Το 1904, ο Βρετανός γεωγράφος, Halford Mackinder, παρουσίασε στη Royal Geographical Society μια εργασία με το όνομα «The Geographical Pivot of History». Στην εργασία αναφερόταν στην επίδραση της γεωγραφικής πραγματικότητας στις σχέσεις των παγκόσμιων δυνάμεων. Θεωρείται από πολλούς ως η ιδρυτική στιγμή της γεωπολιτικής. Κοιτάζοντας ολόκληρο τον πλανήτη, μίλησε για την «καρδιά – κέντρο» (heart) του πλανήτη, τη μεγάλη στεριά της Ευρασίας, το Παγκόσμιο Νησί. Και τα υπόλοιπα νησιά, τα μεγάλα νησιά της Αμερικής και της Αυστραλίας και τα μικρά νησιά του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ιαπωνίας. (Δεν ασχολήθηκε πολύ με την Αφρική ή τη Νότια Αμερική)
- Γράφει ο Νίκος Γκλεζάκος
Στο μεγαλύτερο μέρος της Παγκόσμιας Ιστορίας, η Ευρώπη ήταν ένα απομονωμένο και όχι πολύ σημαντικό κομμάτι αυτής της μεγάλης παγκόσμιας μάζας (Heartland), που υπόκειται σε συνεχείς επιδρομές από τους νομάδες της υπόλοιπης Ευρασίας. Τα εξωτερικά νησιά δεν έπαιζαν κανένα ρόλο στα παγκόσμια γεγονότα.
Όλα αυτά άλλαξαν πριν από περίπου πέντε αιώνες, όταν ξεκίνησε αυτό που ονομάστηκε «Εποχή των Ανακαλύψεων». Δηλαδή την εποχή κατά την οποία η Ευρώπη ανακάλυψε τη θαλάσσια δύναμη. Αυτό επέφερε στα νησιά την κυριαρχία έναντι του Heartland. Το 1905, ωστόσο, η κατάσταση άρχισε να αλλάζει με την κατασκευή των σιδηροδρόμων που θα μπορούσαν να συνδέουν το Heartland.
Το 1919 ο Mackinder δημιούργησε το περίφημο τριαδικό του αξίωμα:
Όποιος ελέγχει την Ανατολική Ευρώπη ελέγχει το Heartland.
Όποιος ελέγχει το Heartland κυβερνά το Παγκόσμιο Νησί.
Όποιος κυβερνά το Παγκόσμιο Νησί διοικεί τον κόσμο.
Ο φόβος του Mackinder τότε συμπυκνωνόταν στην εξίσωση Γερμανία + Ανατολική Ευρώπη = Παγκόσμια Κυριαρχία. Αλλά το αξίωμα δεν προοριζόταν να ισχύσει για πάντα. Δεν θα ήταν συμβατό τριάντα χρόνια αργότερα με τον έλεγχο της ΕΣΣΔ στην Ανατολική Ευρώπη, μιας και η πρώτη δεν κυριάρχησε στο Παγκόσμιο Νησί και τελικά σε όλο τον κόσμο. Ο Mackinder προσάρμοσε τη θεωρία του στις πραγματικότητες όπως τις έβλεπε. Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, πίστευε ότι τα νησιά (ΗΠΑ + Ηνωμένο Βασίλειο + σύμμαχοι) μπορούσαν να ελέγξουν τα Rimlands και ως εκ τούτου να «κλειδώσουν» το Heartland (ΕΣΣΔ). Τα Rimlands ήταν μια μεταγενέστερη προσθήκη στη θεωρία του. Αυτά ήταν τα εδάφη που υπόκεινται σε επιρροή από τη θαλάσσια δύναμη που είναι οι άκρες του Heartland.
Τη θεωρία του την υιοθέτησαν ορισμένοι ναζί, η Γερμανία έπρεπε να κατακτήσει το Heartland για να αποκτήσει παγκόσμια κυριαρχία. Κάποιοι πιστεύουν αντίστοιχα σήμερα ότι η Ουάσιγκτον πρέπει να διατηρήσει τη ναυτική υπεροχή της για να παραμείνει ως παγκόσμιος κυρίαρχος. Η Μέση Ανατολή είναι μια βασική περιοχή σύγκρουσης, επειδή εκεί το Heartland μπορεί να διαρρήξει τα Rimlands. Η Ρωσία διακαώς επιζητά ένα λιμάνι ζεστών υδάτων και ούτω καθεξής.
Το θεωρούμε δεδομένο σήμερα, καθώς όλοι γνωρίζουμε τους παγκόσμιους χάρτες, αλλά η ανακάλυψη του Ωκεανού (ότι όλα τα ύδατα του πλανήτη συνδέονται μεταξύ τους) ήταν ένα εξαιρετικά σημαντικό γεγονός στις σχέσεις των παγκόσμιων δυνάμεων. Αυτή η σύνδεση δεν ήταν εμφανής μέχρι πριν από περίπου 500 χρόνια, όταν Ισπανοί και Πορτογάλοι θαλασσοπόροι το πραγματοποίησαν. Μια άλλη απεικόνιση της σύνδεσης του Ωκεανού είναι η καριέρα του Βρετανού ναυάρχου Νέλσον. Η καριέρα του στο Βασιλικό Ναυτικό τον οδήγησε στην Καραϊβική, την Αρκτική, την Ινδία, τον Σταθμό της Βόρειας Αμερικής, τη Βαλτική και τη Μεσόγειο Θάλασσα και τον Ατλαντικό Ωκεανό. Όλα είναι εξίσου προσβάσιμα από την κύρια ναυτική βάση στο Πόρτσμουθ. Αυτή ήταν η μεγάλη ανακάλυψη που «κατέστρεψε» τον κόσμο και έκανε την Ευρώπη κυρίαρχη. Μόλις βγεις στη θάλασσα, μπορείς να πας οπουδήποτε. Ή τουλάχιστον οπουδήποτε στα Rimlands, όπου ζουν οι περισσότεροι άνθρωποι. Με αυτή την ανακάλυψη, και την τεχνολογία που τη συνόδευε, η Ευρώπη έπαψε να είναι ένα μικρό απομονωμένο κομμάτι στην άκρη του κόσμου. Μπόρεσε να περιβάλλει το Heartland. Και έτσι έχουμε την τεράστια κυριαρχία της Ευρώπης στον κόσμο τους τελευταίους πέντε αιώνες.
Υπάρχει μια τεράστια αδυναμία στη δύναμη του Heartland. Ο Mackinder ξεκίνησε την εργασία του το 1904 απαριθμώντας τις δυσκολίες του Heartland. Τα ποτάμια του ρέουν με λάθος τρόπο, είτε εκβάλουν στην απρόσιτη Αρκτική είτε σε εσωτερικές λίμνες όπως η Κασπία ή η Αράλη. Υπάρχουν πάρα πολλές έρημοι και πάρα πολλά βουνά. Δεν υπάρχει αρκετή βροχόπτωση. Μεγάλο μέρος της επικράτειάς του είναι πολύ κρύο, πολύ βόρειο και πολύ δασικό. Οι αποστάσεις είναι τεράστιες και απαιτούν τεράστιους πόρους. Το Heartland απλά δεν είναι φιλόξενο και επομένως, δεν θα έχει ποτέ πολύ πληθυσμό. Τα Rimlands, από την άλλη πλευρά, είναι πολύ πιο πυκνοκατοικημένα και θα είναι πάντα. Εν ολίγοις, το Heartland δεν μπορεί ποτέ να έχει τον πληθυσμό για να κυριαρχήσει στα Rimlands και, χωρίς θαλάσσια ισχύ, δεν μπορεί να φτάσει στα νησιά. Ίσως το πιο πετυχημένο εγχείρημα κυριαρχίας του κόσμου από τους λαούς του Heartland ήταν όταν ο Temujin ένωσε τους Μογγόλους. Αλλά και τότε, όπως έχει δείξει πολλές φορές η ιστορία, όταν οι άνθρωποι των αλόγων έφταναν στις πόλεις, οι πόλεις κέρδιζαν στο τέλος. Ως εκ τούτου, και φαίνεται ότι ο Mackinder το συνειδητοποίησε αυτό, το Heartland είναι λιγότερο παράγοντας γεωπολιτικής παρά υποκείμενο. Είναι πολύτιμο αν το κατέχει, ας πούμε, η Γερμανία, ή εάν η ισχύς του μπορεί να διασπάσει και να συσπειρώσει γύρω του μερικά από τα Rimlands.
Οι θεωρίες του Mackinder επηρέασαν τον Zbigniew Brzezinski, ο οποίος θεώρησε πολύ σημαντικό για την Ουάσιγκτον να ελέγξει «τα ηπειρωτικά προγεφυρώματα» στα Rimlands. Για παράδειγμα το Αφγανιστάν και τη Μέση Ανατολή. Σήμερα οι Η.Π.Α «αποχωρούν» και από τις δυο περιοχές. Ο Mackinder είδε το Σουέζ ως μια βασική θέση, «το πιο αδύναμο σημείο στη ζώνη των πρώιμων πολιτισμών». Η ομιχλώδης αλβιώνα έλεγξε τον ισθμό αυτό, όπως αργότερα έκαναν και οι Η.Π.Α. Τη φυσική του συνέχεια του, το Αιγαίο, που το ενώνει με το μαλακό υπογάστριο του Heartland τον Εύξεινο Πόντο, φρόντισαν να το ελέγξουν ταυτόχρονα και από τις δυο μεριές. Ταυτόχρονη είσοδο Ελλάδας Τουρκίας στο ΝΑΤΟ το 1952. Αυτό είναι ίσως και το μοναδικό στρατηγικό σημείο που δεν έλεγχε το Heartland (Ε.Σ.Σ.Δ). Το αντίστοιχο Σουέζ της Νέας Εποχής είναι το Βόρειο Πέρασμα στον Αρκτικό Κύκλο, ελέγχεται εξ ολοκλήρου από το Heartland (Ρωσία).
