Αποτελεί μια από τις αμφιλεγόμενες προσωπικότητες του 20ου αιώνα. Έχει, ακόμα, φίλους, έχει, ακόμα, εχθρούς, έχει, ακόμα, και άλλους που στέκονται προβληματισμένοι στα έργα και τις ημέρες του.
Ο Νίκος Ζαχαριάδης αυτοκτόνησε στα 70 χρόνια του στο Σοργκούτ της Σιβηρίας όπου ζούσε εξόριστος και χωρίς αξιώματα με την επιθυμία να επιστρέψει στην Ελλάδα. Μόνο που ακόμα κι ο θάνατός του ήταν… πρόβλημα για όλους. Και φαίνεται να αποτελεί ακόμα και σήμερα.
– Χρειάστηκαν επτά μέρες για να ανακοινώσει ο ραδιοφωνικός σταθμός του ΚΚΕ «Η Φωνή της Αλήθειας» που εξέπεμπε από τη Λειψία της Ανατολικής Γερμανίας και στα δέκα δελτία ειδήσεων της ημέρας τον θάνατό του που τον απέδιδε σε καρδιολογικά αίτια. Η ανακοίνωση λιτή: «Την περασμένη εβδομάδα πέθανε στη Σοβιετική Ένωση σε ηλικία 70 ετών, από καρδιακή προσβολή, ο πρώην Γενικός Γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ, Νίκος Ζαχαριάδης». Μόνον αυτό. Ούτε «σύντροφος», ούτε τόπος που τον βρήκε το μοιραίο. Ούτε καν αποχαιρετιστήριο μήνυμα από τα μέλη του κόμματος.
– Ο φάκελος στα αρχεία της Ρωσίας δεν έχει ακόμα αποχαρακτηριστεί σε όλο του το εύρος και δεν είναι προσβάσιμος στους ερευνητές. Προφανώς υπάρχουν πληροφορίες που εκθέτουν αυτούς που παρατηρούσαν κάθε του βήμα.
– Ο πολιτικός ελληνικός φάκελος του βρίσκεται στα υπόγεια της Κατεχάκη και περιμένει το 2029 να αποχαρακτηριστεί για να γίνει προσβάσιμος, ενώ όλοι οι άλλοι φάκελοι μετά από 20 χρόνια, από το 1989 είναι διαθέσιμοι στους ενδιαφερόμενους, στους συγγενείς τους και στους ερευνητές! Αντίθετα έχει δημοσιευθεί ο ποινικός του.
Στην Ελλάδα η είδηση του θανάτου του ήταν ένα μονόστηλο στην πλούσια σε πολιτικά γεγονότα περίοδο. Ο Γεώργιος Παπαδόπουλος είχε υποσχεθεί εκδημοκρατισμό του καθεστώτος. Είχε προηγηθεί το Δημοψήφισμα με το οποίο έμπαινε τέλος στη Βασιλεία, ενώ ο Σπύρος Μαρκεζίνης φορούσε το κουστούμι του πρωθυπουργού.
Στα Πανεπιστήμια, οι φοιτητές έβραζαν. Σε τρεις μήνες άλλωστε θα ερχόταν η εξέγερση του Πολυτεχνείου.
Ακόμα και το ΚΚΕ ήταν διασπασμένο από την προηγούμενη δεκαετία αφού παράλληλα με το ΚΚΕ λειτουργούσε το ΚΚΕ εσωτερικού με έδρα το Βουκουρέστι.
Μέσα σε όλο αυτό το κλίμα η εφημερίδα Βραδυνή αφιέρωσε ένα σχόλιο στον εκλιπόντα. Πέρα από τα στερεότυπα της εποχής που ακολούθησαν τον Εμφύλιο αφήνει και… σπόντες για την τρέχουσα, τότε, πολιτική κατάσταση θεωρώντας ότι δικτατορίες απ’ όπου κι αν προέρχονται είναι καταδικασμένες.
Ο Ζαχαριάδης, πρόσφυγας από την Ανδριανούπολη έζησε μια ζωή στο… κόκκινο. Όχι μόνο του ΚΚΕ, αλλά και του κινδύνου. Η ζωή του ήταν μια εναλλαγή παρανομίας, φυλακίσεων και αγώνα για την ανατροπή του «αστικού καθεστώτος».
Μετά την ήττα του Δημοκρατικού Στρατού κι αφού έχει βγάλει… σκάρτους όλους τους συναγωνιστές του στην ηγετική ομάδα ακολουθεί τη μοίρα της αποσταλινοποίησης. Το 1956, επί Χρουτσόφ, στην 6η Ολομέλεια του ΚΚΕ καθαιρείται από τη θέση του Γενικού Γραμματέα. Θεωρείται υπεύθυνος «προσωπολατρίας διοικητικών μεθόδων και ανώμαλου εσωκομματικού καθεστώτος». Με παρέμβαση του ΚΚΣΕ το 1957 καθαιρείται και από μέλος του ΚΚΕ. Από τότε αρχίζει η απομόνωση.
