, από όλους και προς όλους, ως ζήτημα εδαφικής συνοχής για την Ελλάδα και, ως τέτοιο, είναι πραγματικά ζωτικής σημασίας. Και άρα εθνικό και υπερκομματικό. Θα πρέπει να χαράξουμε ένα μακροπρόθεσμο πλάνο, με διάφορα σκέλη που δεν μπορούν να αναλυθούν εδώ, ώστε, στην κατάλληλη συγκυρία, να ασκήσουμε το δικαίωμα αυτό και να ακυρώσουμε κατ’ επέκταση και τις υπόλοιπες διεκδικήσεις της Άγκυρας. Απαραίτητη η διακομματική συναίνεση, καθώς αυτή η στρατηγική θα πρέπει να υπηρετηθεί σε βάθος χρόνου και δεν θα είναι αποτελεσματική, εάν ακολουθηθεί από μία μόνο κυβέρνηση. Όπως ακριβώς κάνει διαχρονικά και η Τουρκία. Αυτή η στρατηγική είναι μονόδρομος. Γιατί δεν εξαγοράζεις την ειρήνη ούτε βάζεις φρένο στις διεκδικήσεις της Τουρκίας παραχωρώντας της το μείζον.

* Η Μαρίνα Σκορδέλη είναι Διδάκτωρ Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Αθηνών, Σύμβουλος του πρώην Πρωθυπουργού Κ. Καραμανλή και Μέλος του Ακαδημαϊκού Συμβουλίου του Wilfried Martens Centre for European Studies.

Πηγή: Εστία της Κυριακής