Η πλατεία Ελευθερίας, γνωστή στους περισσότερους ως πλατεία Κουμουνδούρου, είναι από τις πρώτες που δημιουργήθηκαν στη νεοσύστατη ελληνική πρωτεύουσα. Το σχέδιο Κλέντσε προέβλεπε στην περιοχή κάποιες πλατείες, αλλά η μόνη που φαίνεται να υλοποιήθηκε, είναι η πλατεία αυτή.
- Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Το γεγονός ότι εκεί κατοικούσε ο πρωθυπουργός Αλέξανδρος Κουμουνδούρος, με το αρχοντικό του να έχει πρόσοψη στην πλατεία, υπήρξε μείζον γεγονός που επηρέασε την ονομασία αλλά και τη λειτουργία της πλατείας. Απέκτησε αίγλη και βρέθηκε στο επίκεντρο της πολιτικής και κοινωνικής ζωής. Όταν γραφεί η ιστορία της, ένας χρυσός κρίκος θα προστεθεί στην ιστορική αλυσίδα των Αθηνών.
Υπάρχει όμως, επί της νοτιοανατολικής πλευράς της πλατείας, προς την οδό Πειραιώς και ο καλαίσθητος ναΐσκος των Αγίων Αναργύρων, ο οποίος ανήμερα της εορτής του παρουσιάζει ακόμη ιδιαίτερη κινητικότητα. Ο μικρός αυτός ναός, είναι ο μόνος που γνώρισε την πραγματική εξέλιξη της αθηναϊκής κοινωνίας και κατέχει μια πρωτιά: Στον ναΐσκο αυτόν έχουν βαπτισθεί τα περισσότερα παιδιά από κάθε άλλο ναό, μικρό ή μεγάλο, σε όλη την Ελλάδα! Ανήκει στο Δημοτικό Βρεφοκομείο Αθηνών, το οποίο για μία περίπου εκατονταετία στεγαζόταν στο παρακείμενο επιβλητικό κτίριο, το οποίο στα νεότερα χρόνια μετετράπη σε Δημοτική Πινακοθήκη.
Το Δημοτικό Βρεφοκομείο
Οι πληροφορίες εχάθησαν στο πέρασμα του χρόνου ή τις κράτησαν καλά κρυμμένες τα δεκάδες χιλιάδες παιδιά που γνώρισαν τη ζωή και απέκτησαν τις πρώτες εντυπώσεις τους στα όρια μιας πλατείας και στην εξώθυρα ενός μικρού ναού. Ήταν τα «έκθετα» παιδιά, απόρροια των κοινωνικών συνθηκών και της φτώχειας που γνώρισε η ελληνική κοινωνία, και όσα ακόμη επιζούν φροντίζουν κάθε χρόνο, ανήμερα της γιορτής των Αγίων Αναργύρων, να ανάβουν ένα κεράκι στον ναό , την εκκλησία όπου άφησαν τα παιδικά όνειρα και τις πρώτες εντυπώσεις τους από τη ζωή.
Το Δημοτικό Βρεφοκομείο Αθηνών ιδρύθηκε το 1859. Υπήρξε το πρώτο ίδρυμα προστασίας για το εγκαταλελειμμένο βρέφος και τη θηλάζουσα μητέρα. Για μία εκατονταετία κατέστη ίδρυμα για το Παιδί με πανελλήνιο χαρακτήρα. Ενάντια σε κάθε λογική και νομικό ορισμό, συγκέντρωνε τα εγκαταλελειμμένα παιδιά ολόκληρης της Ελλάδας, φρόντιζε για την προστασία και την επιβίωσή τους, ιδιαίτερα στις περιόδους εθνικών κρίσεων. Από το 1945 και μετά, η κοινωνική πρόοδος και η προσαρμογή του Ιδρύματος στις διεθνείς προδιαγραφές, του επέτρεψαν να εισέλθει σε μια νέα φάση και να αναζητήσει τον καινούργιο ρόλο του, αποφορτιζόμενο πλέον από τον πανελλήνιο χαρακτήρα του. Η αναδιάταξη των σκοπών του εγκαινιάζεται με τη δημιουργία δικτύου Παιδικών Σταθμών, το οποίο ισομερώς αναπτύσσεται σε όλη την πρωτεύουσα.
Η ανέγερση του ναού
Τα πρώτα χρόνια λειτουργίας του, το Δημοτικό Βρεφοκομείο στεγαζόταν σε διάφορα σπίτια της πόλης των Αθηνών. Λειτουργούσε χάρη στις προσφορές μιας δράκας πλούσιων Ελλήνων του εσωτερικού και του εξωτερικού και μιας ομάδας γυναικών που αφιέρωσαν τη ζωή τους στα εγκαταλελειμμένα παιδιά. Λόγω των συνθηκών της εποχής, οι απώλειες σε παιδικές ζωές ξεπερνούσαν κάθε πρόβλεψη αλλά και τα όρια της λογικής. Στα δύσκολα χρόνια του 19ου αιώνα, ακόμη και τις πρώτες δεκαετίες του 20ού, υπήρξαν χρονιές που η βρεφική θνησιμότητα έφθανε το 60% ή το 70%. Ωστόσο, οι δυσκολίες δεν μπορούσαν να ανατρέψουν τις χριστιανικές συνήθειες. Τα χιλιάδες παιδιά του Βρεφοκομείου έπρεπε να βαφτίζονται ή να φεύγουν από τη ζωή ως χριστιανοί.
