«Από το 1917 μέχρι το 1959 ο Κομμουνισμός κόστισε στη Σοβιετική Ένωση 110 εκατομμύρια ζωές» Αλεξάντρ Σολζενίτσιν
- Από τον π. Πέτρο Μινώπετρο
«Η Σιωπή» (Silence) είναι έγχρωμη δραματική ταινία του Μάρτιν Σκορσέζε αμερικανικής παραγωγής 2016, σε σκηνοθεσία Μάρτιν Σκορσέζε. Παίζουν: Άντριου Γκάρφιλντ, Ταντανόμπου Ασάνο, Άνταμ Ντράιβερ, Λίαμ Νίσον, Ισέι Ογκάτα. Διανομή: Spentzos. Διάρκεια: 161′
Ο Μάρτιν Σκορσέζε προσεγγίζει την έννοια της θυσίας και τα ηθικά μηνύματα του Χριστιανισμού, στο πέρασμα του χρόνου, αλλά και σε περιόδους έντονης οικονομικής και κοινωνικής κρίσης, αλλά και κρίσης αξιών. Η ταινία παρακολουθεί τις απέλπιδες προσπάθειες αιχμαλώτων μόνη καταφυγή των οποίων είναι η Πίστη. Θέτει ερωτήματα στον σύγχρονο άνθρωπο, αρκεί να μην είναι προκατειλημμένος εναντίον της Χριστιανικής πίστης και πνευματικότητος. Άλλωστε, όταν οι έννοιες αυτές δεν διαστρέφονται, είναι συστατικά μιας ελλείπουσας από όλους τους τομείς της δημόσιας ζωής πνευματικότητας. To κείμενο που ακολουθεί έχει τη μορφή της συνέντευξης, αλλά στην ουσία είναι ο διάλογος ενός ιερέα με τον εαυτό του.
Αφιερωμένο στην Μνήμη εκατοντάδων εκατομμυρίων θυμάτων του Κομμουνισμού και του Ισλαμισμού.
To 2016, άρχισε να προβάλλεται η Σιωπή (Silence), μια ταινία του Μάρτιν Σκορσέζε που ο σκηνοθέτης τη δούλευε σχεδόν 25-30 χρόνια. Πείτε μου τις εντυπώσεις σας από αυτήν την ταινία. Και μετά να μιλήσουμε για τον Σκορσέζε.
Λοιπόν, καταρχήν πρέπει να δούμε σχετικά με τη σημασία, ότι είναι μια ομολογία πίστεως του Σκορσέζε –αυτό είναι καθαρό–, ότι παίρνει θέση σε μία στιγμή που ο Χριστιανισμός είναι η υπ’ αριθμόν ένα θρησκεία υπό διωγμό στον κόσμο, ότι υπάρχει το θέμα του Ισλαμικού φονταμενταλισμού και της τρομοκρατίας. Οι Χριστιανοί διώκονται στη Τουρκία, στη Μέση Ανατολή, στην Ευρώπη, στην Αφρική, στην Ασία, στην Ισλαμική Ασία, στην Ισλαμική Αφρική και στην Ισλαμική Ευρώπη.
Στην Γαλλία έχουμε σφαγές Ιερέων κατά τη στιγμή της Θείας Λειτουργίας, Ανατινάζονται, καίγονται, βανδαλίζονται και βεβηλώνονται Χριστιανικοί Ναοί στη Δυτική Ευρώπη και στην Ελλάδα.
Και στην Ελλάδα;
Και στην Ελλάδα. Αλλά κυρίως το μεγάλο πρόβλημα είναι εκεί όπου υπάρχουν συμπαγείς Ισλαμικοί πληθυσμοί, στις χώρες που έχουν αποικιοκρατική παράδοση. Κυρίως στη Γαλλία, στην Ισπανία, στην Πορτογαλία, στην Ιταλία, στο Βέλγιο, στην Ολλανδία ,στις Σκανδιναβικές χώρες, στην Αυστρία και στη Γερμανία. Για όλα αυτά, ο Αμερικανικός και ο Δυτικοευρωπαϊκός Κινηματογράφος, ο Δυτικός Κινηματογράφος είναι, το λιγότερο, αδιάφοροι, για να μην πω εχθρικοί απέναντι στη Χριστιανική πνευματικότητα. Ο Σκορσέζε έρχεται, με αυτή την ταινία να συνεχίσει μία παράδοση η οποία είχε διακοπεί, τη δεκαετία του 1950 και του 1960, όταν είχαμε μια σειρά πολύ σημαντικών ταινιών, Χριστιανικού κινηματογράφου, όπου παραγωγός τους ήταν ένας Έλληνας, ο Σκούρας, από τους μεγαλύτερους παραγωγούς του Χόλυγουντ. Ο παραγωγός Σκούρας είχε κάνει μια σειρά Χριστιανικών ταινιών υπερπαραγωγών λόγω της σχέσης του με τον Οικουμενικό Πατριάρχη Αθηναγόρα, ο οποίος του υπέβαλε την ιδέα ενός Κινηματογράφου Χριστιανικής πνευματικότητος υψηλής αισθητικής.
Τώρα, ο Σκορσέζε μας επαναφέρει, μέσα από αυτό το φιλμ, σε ένα από τα πυρηνικά στοιχεία του Χριστιανισμού και της Εκκλησίας, που είναι το μαρτύριο. Πρέπει να θυμόμαστε ότι ο ιδρυτής της Πίστεως, το ένα από τα τρία Πρόσωπα της Τριαδικής Θεότητας, ο Κύριος Ημών Ιησούς Χριστός, μαρτύρησε και ότι η Εκκλησία έχει ένα πυρηνικό στοιχείο, το μαρτύριο, τους μάρτυρες, την ομολογία πίστεως. Η μνήμη των μαρτύρων εορτάζεται κατά την ημέρα του θανάτου τους και αποκαλείται: «γενέθλιος ημέρα». Το θέμα της ταινίας ήταν και για μένα μαρτύριο συνειδήσεως. Παρακολούθησα και μελέτησα την ταινία, αλλά και το μυθιστόρημα του Σουσάκου Έντο.
Την ταινία « Σιωπή» την είδα και βιωματικά, λόγω της εμπειρίας μου από τις σπουδές Σκηνοθεσίας Κινηματογράφου και την εργασία μου ως σκηνοθέτης στην Κομμουνιστική Ρουμανία. Μου ανακάλεσε την περίοδο του Κομμουνισμού, την κοινή εμπειρία μαρτυρίου για την Αλβανία, τη Γιουγκοσλαβία, τη Βουλγαρία, τη Πολωνία, την Ουγγαρία, τη Ρωσία πολλές χώρες της Κεντρικής και της Ανατολικής Ευρώπης και πολλές Κομμουνιστικές χώρες της Άπω Ανατολής: την Κίνα, τη Βόρειο Κορέα, το Βιετνάμ, την Καμπότζη, το Λάος. Κοινό στοιχείο, ότι υπήρχαν και εκεί Χριστιανοί, όπως υπήρχαν στις Κομμουνιστικές χώρες των Βαλκανίων, της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, στη Σοβιετική Ένωση . Και σε αυτές τις Κομμουνιστικές χώρες της Άπω Ανατολής όπως και τις Μουσουλμανικές χώρες της Ασίας, της Αφρικής και της Ευρώπης εκατοντάδες εκατομμύρια Χριστιανοί αντιμετώπισαν και αντιμετωπίζουν καθημερινά το μαρτύριο, το οποίο προσεγγίζει το μυθιστόρημα του Έντο και το φιλμ του Σκορσέζε. Ο Αμερικανός σκηνοθέτης, μάλιστα, προσεγγίζει το μαρτύριο με συνέπεια, συνειδητά, χωρίς να κάνει καμία υποχώρηση και κανέναν συμβιβασμό με το πνεύμα της απιστίας, του νεοβάρβαρου μαχητικού αθεϊσμού το οποίο κυριαρχεί στην εποχή μας, δίνοντας αυτή την τραγωδία που, όπως προανέφερα, ξεκινά από τη γέννηση του Χριστιανισμού και συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Ο Σκορσέζε λοιπόν και ο Έντο ξυπνάνε μνήμες, θυμίζοντάς μας αυτή τη διαρκή Ιστορία του μαρτυρίου, των μαρτύρων και της ομολογίας πίστεως, από τους πρώτους αιώνες μέχρι τη νομιμοποίηση του Χριστιανισμού, περνώντας σε μία άγνωστη αποσιωπημένη για πολλούς ιστορία, που έχει να κάνει με μία θρησκεία, το Βουδισμό η οποία και στις μέρες μας παραμένει ανεκτική. Η ταινία ξυπνάει επίσης τις μνήμες του φοβερού διωγμού και της Γενοκτονίας των πιστών που έγινε στις πρώην Κομμουνιστικές χώρες, αν και πριν από την κατάρρευση του Κομμουνισμού το μαρτύριο και ο διωγμός των Χριστιανών ήταν ίσως λίγο πιο ήπιος. Ιδίως αν συγκρίνουμε με την επιβολή του Κομμουνισμού στη Ρωσία το 1917, αλλά και στις άλλες κομμουνιστικές χώρες, όπου αποσχηματίζονταν οι Ιερείς, είτε επειδή οι ίδιοι δεν μπόρεσαν να υποστούν το μαρτύριο, όπως φαίνεται και στο φιλμ του Σκορσέζε, είτε επειδή δεν άντεξαν – υπήρχαν, ασφαλώς, και αυτοί που ανέλαβαν το τίμημα του αίματος των παράνομων λατρευτικών συνάξεων πιστών. Αυτό γινόταν παντού. Και στην Αλβανία, στη Γιουγκοσλαβία, στη Ρουμανία, στην Ουγγαρία και στην Πολωνία. Ανάλογα βέβαια με την παράδοση , είτε Καθολική, Προτεσταντική, είτε Ορθόδοξη. Το ίδιο συνέβαινε και συμβαίνει στην Κομμουνιστική Άπω Ανατολή, στη Κίνα, στη Βόρειο Κορέα, στο Βιετνάμ, στο Λάος και στην Καμπότζη από Ιερείς ή πάστορες, άλλων ομολογιών, οπότε υπάρχει ακόμα μια παραπομπή στο μαρτύριο των Χριστιανών στις Κομμουνιστικές χώρες της Ασίας. Επίσης, έρχεται στη μνήμη το μαρτύριο των Ελλήνων κληρικών, μοναχών και πιστών, την περίοδο 1943-1949, όπου χιλιάδες Ιερείς και πιστοί εκδιώχθηκαν και εκτελέστηκαν από το ΚΚΕ, από το στρατό του τότε ΕΑΜ- ΕΛΑΣ, ο οποίος στην πορεία μετονομάστηκε σε Δημοκρατικό Στρατό. Προσπαθώ να θυμηθώ την ημερομηνία που σταυρώθηκε ο Ιερέας στη διάρκεια του Εμφυλίου. Τον σταυρώσανε ανήμερα τη Μεγάλη Παρασκευή.
Μιλάμε για τον πατέρα Γεώργιο Σκρέκα;
Ο νεομάρτυρας πατήρ Γεώργιος Σκρέκας σταυρώθηκε τη Μεγάλη Παρασκευή, στις 27 Μαρτίου 1947. Εκτός από τον πατέρα Γεώργιο Σκρέκα, είχαμε και άλλες σταυρώσεις Ιερέων, την περίοδο του Εμφυλίου, ως το 1949. Κατά τη διάρκεια του μαρτυρίου του, οι Κομμουνίστριες αντάρτισσες, είπαν στον πατέρα Γεώργιο: «γιατί δεν προσεύχεσαι στον Χριστό να έρθει να σε σώσει;» και οι Κομμουνιστές αντάρτες, είπαν στον νεομάρτυρα Ιερέα: «εσύ που πιστεύεις στον Χριστό, θα σε σταυρώσουμε σαν εκείνον την ίδια μέρα». Βλέπουμε λοιπόν ότι το φιλμ ξυπνάει τις μνήμες των μαρτύρων και του μαρτυρίου σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης. Αναφέρθηκα στο Ελληνικό παράδειγμα, γιατί το μαρτύριο το οποίο βίωσε και η Ελλάδα από το Κομμουνιστικό Κόμμα της Ελλάδος και το Στρατό του, τον Δημοκρατικό Στρατό, και τα μαρτύρια που υπέστησαν οι Ιερείς, οι μοναχοί και οι πιστοί, είτε συκοφαντούνται, χλευάζονται και διακωμωδούνται οι μάρτυρες, οι νεομάρτυρες, και τα θύματα από τους θύτες, είτε αποσιωπώνται τα μαζικά εγκλήματα από τα βιβλία της Ιστορίας και τα ΜΜΕ, είτε είναι άγνωστα. Έχει αφαιρεθεί από τα θύματα το δικαίωμα της Αντιγόνης. Παραπέμπω στο εμβληματικό βιβλίο του μακαριστού Μητροπολίτη Λήμνου Διονυσίου: Εκτελεσθέντες και μαρτυρήσαντες κληρικοί 1941-1949, πιστοί άχρι θανάτου. Θυμάμαι τη Γενοκτονία και το μαρτύριο των Ελλήνων της Ρωσίας στα Γκουλάγκ από τους Μπολσεβίκους και τον Στάλιν σύμφωνα και με τον Αλεξάντρ Σολζενίτσιν-Αρχιπέλαγος Γκούλαγκ. Την Γενοκτονία, το διωγμό και το μαρτύριο των Ελλήνων της Βορείου Ηπείρου στα Γκουλάγκ της Αλβανίας από τον Ενβέρ Χότζα και τους επιγόνους από το 1944 μέχρι σήμερα.
