Στις 19 Ιουνίου 1953 ο Τζούλιους και η Έθελ Ρόζενμπεργκ, νεοϊορκέζοι, εβραϊκής καταγωγής, κάθονται στην ηλεκτρική καρέκλα. Είναι οι μόνοι κατάσκοποι στις ΗΠΑ που πλήρωσαν με τη ζωή τους τις ενέργειες που τους απέδωσαν οι αρχές.
Ποιες ήταν αυτές οι αρχές;
Ο πανίσχυρος αρχηγός του FBI Έντγκαρντ Χούβερ, και
ο Γερουσιαστής Γιόζεφ Μακάρθι που έγινε διάσημος στο «κυνήγι των μαγισσών», στην αποκάλυψη δηλαδή ενός μεγάλου δικτύου κομμουνιστών που δρούσαν στην καρδιά των ΗΠΑ, δίνοντας το… όνομά του σε μια ολόκληρη εποχή!
Και οι δύο κατήγοροι του ζεύγους κρίθηκαν από την ιστορία. Τα επίσημα αρχεία αποκαλύπτουν πλέον ενέργειες που κάθε άλλο παρά συνάδουν με την τήρηση βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Από την άλλη πλευρά, όμως, κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί ότι υπήρξε παροχή πληροφοριών από το ζεύγος, αλλά όχι τόσο σημαντικών όσο εμφανίστηκαν την εποχή εκείνη.
Οι εφημερίδες σε όλο τον κόσμο παρακολούθησαν την υπόθεση. Έμοιαζε περισσότερο με κατασκοπευτική ταινία, παρά με αληθινή ιστορία. Από κοντά και οι ελληνικές που τέσσερα χρόνια μετά το τέλος του Εμφυλίου πολέμου είχαν κάθε λόγο να είναι… ευαίσθητες σε ανάλογα θέματα.
Τι είχε προηγηθεί; Τον Φεβρουάριο του 1950 αποκαλύπτεται ότι ο γερμανός φυσικός Κλάους Φουκς, ο οποίος εργαζόταν για το «Πρόγραμμα Μανχάταν», την κατασκευή δηλαδή της Ατομικής Βόμβας, είχε παραδώσει απόρρητα έγγραφα στους Σοβιετικούς.
Ακολουθεί ένα γαϊτανάκι αποκαλύψεων. Ο Φουκς… καρφώνει τον χημικό Χάρυ Γκολντ, αυτός τον λοχία Ντέιβιντ Γκρίνγκλας, πρώην μηχανουργό στο εργαστήριο του Λος Αλαμος κι ο τελευταίος την ίδια του την αδελφή Έθελ Ρόζενμπεργκ και τον σύζυγό της Τζούλιους οι οποίοι, όπως είπε, τον μύησαν στην υπόθεση.
Τον Ιούνιο του 1950 συλλαμβάνεται ο Τζούλιους και λίγο αργότερα η γυναίκα του. Ο οικογενειακός τους φίλος Μόρτον Σόμπελ εξαφανίζεται. Οι αρχές τον ανακαλύπτουν στο Μεξικό και τον φυλακίζουν στις ΗΠΑ. Εδώ κλείνει ο κύκλος των αποκαλύψεων. Το ζεύγος αρνείται να μιλήσει.
Στις 6 Μαρτίου 1951 αρχίζει η δίκη των Ρόζενμπεργκ και Σόμπελ. Η κοινή γνώμη είναι διχασμένη. Πολλοί μιλούν για μια νέα υπόθεση Ντρέιφους. Γίνεται… παρέλαση μαρτύρων. Οι περισσότεροι παρουσιάζουν τον Τζούλιους ως ένα δραστήριο πράκτορα των Σοβιετικών. Η στάση του να μην μιλά και μην απαντά στις ερωτήσεις των δικαστών εξοργίζει πολλούς, Από κοντά και η γυναίκα του που επιλέγει η ακολουθήσει την ίδια στάση ως συμπαράσταση προς τον σύζυγό της.
Στις 29 Μαρτίου 1951 βγαίνει η απόφαση. Θάνατος σε ηλεκτρική καρέκλα για το ζεύγος και τριάντα χρόνια κάθειρξη για τον Σόμπελ.
Αμέσως μετά αρχίζει ένας αγώνας που κράτησε κάτι περισσότερο από δύο χρόνια για να μην εκτελεστεί η ποινή. Μέχρι και ο πάπας Πίος ΙΒ ζήτησε η θανατική ποινή να μετατραπεί σε ισόβια δεσμά. Άδικος κόπος. Στις 19 Ιουνίου 1953 στις φυλακές του Σινγκ Σινγκ οι δυό τους θα αφήσουν την τελευταία τους πνοή.
Ο Κλάους Φουκς, ο οποίος συνεργάστηκε με τις κρατικές υπηρεσίες, αν και πολύ πιο δραστήριος και σημαντικός παροχέας απόκρυφων πληροφοριών, καταδικάστηκε σε 14 χρόνια φυλάκιση.