Αποφασίζει να έρθει στην Ελλάδα. Το 1962 στέλνει επιστολή με την οποία ζητά να δικαστεί από ελληνικό δικαστήριο, ενώ το ΚΚΕ βρισκόταν εκτός νόμου. Η κυβέρνηση Καραμανλή δεν θέλει να πιάσει τη «καυτή πατάτα» στα χέρια της. Είχε άλλωστε τόσα άλλα προβλήματα.
Την ίδια τύχη έχει και δεύτερη επιστολή του τον επόμενο χρόνο όταν πρωθυπουργός είναι ο Γεώργιος Παπανδρέου που επίσης έχει τα δικά του προβλήματα που οδήγησαν στην αποστασία.
Τον Δεκέμβριο του 1972 αλλάζει η ηγεσία στο ΚΚΕ. Αναλαμβάνει ο Χαρίλαος Φλωράκης και ο Ζαχαριάδης ελπίζει σε αποκατάσταση. Γρήγορα οι ελπίδες του διαψεύδονται. Ο ίδιος παραμένει στη Σιβηρία, ουσιαστικά εξόριστος. Απειλεί να αυτοκτονήσει εάν δεν τον αφήσουν να επιστρέψει στην Ελλάδα. Ακόμα και τον καιρό της δικτατορίας. Τελικά την 1η Αυγούστου αυτοκτονεί.
- Από τη διαγραφή του το 1957 ζούσε διαρκώς σε καθεστώς εξορίας. Αρχικά στο Μποροβίτσι του Νόβγκοραντ και έπειτα στο ακόμα πιο απόμακρο Σουργκούτ της Σιβηρίας.
Οι δύο γυναίκες της ζωής του. Αριστερά η Ρούλα Κουκούλου, η δεύτερη σύζυγός του με στολή αντάρτη στο βουνό και δεξιά η Τσέχα Μάνια Νοβάκοβα - Δεν μπορούσε να ζήσει χωρίς να ερωτευτεί παρά το γεγονός ότι όλη του η ζωή ήταν ένας διαρκής αγώνας. Παντρεύτηκε δύο φορές. Στη Μόσχα, την Τσέχα κομουνίστρια Μάνια Νοβάκοβα (1907-1981), η οποία εργαζόταν ως γραμματέας στην Κομιτέρν. Απέκτησαν δυο παιδιά, τον Κύρο (1934-2006) και την Όλγα (1947). Στη διάρκεια του εμφυλίου, παντρεύτηκε με θρησκευτικό γάμο με ιερέα του ΔΣΕ, στις Πρέσπες, τη Ρούλα Κουκούλου (1916-1997), μέλος του ΚΚΕ, με την οποία απέκτησε ένα γιο, τον Ιωσήφ (Σήφη) το 1950. Η σχέση τους είχε δημιουργήσει… σκάνδαλο αφού και η Ρούλα ήταν ήδη παντρεμένη. Πληγώθηκε όταν τον αποκήρυξε μετά τη διαγραφή του το 1957.
- Τον Ιανουάριο του 1924 ως φοιτητής κομματικής οργάνωσης στη Μόσχα στάθηκε φρουρός στο μνημείο του Λένιν. Δίπλα του ήταν ο Τούρκος ποιητής Ναζίμ Χικμέτ.
- Του άρεσε το ποδόσφαιρο. Ως πρόσφυγας υποστήριζε την ΑΕΚ και λίγο μετά την ήττα ζήτησε να δημιουργηθεί ποδοσφαιρική ομάδα στην Πολωνία με πολιτικούς πρόσφυγες. Το εγχείρημα απέτυχε μετά τον πρώτο αγώνα όταν οι ταλαιπωρημένοι από τις κακουχίες του Εμφυλίου ποδοσφαιριστές δεν είχαν δυνάμεις να αναμετρηθούν με τους αντιπάλους τους στο β’ ημίχρονο.
- Ο Κώστας Λουλές ήταν ο τελευταίος αξιωματούχος του ΚΚΕ που τον συνάντησε. Ήταν 26 Ιουλίου. Πήγε εκεί για να τον πείσει να μην υλοποιήσει τις απειλές του για αυτοκτονία και να σταματήσει τις απεργίες πείνας. Οι Σοβιετικοί είχαν αποτρέψει τον Χαρίλαο Φλωράκη να πάει αυτός τη θέση του Λουλέ. «Πάω στοίχημα ότι δεν θα πραγματοποιήσεις την απειλή σου» του είπε ο Λουλές φεύγοντας. Στο τελευταίο του σημείωμα ο Νίκος Ζαχαριάδης λίγο πριν περάσει τη θηλιά στο λαιμό του έγραψε: «Ο Λουλές τόχασε το στοίχημα».
- Στις 29 Δεκεμβρίου 1991 τάφηκε στο Α’ Νεκροταφείο σε τάφο που του παραχώρησε ο Δήμος Αθηναίων