Επίσης, ένα άλλο θέμα σχετικό με την τραγική επικαιρότητα είναι ο Ισλαμικός Αριστερισμός ή Αριστερός Ισλαμισμός κυρίως στη Γαλλία, όπου Γάλλοι αριστεροί, μαρξιστές, παραδοσιακοί κομμουνιστές και νεοκομμουνιστές υποστηρίζουν το Ισλάμ, το φανατικό Ισλάμ, το ριζοσπαστικό και το τρομοκρατικό – επειδή είναι εναντίον του Καθολικισμού. Θεωρούν ότι το Ισλάμ είναι ένα εργαλείο το οποίο θα εκμηδενίσει τον Καθολικισμό και θα εξολοθρεύσει κάθε εκδοχή Χριστιανισμού στη Γαλλία. Παραπέμπω στο εμβληματικό βιβλίο Υποταγή του κορυφαίου Γάλλου συγγραφέα Μισέλ Ουελμπέκ. Βέβαια αυτό δεν ισχύει μόνο στη Γαλλία αλλά σε ολη την Δυτική Ευρώπη. Θυμάμαι τη Γενοκτονία και τον βίαιο εξισλαμισμό των Ελλήνων και των Χριστιανικών πληθυσμών της Ανατολής από τον 11ο αιώνα μέχρι σήμερα, από το Τουρκικό-Ισλαμικό και το Κεμαλικό σύστημα εξουσίας. Τα Σεπτεμβριανά του 1955 και του 1922. Το μαρτύριο του Μητροπολίτη Χρυσοστόμου Σμύρνης, των Μητροπολιτών, των Ιερέων, και των μοναχών της Μικράς Ασίας και του Πόντου.
Ο Σκορσέζε, από τη σκοπιά του, ανακτά όλη την Ιστορία, με αφορμή το μαρτύριο των Ιαπώνων Χριστιανών. Ξυπνάει τις μνήμες από τους διωγμούς, τις γενοκτονίες, τα μαρτύρια και τους μάρτυρες, από τη γέννηση του Χριστιανισμού μέχρι τα πιο πρόσφατα που ζήσαμε και ζούμε στον εικοστό και τον εικοστό πρώτο αιώνα, είτε στις μουσουλμανικές χώρες της Ασίας, της Αφρικής και της Ευρώπης, είτε στις πρώην και νυν κομμουνιστικές χώρες, όπου εκατοντάδες εκατομμύρια πιστοί εξοντώθηκαν και εξοντώνονται, ιερά σύμβολα, ιερά σκεύη, ιερά βιβλία κάηκαν, ναοί ανατινάχθηκαν και γκρεμίστηκαν και οι πιστοί, Ιερείς και Αρχιερείς σύρθηκαν στα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας, εξόντωσης και θανάτου, στα Γκουλάγκ. Για τα Γκουλάγκ, υπάρχει το σημαντικότερο λογοτεχνικό κείμενο/μαρτυρία, το Αρχιπέλαγος Γκούλαγκ του κορυφαίου συγγραφέα του 20ου αιώνα Αλεξάντρ Σολζενίτσιν (στα ελληνικά, εκδ. Πάπυρος).
Για την Κόκκινη Τρομοκρατία στην Ελλάδα, τα Ελληνικά Γκουλάγκ, τα Γκουλάγκ Μοναστήρια τόπους μαρτυρίου, τους διωγμούς, τα βασανιστήρια, τα Λαικά Δικαστήρια, τις μαζικές εκτελέσεις και τους ομαδικούς τάφους, το Μαρτύριο και τους Μάρτυρες στον Εμφύλιο στη χώρα μας. Παραπέμπω ακόμη σε τέσσερα σημαντικά λογοτεχνικά βιβλία, στην Ελένη του Νίκου Γκατζογιάννη (Κέρκυρα) στην Ορθοκωστά του Θανάση Βαλτινού (Βιβλιοπωλείο της Εστίας) και Σαν το λίγο το νερό και Ουρανός απο άλλους τόπους του Σωτήρη Δημητρίου (Πατάκη). Και στα βιβλία μαρτυρίες ΑΘΩΩΝ ΑΙΜΑ 2 τόμοι, ΜΑΤΩΜΕΝΕΣ ΜΝΗΜΕΣ 1940-1945, Το “Παιδομάζωμα” του 1948-49 και τα “Κάτεργα” της Φρειδερίκης του Ιωάννη Μπουγά (Πελασγός).