Χρειάστηκε να περάσουν πολλά χρόνια για να έρθουν νέα στοιχεία στο φως:
· Το 1995 η Υπηρεσία Εθνικής Ασφαλείας των ΗΠΑ αποχαρακτήρισε απόρρητα έγγραφα της επιχείρησης «Venona», η οποία αφορούσε την προσπάθεια των αμερικανικών υπηρεσιών να αποκρυπτογραφήσουν τα κωδικοποιημένα τηλεγραφήματα των σοβιετικών πρακτόρων.
Σε αυτά αποκαλύπτεται η μυστική δράση του Τζούλιους Ρόζενμπεργκ, ο οποίος αναφέρεται με τους κωδικούς «ΑΝΤΕΝΝΑ» και «LIBERAL». Ωστόσο η βοήθεια των πληροφοριών του Ρόζενμπεργκ για την κατασκευή της σοβιετικής ατομικής βόμβας δεν ήταν ούτε ουσιαστική ούτε επαρκής. Σε ό,τι αφορά τη σύζυγό του, η αναφορά είναι σχεδόν ασαφής, αφού χαρακτηρίζεται απλά ως «φίλα προσκείμενη».
· Στα απομνημονεύματά του ο Νικήτα Χρουστσόφ ονοματίζει τους Ρόζενμπεργκ ως πολύτιμους συνεργάτες για την προσπάθεια απόκτησης του υπερόπλου.
· Τον Σοβιετικό ηγέτη διαψεύδουν όμως τα ίδια τα αρχεία της χώρας του τα οποία θεωρούν καθοριστική τη συνεργασία των ειδικών όπως ο Φουκς.
· Το 2000 ο αδελφός της Έθελ, Ντέηβιντ Γκρίνγκλας (καταδικάστηκε σε δέκα χρόνια φυλακή επειδή συνεργάστηκε με τις αρχές και μίλησε) παραδέχτηκε ότι είπε ψέματα για να σώσει την οικογένειά του!
Πολλοί ιστορικοί υποστηρίζουν ότι το ζευγάρι πλήρωσε όχι την όποια συνεργασία με τους Σοβιετικούς, αλλά τη στάση του στο δικαστήριο που ήταν αξιοπρεπής. Ο θάνατος ήταν η τιμωρία για τη μη συνεργασία τους και όχι για την κατασκοπευτική τους δραστηριότητα.
Το ζευγάρι είχε δύο παιδιά. Τον Μάικλ, 10 χρόνων και τον Ρόμπερτ, 6, που έστειλαν ένα συγκινητικό γράμμα στον πρόεδρο των ΗΠΑ Ντουάιτ Αινζενχάουερ στο οποίο έγραφαν: «… Σας παρακαλώ αφήστε τον μπαμπά μου και τη μαμά μου και μην αφήσετε να πάθουν τίποτα κακό. Αν γυρίσουν σπίτι μας, θα χαρούμε πάρα πολύ ο Ρόμπι κι εγώ. Και θα σας ευγνωμονούμε.»
Ο Πρόεδρος φυσικά και δεν το έλαβε υπόψιν του. Η μοίρα των παιδιών ήταν σκληρότερη από την αδιαφορία του Προέδρου. Κανένα ίδρυμα δεν ήθελε να τα φιλοξενήσει, κανένας δεν ήθελε να τα υιοθετήσει. Τελικά μετά από ενέργειες του δικηγόρου του ζεύγους, του Ε. Μπλοχ, ο συνθέτης Άβελ Μέερπολ και η σύζυγός του Άννα ανέλαβαν την υιοθεσία τους
Σήμερα, τα δύο αδέλφια είναι παππούδες. Ο Μάικ είναι καθηγητής και πρόεδρος του τμήματος οικονομικών στο Western New England College, στο Σπρίνγκφιλντ της Μασαχουσέτη και ο Ρόμπερτ δικηγόρος. Διευθύνει το Ταμείο Ρόζενμπεργκ για τα Παιδιά, το οποία υποστηρίζει νέους ανθρώπους των οποίων οι γονείς έχουν διωχθεί για πολιτικούς ή κοινωνικούς λόγους. Και οι δύο ζουν στη δυτική Μασαχουσέτη.
Το 2008 έπειτα από πολύχρονη έρευνα κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι γονείς τους ήταν μέλη του ΚΚ των ΗΠΑ, ενήργησαν κατασκοπεία σε βάρος της χώρας, αλλά οι πληροφορίες που έδωσαν δεν είχαν τη βαρύτητα που αποδόθηκε στη δίκη τους και η ποινή που τους επιβλήθηκε ήταν άδικη. Ειδκκά για την μητέρα τους δεν έπαψαν ποτέ να υποστηρίζουν ότι οδηγήθηκε στην ηλεκτρική κατέκλα απλά επειδή ήταν παντρεμένη με τον Τζούλιους Ρόζενμπεργκ.