Ο Mackinder το 1904 εντυπωσιάστηκε πολύ από την ολοκλήρωση του Υπερσιβηρικού Σιδηροδρόμου. «Ο αιώνας δεν θα είναι παλιός προτού όλη η Ασία καλυφθεί με σιδηροδρόμους… είναι αναπόφευκτο ότι ένας τεράστιος οικονομικός κόσμος, λίγο πολύ χωρισμένος, θα αναπτυχθεί εκεί απροσπέλαστος για το ωκεάνιο εμπόριο.»
Η κατάρα του Heartland ήταν πάντα η τεράστια δυσκολία και η βραδύτητα της κίνησης, η κίνηση στη θάλασσα ήταν πάντα γρηγορότερη, ευκολότερη και οικονομικότερη. Οι σιδηρόδρομοι μπορούσαν να τα αλλάξουν όλα αυτά και ο Mackinder είδε αυτόν τον πρώτο σιδηρόδρομο ως ένα γεγονός που θα άλλαζε τον κόσμο. Σήμερα η γραμμή είναι διπλής τροχιάς και ηλεκτροκίνητη και η χωρητικότητά της αυξάνεται.
Όπως συμβαίνει συνήθως, η πρόβλεψή του Mackinder έγινε πραγματικότητα, αν και όχι τόσο σύντομα όσο περίμενε. Αλλά δεν είναι η Ρωσία που κατασκευάζει τρένα στο Heartland σήμερα. Η Κίνα πλέον έχει τις περισσότερες σιδηροδρομικές γραμμές, έχει πάνω από το ήμισυ του συνόλου του κόσμου. Και δεν δείχνει σημάδια αναπτυξιακής κόπωσης. Οι σιδηρόδρομοι υψηλής ταχύτητας είναι ζωτικής σημασίας στοιχείο της πρωτοβουλίας Belt and Road.
Και τώρα, έναν αιώνα και ένα τέταρτο αργότερα, φτάνουμε σε κάτι που είμαι βέβαιος ότι ο Mackinder δεν είχε ποτέ οραματιστεί και αυτό είναι ο πληθυσμός του Heartland + η Ρωσία + την Κίνα. Εκατομμύρια υψηλά μορφωμένοι άνθρωποι, πολλή επιστήμη και τεχνολογία, ένα τεράστιο ποσοστό της παγκόσμιας παραγωγικής ικανότητας μαζί με όλους τους φυσικούς πόρους που θα ήθελε κανείς. Heartland + πληθυσμός + βιομηχανική παραγωγή + πόρους. Τα νησιά έχουν βασιστεί στη θαλάσσια ισχύ τους για αιώνες, αλλά η Ρωσία έχει ένα μεγάλο και ικανό ναυτικό πλέον, και η Κίνα έχει σήμερα περισσότερα πλοία από το ναυτικό των ΗΠΑ, και πιθανώς με τους υπάρχοντες ρυθμούς ναυπήγησης σε λίγο διάστημα θα έχει περισσότερα από όλο το ΝΑΤΟ.
Τι κρίμα που ο Zbigniew Brzezinski δεν ζει να απολαύσει τους καρπούς των προσπαθειών του! Στη Μεγάλη Σκακιέρα προειδοποίησε ότι ο μεγαλύτερος κίνδυνος για τη συνεχιζόμενη κυριαρχία της Αμερικής θα ήταν μια συμμαχία Ρωσίας-Κίνας. Ήταν βέβαιος ότι η αμερικανική διπλωματία θα μπορούσε να αποτρέψει κάτι τέτοιο. Σε αντίθετη κατεύθυνση όμως η αλαζονεία των οπαδών του «Νέου Αμερικανικού Αιώνα», έχει οδηγήσει Μόσχα και Πεκίνο σε πλήρη σχεδόν σύμπλευση.
Heartland + πληθυσμός + παραγωγή + θαλάσσια ισχύς. Αυτό είναι το τέλος της «Εποχής των Ανακαλύψεων» και των Θαλάσσιων Αυτοκρατοριών .