Όταν λοιπόν το Δημοτικό Βρεφοκομείο απέκτησε (1874) το δικό του κτίριο, απασχολούσε και έναν ιερέα για τις ανάγκες του. Παρά τις δυσχερέστατες οικονομικές συνθήκες, ήδη από το 1887 αρχίζουν οι συζητήσεις για την ανέγερση ναού. Χρειάστηκαν έξι χρόνια ώσπου να προωθηθούν οι απαραίτητες διαδικασίες από τον μηχανικό του δήμου Αθηναίων Σταμάτη Λάρδη, ο οποίος κατήρτισε και τα σχέδια του ναού. Οι δυσχέρειες ήρθησαν όταν άπλωσε το φιλάνθρωπο χέρι της η βασίλισσα Όλγα, η οποία φρόντισε το 1892 να θεμελιώσει τον μικρό ναό, εκεί όπου μέχρι τότε υπήρχαν παραπήγματα με πλυντήρια για τις ανάγκες του Βρεφοκομείου.
Η αγιογράφηση
Η πλατεία Κουμουνδούρου ήταν ακόμη μια απέραντη αλάνα και ο ανοιχτός ορίζοντάς της έφθανε έως τη σημερινή πλατεία Δημαρχείου. Ο θεμέλιος λίθος που κατετέθη έγραφε: «Βασιλεύοντος των Ελλήνων Γεωργίου του Β΄/Η του Δημοτικού Βρεφοκομείου Προστάτις Βασίλισσα Όλγα/τον θεμέλιον του Ναού τούτου λίθον/ιδία χειρί κατέθετο/τη ΙΒ΄ Νοεμβρίου του Σωτηρίου έτους ΑΩΡΒ/ευλογούσης της Εκκλησίας…». Η ανέγερση του Ναού ολοκληρώθηκε το 1893 από τον εργολάβο Εμμανουήλ Μπρέρε και από τότε συνεχίζει τη λειτουργία του έως σήμερα. Με την αγιογράφηση του ναού ασχολήθηκαν σπουδαίοι Έλληνες, όπως οι Νικηφόρος Λύτρας, Σπύρος Προσαλέντης και Νικόλαος Ξυδιάς που έκριναν τις αγιογραφίες
Ανάμεσά τους και ο Άγιος Ιωάννης του Γεώργιου Αντωνιάδη. Τη δεύτερη δεκαετία του 20ού αιώνα συνέχισε την αγιογράφηση ο Ζαχαρίας Αγραφιώτης, που φιλοτέχνησε τον Παντοκράτορα, οκτώ Αποστόλους, δύο Ευαγγελιστές, τον Ιωάννη και τον Ματθαίο, και διακόσμησε τον τρούλο, χρύσωσε το πλαίσιο των προφητών, διακόσμησε το στρογγυλό περίζωμα κάτω από τον τρούλο και συμπλήρωσε την διακόσμηση του τόξου κάτω από την Πλατυτέρα. Ο ίδιος φιλοτέχνησε τις εικόνες των Τριών Ιεραρχών και του Αγίου Μανδηλίου του Χριστού. Η αγιογράφηση συνεχίστηκε το 1920 από τον Ν. Καρακαλπάκη.
Κουρασμένα βήματα
Δύο φορές τον χρόνο, την 1η Ιουλίου και την 1η Νοεμβρίου, στη μικρή αυτή γωνιά της ελληνικής γης, στο κέντρο της ελληνικής πρωτευούσης, ρομαντικοί ιερείς επιμένουν να τηρούν την παράδοση. Αφιερώνουν εσπερινούς, λειτουργίες και ακολουθίες στις μικρές ανθρώπινες ψυχές που έφυγαν άδικα ή πρόωρα από τη ζωή ή γνώρισαν τη θαλπωρή και τη χριστιανική πίστη στα λίγα τετραγωνικά του ναού των Αγίων Αναργύρων της πλατείας Κουμουνδούρου. Μόνο που κάθε χρόνο και λιγότεροι είναι πλέον οι υπερήλικες που σύρουν τα κουρασμένα βήματά τους στα σκαλιά του ναού όπου βαπτίστηκαν.
Όσο για την πλατεία και την ονομασία της είναι από τις περιπτώσεις στις οποίες ο λαός δεν υπήκουσε στις επίσημες αποφάσεις. Είναι στου Κουμουνδούρου, έλεγαν όσοι ήθελαν να προσδιορίσουν την πλατεία τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα. Από στόμα σε στόμα η παράδοση υπερίσχυσε του τύπου. Παρά το γεγονός ότι ο αείμνηστος Αλ. Κουμουνδούρος έφυγε από τη ζωή το 1883 και καταβλήθηκε προσπάθεια να καθιερωθεί η ονομασία Ελευθερίας, ως πλατεία Κουμουνδούρου την αναγνωρίζουμε οι περισσότεροι, ενώ στην καλύτερη περίπτωση προστίθεται δίπλα και το Ελευθερίας!
Δείτε περισσότερα:
