Υπάρχουν θυσίες που έμειναν αδικαίωτες. Άνθρωποι απλοί, καθημερινοί, που δολοφονήθηκαν, αλλά οι ένοχοι ποτέ δεν πλήρωσαν.
Γυρίζουμε πίσω, τέτοιες μέρες, το 1956.
Στην Κύπρο φουντώνει ο αγώνας για αυτοδιάθεση. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής μόλις έχει εκλεγεί πρωθυπουργός. Κι ίσως είναι η πρώτη φορά που θα αναρωτήθηκε «ποιος κυβερνά αυτόν τον τόπο». Η άλλη, η γνωστή, είναι το 1963 στη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη. Ίδιο μήνα επτά χρόνια αργότερα.
Στην Κύπρο ο Κυβερνήτης Τζον Χάρντιγκ σκληραίνει τη στάση του απέναντι στους Κύπριους αγωνιστές. Έχει επικηρύξει τον στρατηγό Γρίβα και στις 10 Μαΐου απαγχονίζονται δύο καταδικασμένοι σε θάνατο αγωνιστές. Πρόκειται για τους:
*Μιχάλη Καραολή, 23 χρόνων, υπάλληλο του αθλητικού συλλόγου ΑΠΟΕΛ, ο οποίος είχε σκοτώσει τον συνεργάτη των Άγγλων αστυνομική Ηρόδοτο Πουλή, και τον
*Ανδρέα Δημητρίου, υπάλληλο της Αγγλικής βάσης στην Αμμόχωστο ο οποίος κατηγορήθηκε για τον θάνατο Άγγλου στρατιώτη και κλοπή πολεμικού υλικού.
Σε όλο τον κόσμο ακολούθησε κύμα συμπαράστασης. Στην Αθήνα αποφασίστηκε να γίνει συγκέντρωση διαμαρτυρίας στην Ομόνοια με μοναδικό ομιλητή τον Αρχιεπίσκοπο Δωρόθεο.
Δεν ήταν τυχαία επιλογή. Ο Ιεράρχης ήταν πρόεδρος της Πανελλήνιας Επιτροπής Ενώσεως Κύπρου (ΠΕΕΚ). Η κυβέρνηση είναι επιφυλακτική, αλλά στο τέλος δίνει τη συγκατάθεσή της να γίνει το συλλαλητήριο στην Ομόνοια στις 9 του μήνα παραμονή του απαγχονισμού των δύο Κύπριων αγωνιστών.
Η συγκέντρωση έγινε, το πλήθος ήταν μεγάλο, είχε παλμό, αλλά ήθελε να πάει και στην Αγγλική πρεσβεία να διαδηλώσει, στην οδό Διδότου, δίπλα στον Ευαγγελισμό.
Η αστυνομία είχε άλλη άποψη.
Οι διαδηλωτές ανεβαίνουν τη Σταδίου και στο ύψος της Κλαυθμώνος βρίσκονται απέναντι στο πρώτο μπλόκο. Τότε, δεν υπήρχαν ΜΑΤ και χημικά. Οι μάχες ήταν σώμα με σώμα. Κάποια στιγμή οι διαδηλωτές σπάνε τον κλοιό, ο β’ Αστυνομικός Διευθυντής Αρ. Παπαδόπουλος πέφτει στο έδαφος και κινδυνεύει να ποδοπατηθεί. Οι υφιστάμενοί του τα… χάνουν, αρχίζουν να πυροβολούν στον αέρα. Κάποιοι άλλοι χτυπάνε στο ψαχνό! Η σύγκρουση γενικεύεται. Πέφτουν πυροβολισμοί στα Χαυτεία, στη Σταδίου, στη Δραγατσανίου όπου διαδηλωτές ανατρέπουν κλούβες της αστυνομίας.
Αποτέλεσμα; Τρεις διαδηλωτές νεκροί κι ένας αστυνομικός που άφησε την τελευταία του πνοή στο νοσοκομείο λίγες ώρες αργότερα. Οι τραυματίες από σφαίρες ξεπερνούν τους εκατό. Υπάρχουν κι άλλοι που προτιμούν να μην πάνε στον σταθμό Α’ Βοηθειών. Ήταν η εποχή που μπορούσε να αποκτήσει κανείς φάκελο στην Ασφάλεια για λιγότερο σημαντικό λόγο.
Η Αστυνομία υποστήριξε ότι οι πρώτοι πυροβολισμοί προήλθαν από την πλευρά των διαδηλωτών, αλλά και οι τέσσερις νεκροί έχουν σκοτωθεί από όπλα που χρησιμοποιεί η αστυνομία. Ακόμα και ο αστυνομικός!
Αναφέρουμε τα ονόματα των θυμάτων που κανείς δεν έμαθε και προφανώς δεν θα μάθει το ποιος τους σκότωσε:
*Ευάγγελος Γεροντής, 28 χρόνων, βιβλιοπώλης, κάτοικος Αθηνών. Έφερε, σύμφωνα με τη νεκροψία, «τυφλόν τραύμα εις την δεξιάν οπισθίαν μασχαλικήν γραμμήν, διαμπερές εις τον πνεύμονα, και τραύμα εις την καρδιακήν χώραν».
*Ιωάννης Κωνσταντόπουλος, 21 χρόνων, από την Γορτυνία, έφερε «τυφλόν τραύμα με είσοδον εκ της οπισθίας δεξιάς θωρακικής χώρας, παρά την σπονδυλικήν στήλην και τρώσιν της αορτής».
*Φραγκίσκος Νικολάου, 23 χρόνων, κάτοικος Ταμπουρίων Πειραιά, με «διαμπερές τραύμα με είσοδον εις το δεξιόν μέρος του τραχήλου και τρώσιν αμφοτέρων των καρωτίδων»
*Κώστας Γιαννακούρης, αστυφύλακας ς έφερε «διαμπερές τραύμα στον αριστερόν πνεύμονα».
Επεισόδια σημειώθηκαν και στη Θεσσαλονίκη με 44 τραυματίες.
Η κυβέρνηση κάνει λόγο για «αναρχικά στοιχεία» που έδρασαν. Αποδίδει σε προβοκάτσια τους πυροβολισμούς. Μόνο που τις επόμενες μέρες οι ισχυρισμοί διαψεύδονται.
Ο βουλευτής Άγγελος Τσουκαλάς καταγγέλλει ότι μπαίνοντας στο γραφείο του στην οδό Ιπποκράτους είδε αστυνομικό με το όπλο στο χέρι να φωνάζει «επάνω τους». Λίγο αργότερα άκουσε δύο πυροβολισμούς. Στο σημείο αυτό βρέθηκε αργότερα νεκρός ο Γιάννης Κωνσταντόπουλος!
Η εφημερίδα «Αυγή» δημοσίευσε φωτογραφίες με αστυνομικούς με όπλα στα χέρια στη συμβολή των οδών Σταδίου και Σταύρου έξω από την Εθνική Τράπεζα. Στο σημείο αυτό δολοφονήθηκε ο Φραγκίσκος Νικολάου.
Ενδιαφέρον όμως έχουν τα πριν και τα μετά, όπως και ο ρόλος κάποιων κυβερνητικών παραγόντων.
Η Ελλάδα ήθελε να προσφύγει στον ΟΗΕ κατηγορώντας τις Αγγλικές αρχές Κατοχής στην Κύπρο για βασανιστήρια και αυθαιρεσίες. Ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Τζον – Φόστερ Ντάλες το… ξέκοψε. «Ο ΟΗΕ δεν έχει αρμοδιότητα στην Κύπρο» δήλωσε δείχνοντας ότι στηρίζει την Αγγλία κι όχι την Ελλάδα, Αυτός είναι και ο λόγος που οι διαδηλωτές προξένησαν καταστροφές στα γραφεία της CIA στην οδό Σταδίου.
Ο υπουργός Εξωτερικών Σπύρος Θεοτόκης δεν ήθελε να χαλάσουμε τις σχέσεις μας με τους Άγγλους. Ήταν «κόκκινο πανί» για τους Κύπριους και τελικά παραιτήθηκε στις 28 Μαΐου. Τον διαδέχτηκε ο Ευάγγελος Αβέρωφ.
Ο υπουργός Εσωτερικών Δημήτρης Μακρής στην αρμοδιότητα του οποίου ανήκαν Χωροφυλακή και Αστυνομία ήταν μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα. Έγγραφα της CIA που αποχαρακτηρίστηκαν τρεις δεκαετίες αργότερα μετά τον χαρακτηρίζουν «συνεργάτη των Ναζί στη διάρκεια της Κατοχής», αναφέρουν ότι ο ρόλος του στη διανομή των περιουσιών των Εβραίων της Θεσσαλονίκης υπήρξε σκοτεινός, ενώ ως δικηγόρος στα χρόνια του εμφυλίου αναλάμβανε υποθέσεις αριστερών και με μεγάλη αμοιβή κατάφερνε να τους απαλλάξει. Σημειώνουν ότι έχανε μεγάλα ποσά σε χαρτοπαικτικές λέσχες.
Ο υφυπουργός του υπουργείου Νίκος Αθανασίου πολέμησε με τον ΕΔΕΣ του Ναπολέοντα Ζέρβα στη διάρκεια της Κατοχής, απέκτησε στενές σχέσεις με τους Άγγλους κι εκείνη την εποχή ήταν ο πλέον ακατάλληλος για να βρίσκεται στο συγκεκριμένο υπουργείο.
Όμως και πολλά υψηλόβαθμα στελέχη της Αστυνομίας είχαν στενές, στενότατες σχέσεις με τις αγγλικές μυστικές υπηρεσίες με τις οποίες είχαν συνεργαστεί στενά στη διάρκεια του Εμφυλίου. Άλλωστε δεν είχαν περάσει παρά επτά χρόνια από το τέλος του.
Ακόμα και ο βουλευτής της ΕΡΕ ο Κερκυραίος δημοσιογράφος Γεράσιμος Λύχνος στη συζήτηση που έγινε στη Βουλή, λίγες μέρες αργότερα, υποστήριξε το αδιανόητο: «Να μην χαλάσουμε τις σχέσεις μας με την Αγγλία γιατί κινδυνεύει η συνοχή της Δυτικής Συμμαχίας!»
Ο Λύχνος ήταν επί χρόνια διευθυντής του «Βήματος» κι ίσως αυτό να εξηγεί το γιατί η εφημερίδα, όπως και άλλες υποβάθμισαν τα επεισόδια στην πρώτη τους σελίδα.
Μπορεί να πέρασαν τόσα χρόνια, αλλά καλό είναι κάπου κάπου να θυμόμαστε και ποιος ξέρει, ίσως η Ιστορία μας διδάξει…