Να μιλήσουμε για την ταινία Σιωπή;
Το 1988, ο Σκορσέζε διάβασε με μεγάλο θαυμασμό τη Σιωπή, το μυθιστόρημα του Ιάπωνα Καθολικού συγγραφέα Σουσάκου Έντο, ο οποίος γεννήθηκε το 1923 και πέθανε το 1996. Το βιβλίο αυτό έφτασε στα χέρια του Σκορσέζε μετά την προβολή του Τελευταίου πειρασμού. Τον συνεπήρε πάρα πολύ και νομίζω ότι, τελικά, αυτό το βιβλίο οδήγησε στην ταινία που στην ουσία είναι η ζωή του. Έχει δηλαδή όλη τηναγωνία και το μαρτύριο συνειδήσεως του σκηνοθέτη με την Πίστη – μην ξεχάσουμε ότι γεννήθηκε από δύο ηθοποιούς πολύ πιστούς Καθολικούς. Μεγάλωσε στη Μικρή Ιταλία, σε μια συνοικία της Νέας Υόρκης, γύρω του ήταν ο υπόκοσμος, η φτώχεια, η αθλιότητα, και αυτός είχε δύο διεξόδους: τον Κινηματογράφο και την Εκκλησία. Μετά την ανάγνωση της Σιωπής του Έντο διαπίστωσε ότι συμπυκνώνει όλη την πνευματική του αναζήτηση και όλη την αγωνία του. Σε όλες τις ταινίες του ακόμη και όταν ασχολείται με γκάνγκστερς ή με μουσικούς, όλη η θεματική του πάντοτε περιστρέφεται γύρω από την αγάπη, τη θυσία, την αλληλεγγύη, την πίστη, την πτώση, τη σωτηρία…
Τα πάντα στον Κινηματογράφο του Σκορσέζε κινούνται γύρω από τα πάθη που είναι «η ασκητική» και «το μαρτύριο της συνείδησης». Το φιλμ υπηρετεί με απόλυτη συνέπεια το μυθιστόρημα. Μια συζήτηση για την ταινία, πάντως, έχει νόημα πρώτα να αρχίζει από το μυθιστόρημα του Έντο, που ισοδυναμεί με ένα άλλο πολύ μεγάλο μυθιστόρημα στην Ιστορία της παγκόσμιας λογοτεχνίας, Η δύναμη και η δόξα του Γκράχαμ Γκρην (Ζαχαρόπουλος). Το μυθιστόρημα του Έντο εκδόθηκε το 1966 στην Ιαπωνία και αμέσως δημιουργήθηκε θόρυβος. Περιγράφει το διωγμό που υπέφεραν οι Χριστιανοί στο τέλος του δέκατου έβδομου αιώνα. Την περίοδο 1637-1638, ξέσπασε μια εξέγερση των Χριστιανών στην Σιμαμπάρα κατά της φεουδαρχίας: οι Ιάπωνες χωρικοί ζούσαν τρομερή καταπίεση, με υπερφορολόγηση, καταδικασμένοι σε εξαθλίωση και στην εκμετάλλευσή τους από την Ιαπωνική φεουδαρχία του Σογκούν και των Σαμουράι. Τότε, με τη βοήθεια Ιησουιτών Ιερέων, ξέσπασε η εξέγερση των αγροτών, η οποία καταπνίγηκε στο αίμα. Εδώ πρέπει να επισημάνουμε κάτι που συνήθως δεν αναφέρεται. Ότι ο Χριστιανισμός πέρα από την Βασιλεία των ουρανών, έχει μια βαθιά υπαρξιακή, κοινωνική, πολιτική διάσταση και παίζει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της Ιστορίας. Από την ίδρυση του δημιουργεί μια παράδοση ελευθερίας, αδελφότητας, κοινωνικής δικαιοσύνης. Αυτή την παράδοση προσεγγίζουν οι κορυφαίοι δημιουργοί Αντρέι Ταρκόφσκι, στην σημαντικότερη ταινία στην Ιστορία του Παγκόσμιου Κινηματογράφου Αντρέι Ρουμπλιόφ, ο Αντρέι Βάιντα στίς ταινίες Κατύν, Βαλέσα και ο Κριστόφ Ζανούσι στη ταινία Μακρινή χώρα Ιωάννης Παύλος ο Β. Ο Σκορσέζε με την ταινία Σιωπή εντάσσεται ως Δυτικό κατεξαίρεση παράδειγμα στην παράδοση των τριών Ανατολικό Ευρωπαίων δημιουργών πάντοτε με την προσωπική του κινηματογραφική γλώσσα και πνευματικότητα. Η ιστορία του βιβλίου Σιωπή από το οποίο εμπνεύστηκε ο Σκορσέζε , κινείται γύρω από τη ζωή ενός Πορτογάλου Ιησουίτη ιερέα του Κριστοβάο Φερέιρα, ο οποίος έζησε μεταξύ του 1580 και του 1650.Ο Ιερέας Φερειρα κάτω από τη φρίκη των τρομερών βασανιστηρίων τα οποία υφίσταται από τους Ιάπωνες, αναγκάζεται να «αποστατήσει» από την πίστη του και να αλλάξει όνομα. Το πρόσωπο του Ιερέα Κριστοβάο Φερέιρα στο μυθιστόρημα του ΄Εντο και στην ταινία του Σκορσέζε, είναι κάτι αντίστοιχο με το πρόσωπο του Κουρτς από το μυθιστόρημα του Τζόζεφ Κόνραντ «Στην καρδιά του σκότους» (Πατάκη) – είναι το βιβλίο στο οποίο ο Κόπολα στήριξε την Αποκάλυψη τώρα. Ο Ιερέας Κριστοβάο Φερέιρα στη ταινία Σιωπή διηγείται την ιστορία δύο νέων Ιησουιτών Ιερέων, του Ροντρίγκεζ και του Γκαρούπε, οι οποίοι φεύγουν από το Μαρόκο και φτάνουν στην Ιαπωνία για να γνωρίσουν την αλήθεια για τον μέντορά τους Ιερέα Κριστοβάο Φερέιρα.
Κάποιοι επικριτές του Έντο θεώρησαν ότι, η Σιωπή είναι αμφιλεγόμενο μυθιστόρημα, με όρους θεολογικούς, γιατί υποστηρίζει το ιδιωτικό βίωμα της πίστης και το ανώφελο του μαρτυρίου. Το έργο του Ιάπωνα συγγραφέα δείχνει τον αγώνα της πίστης σε καταστάσεις ακραίου πόνου, οδύνης, βασανιστηρίων και μαρτυρίου, όπου δοκιμάζεται η απαντοχή και η ανθρώπινη αντίσταση, βιώνοντας έτσι το μαρτύριο που συγκρούεται με τη Σιωπή του Θεού. Η Σιωπή δεν έχει εύκολες λύσεις και βεβαιότητες πάνω στο θέμα της Πίστης. Το μυθιστόρημα, λέει η Αμερικανίδα Καθολική συγγραφέας Φλάνερι Ο’ Κόνορ, πρέπει να μπαίνει σε μία ζώνη, σε ένα πεδίο στο οποίο μεγάλο μέρος καταλαμβάνει η ιδιοκτησία του εχθρού. Και πρέπει να συγκρούεται, να αντιπαρατίθεται με το πρόβλημα του κακού και του πόνου. Να δείχνει τα μαρτύρια και τις οδύνες της πίστης στο μέσον ενός πάρα πολύ σκληρού διωγμού. Συμπερασματικά, η Σιωπή περιγράφει με λεπτομέρεια τα μαρτύρια τα οποία υπέστησαν οι Ιάπωνες Χριστιανοί, ενώ με πνευματική δύναμη και θεολογική πυκνότητα εκθειάζονται ο ηρωισμός και το μεγαλείο του μαρτυρίου. Σύμφωνα μάλιστα με τη θεολογία του μυθιστορήματος, ο Χριστός, εκ των πραγμάτων, θέλησε να σώσει και τον Ιούδα, γνωρίζοντας ότι σε κάθε Ιούδα αναπνέει ένας εν δυνάμει Πέτρος.
Ο Ιερέας Ροντρίγκεζ, ο κεντρικός ήρωας της ταινίας, λέει ότι ο Χριστός είπε στον Μυστικό Δείπνο του Ιούδα: «Κάνε ό,τι πρέπει να κάνεις γρήγορα». Τι να αισθάνθηκε ο Χριστός όταν απηύθυνε αυτές τις λέξεις στον άνθρωπο ο οποίος θα τον πουλούσε για τριάκοντα αργύρια; Άραγε του μίλησε με οργή και μίσος; Ή αυτές οι λέξεις που του είπε γεννήθηκαν από αγάπη;
Στο σημείο αυτό κάνω τον εξής συλλογισμό. Εάν οι λέξεις του ήταν οργισμένες, ο Χριστός την ίδια στιγμή θα αρνιόταν τη σωτηρία ενός και μοναδικού ανθρώπου από όλους τους ανθρώπους στον κόσμο. Ο Ιούδας θα μαστιγωνόταν από το μαστίγιο της οργής του Χριστού και δεν θα σωζόταν. Ο Κύριος, όμως, δεν μπορούσε να εγκαταλείψει στη μοίρα του έναν άνθρωπο σε πτώση για πάντα στην αμαρτία. Δεν θα μπορούσε να ήταν έτσι. Ο Χριστός προσπάθησε να σώσει τον Ιούδα και, αν δεν ήταν έτσι, δεν είχε κανένα νόημα ότι τον Ιούδα τον έκανε έναν από τους μαθητές του. Η Σιωπή, λοιπόν, μας μαθαίνει την Ευσπλαχνία του Θεού, ότι μοιράζεται τον πόνο. Το πιο αμφιλεγόμενο σημείο στο μυθιστόρημα του Έντο και στο φιλμ του Σκορσέζε είναι η λύση της πλοκής η οποία αθετείται από τους Ιερείς Φερέιρα και Ροντρίγκεζ: «αποστατούν» οι δύο από την πίστη αλλά συνεχίζουν το έργο του Ευαγγελισμού στην παρανομία. Ο Σκορσέζε θίγει και αυτό το θέμα: μπορεί η πίστη να εκφράζεται στο δημόσιο χώρο και να εκφράζουν ελεύθερα οι Χριστιανοί την πίστη τους και την στάση τους ως πολίτες ή η πίστη τους και η πολιτική τους στάση και έκφραση στην δημόσια σφαίρα θα περιορισθεί σε τέσσερις τοίχους;
Και το μαρτύριο;
Έντο και Σκορσέζε λένε ότι «ο Θεός δεν θέλει να φεύγουμε από το μαρτύριο», επίσης όμως «δεν θέλει αστόχαστα και απερίσκεπτα να πέφτουμε, να μαρτυρούμε». Ή επίσης από δική μας απερισκεψία, να μαρτυρούν οι αδερφοί μας. Αυτό όμως δεν είναι άλλοθι για δειλούς που σωπαίνουν ή υποχωρούν από την πίστη τους, επιδιώκοντας άλλες ανταμοιβές που τους προσφέρει ο κόσμος, ενώ την ίδια στιγμή οι θαρραλέοι θυσιάζονται. Για την ιδιαίτερη μορφή και την πρωτότυπη κινηματογραφική γλώσσα της ταινίας Σιωπή του Σκορσέζε. Ο σκηνοθέτης εγκαταλείπει συνειδητά τη χρήση της μουσικής. Η ταινία έχει μόνο φυσικούς ήχους και σιωπές. Μια μέθοδος που επιτρέπει στο σκηνοθέτη να προβάλει την ουσία του μυθιστορήματος, να δημιουργεί καταστάσεις μεγάλης δραματικής έντασης, προϋποθέσεις στοχασμού και ταυτόχρονα εγρήγορσης στο θεατή. Μάλιστα, σε κάποιες στιγμές, όπως είναι η σκηνή του θανάτου του Ιερέα Γκαρούπε που πνίγεται, φαίνεται ότι ο σκηνοθέτης κρατά απόσταση. Αυτό δεν ισχύει όμως και δεν μπορούμε να πούμε ότι παίρνει απόσταση από το μαρτύριο των Ιαπώνων Χριστιανών.
Εδώ υπάρχει μία συγκλονιστική σκηνή…
…είναι η σκηνή του αργού θανάτου των Χριστιανών που είναι σταυρωμένοι στην ακρογιαλιά. Η θάλασσα ανεβαίνει σιγά σιγά και απλώνεται, θα τους πνίξει αργά και βασανιστικά. Και μόνο από αυτή τη σκηνή φαίνεται αυτή η θέση του σεβασμού και, θα έλεγα, της ταύτισης του Σκορσέζε με τους Χριστιανούς. Εκεί δηλαδή φαίνεται φανερά η θέση την οποία παίρνει ο σκηνοθέτης. Επίσης, μία άλλη κρίσιμη στιγμή είναι όταν ο Ιερέας Ροντρίγκεζ, ο οποίος ερμηνεύεται με μαγικό τρόπο από τον Άντριου Γκάρφιλντ και ο οποίος ενσαρκώνει με εξαιρετικό τρόπο αυτό το δισυπόστατο που έχει ο χαρακτήρας του. Την φλόγα της πίστης του απ’ τη μια, από την άλλη την ευθραυστότητα του προσώπου. Εδώ φαίνεται και η μαεστρία του Σκορσέζε σε σχέση με τον συγγραφέα, ο οποίος ακούει καθαρά και σε αντήχηση τη Φωνή του Χριστού. Και όχι τη φωνή της συνείδησης, δηλαδή της δικής του, του Ιερέα Ροντρίγκεζ. Εκεί μιλάει ο Χριστός. Ο Ιερέας Ροντρίγκεζ εκείνη την στιγμή αποφασίζει -είναι αυτή η στιγμή ας πούμε, η τραγική γι’ αυτόν, για να σώσει την ζωή των άλλων Χριστιανών- να πατήσει το σταυρό που του φέρνουν οι βασανιστές του, οι Ιάπωνες. Τότε ακούμε την φωνή του Χριστού : «Πάτησέ με. Ήρθα στον κόσμο για να με πατήσετε, γι’ αυτό σήκωσα το Σταυρό για να σηκώσω και να μοιραστώ τον πόνο, το μαρτύριο, τα βάσανα, τις οδύνες σας».
Πρέπει, τέλος, να επισημάνουμε ότι ο Σκορσέζε, ακολουθώντας την πρόθεση του Έντο, στο τέλος υποβάλλει στους θεατές ένα κωδικοποιημένο μυστικό -σαν να κλείνει το μάτι στον θεατή-, ότι ο Ιερέας Ροντρίγκεζ συνέχισε να ευαγγελίζεται μυστικά ακόμη και στους φρουρούς, οι οποίοι τον υπηρετούσαν.
Ο Σκορσέζε δεν εγκατέλειψε ποτέ τον πρωταγωνιστή του, δηλαδή τον πατέρα Ροντρίγκεζ, και ο Ιερέας Ροντρίγκεζ ποτέ δεν σταμάτησε να κηρύττει το Ευαγγέλιο ανάμεσα στα πρόσωπα που τον συνόδευαν. Το φιλμ όπως και το βιβλίο είναι έργο πίστης δύο Καθολικών, συνειδητών Καθολικών, του Έντο και του Σκορσέζε, και όπως έλεγε η επίσης μεγάλη Καθολική Αμερικανίδα συγγραφέας, Φλάνερι Ο’ Κόνορ, εκ των σημαντικών συγγραφέων του εικοστού αιώνα, δεν δραπετεύει και δεν αποφεύγει να μπει σε αυτό το εχθρικό περιβάλλον για να αναμετρηθεί με τους δαίμονες οι οποίοι επιτίθενται θέτοντας την πίστη μας σε δοκιμασία.
*Για τον συντάκτη
Ο π. Πέτρος Μινώπετρος είναι σκηνοθέτης, κληρικός. Γεννήθηκε στον Πειραιά το 1955. Σπούδασε σκηνοθεσία στο Πανεπιστήμιο Βουκουρεστίου, στο Τμήμα Σκηνοθεσίας Κινηματογράφου του Ινστιτούτου Θεατρικών και Κινηματογραφικών Τεχνών «Ίων Λούκα Καρατζιάλε». Στη Ρουμανία έμεινε έξι χρόνια (1977-82), όπου σκηνοθέτησε έξι κινηματογραφικές ταινίες.
Το 1983 επέστρεψε στην Ελλάδα και ασχολήθηκε με τη συγγραφή σεναρίων και με τη σκηνοθεσία ταινιών τεκμηρίωσης (ντοκιμαντέρ) για την ΕΡΤ. Είναι ο δημιουργός (έρευνα, σενάριο, σκηνοθεσία) της τηλεοπτικής σειράς της ΕΡΤ 2 Κυνηγοί του ουράνιου τόξου (1986), με θέμα την ιστορία της ελληνικής ροκ μουσικής. Συνεργάστηκε με το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, για το οποίο σκηνοθέτησε ταινίες-αφιερώματα. Στα τέλη της δεκαετίας του 1980 συνεργάστηκε με τον σκηνοθέτη Μίνωα Βολανάκη.
Δίδαξε Κινηματογράφο και Σκηνοθεσία στην ιδιωτική και δημόσια εκπαίδευση για περισσότερα από είκοσι χρόνια. Το 1999-2000 ιδρύει και διευθύνει τη Σινεματέκ (Cinémathèque) – Ταινιοθήκη – Κινηματογραφική Λέσχη. Είναι βασικός συντελεστής της Ταινιοθήκης Κινηματογραφικής Λέσχης που ίδρυσε η Αρχιεπισκοπή Αθηνών τον Δεκέμβριο του 2013. Το 2008 χειροτονήθηκε κληρικός. Με την ΕΛΣ συνεργάστηκε, ως σκηνοθέτης, στην παραγωγή της όπερας Αραμπώ του Σώτου Βασιλειάδη (1989-90).
