Το καταδρομικό Έλλη έμεινε στην ιστορία με τον τορπιλισμό του στο λιμάνι της Τήνου το πρωί της 15ης Αυγούστου. Ήταν η πρώτη απώλεια πολεμικού σκάφους που έγινε γνωστή πριν καν η Ελλάδα εμπλακεί στον πόλεμο. Η κεντρική φωτογραφία αποτελεί ντοκουμέντο κι έχει ληφθεί από το περισκόπιο του ιταλικού υποβρυχίου που βύθισε το Έλλη.
Μόνο που πέρα από την ιταλική άνανδρη επίθεση υπήρξαν σοβαρά λάθη και παραλείψεις από ελληνικής πλευράς.
Κατ΄ αρχήν, σωστά, ο Μεταξάς είχε διατάξει τη διασπορά του ελληνικού στόλου σε διάφορα νησιά ώστε σε περίπτωση εχθρικής επίθεσης να μην κινδυνεύσουν με αφανισμό όλα τα ελληνικά πολεμικά.
Έτσι το «Έλλη» απέπλευσε από τη Μήλο για την Τήνο κάτω από αυστηρά μέτρα προστασίας. Από εδώ αρχίζουν τα λάθη και οι παραλείψεις.
*Το Αρχηγείο Ναυτικού είχε διατυπώσει σοβαρές επιφυλάξεις κατά πόσο ένα παλιό πολεμικό (ναυπηγήθηκε το 1912) θα έπρεπε να παραβρεθεί στον εορτασμό. Πέρα από τις παραβιάσεις του εναέριου χώρου και των χωρικών υδάτων που ήταν καθημερινές υπήρχαν και οι αεροπορικές επιθέσεις σε πλοία του στόλου. Στις 12 Ιουλίου τρία βομβαρδιστικά «αγνώστου ταυτότητας» χτύπησαν έξω από τη Κρήτη (Γαμβούσα) το «Ωρίων» και βομβάρδισαν το αντιτορπιλικό «Ύδρα». Στις 30 Ιουλίου στον κόλπο της Κορίνθου χτύπησαν τα αντιτορπιλικά «Βασιλεύς Γεώργιος» και «Βασίλισσα Όλγα» καθώς και δύο υποβρύχια στον κόλπο της Ναυπάκτου. Και στις δύο περιπτώσεις κανείς δεν πρόλαβε να διακρίνει τα σήματα των αεροσκαφών ήσαν όμως όλοι σίγουροι για την ταυτότητά τους.
Ο ανώτατος διοικητής παράκτιας άμυνας, Ναύαρχος Γρηγόρης Μεζεβίρης πρότεινε να μην σταλεί πολεμικό πλοίο στον εορτασμό. Ο υφυπουργός στρατιωτικών Νίκος Παπαδήμας (υποστράτηγος ε.ά) επέμεινε και φυσικά υπερίσχυσε η δική του άποψη. Το πλοίο στάλθηκε κατάφορτο πολεμικό υλικό, ενώ ήταν φανερό ότι σε περίπτωση προσβολής οι δυνατότητες αντίδρασης του θα ήταν περιορισμένες.
*Το 1983 αποκαλύφθηκε ένα «έγκλημα». Το Αρχηγείο Ναυτικού έστειλε δύτες να εντοπίσουν το βυθισμένο πλοίο για να ακολουθήσει ανάσυρση και μεταφορά του σε ειδικό χώρο για να εκτεθεί. Οι δύτες δεν βρήκαν το πλοίο, αλλά μερικές λαμαρίνες! Τι είχε συμβεί; Από την έρευνα που έγινε διαπιστώθηκε ότι το 1950 δύο επιχειρηματίες της Τήνου προσέλαβαν έξι σκαφανδροφόρους κι ανέσυραν κομμάτια του πλοίου για να τα πουλήσουν ως σκραπ (χρησιμοποιημένα μέταλλα). Για δύο ολόκληρα χρόνια έβγαζαν κομμάτια του βυθισμένου πλοίου χωρίς κανείς από τις τοπικές αρχές να συγκινηθεί!
Στο λιμάνι της Τήνου υπάρχει σήμερα το πυροβόλο επιφανείας δίπλα στο μνημείο των ηρώων στο εσωτερικό του λιμενοβραχίονα.
Η Ιταλική προσβολή και η επίσημη σιωπή
Κι οι Ιταλοί, όμως, που φέρουν την ευθύνη της βύθισης του πλοίου για 32 ολόκληρα χρόνια αποσιωπούσαν το γεγονός. Μόλις το 1972 άρχισε να ανοίγει η συζήτηση. Ακόμα και τα επίσημα έγγραφα, όσα τουλάχιστον έχουν διασωθεί συσκοτίζουν τα γεγονότα, αντί να τα φωτίσουν.
Τα περισσότερα δείχνουν ηθικό αυτουργό τον Διοικητή Δωδεκανήσων (Ιταλικές κτήσεις του Αιγαίου τα αποκαλούσαν) Τσέζαρ Μαρία ντε Βέκι ως εμπνευστή του τορπιλισμού. Μέλος της τετρανδρίας του φασιστικού κόμματος ασκούσε μεγάλη επιρροή στον Μουσολίνι κι ας είχε… εξοριστεί στη Ρόδο μακριά από τα κέντρα αποφάσεων της Ρώμης.
Ο γαμπρός του Μουσολίνι, ο Γκαελάτσο Τσιάνο (Τσάνο είναι το σωστό, αλλά έχει καθιερωθεί Τσιάνο), υπουργός Εξωτερικών γράφει στο ημερολόγιό του (16 Αυγούστου):
«Υποβρύχιο αγνώστου εθνικότητας βύθισε ένα ελληνικό πολεμικό πλοίο. Το επεισόδιο τείνει να λάβει διαστάσεις. Κατά τη γνώμη μου οφείλεται στην επιθετική ιδιοσυγκρασία του Ντε Βέκι. Θα συσκεφθώ με το Ντούτσε, που επιθυμεί να ρυθμίσει ειρηνικά το επεισόδιο που κάλλιστα θα μπορούσε να λείψει. Πρέπει να στείλουμε μια διακοίνωση στην Ελλάδα ώστε να διολισθήσει το πρόβλημα στο διπλωματικό πεδίο.»
Το απόγευμα της επόμενης μέρας ο εκπρόσωπος τύπου του Ιταλικού υπουργείου Εξωτερικών ενημερώνει τους Ιταλούς και ξένους δημοσιογράφους και δίνει μια άλλη διάσταση για το γεγονός:
«Η Ιταλία πιστή στη γνωστή ιταλική παράδοση της εντιμότητας, άφησε να παρέλθουν τρεις ημέρες, πριν ανακοινώσει, με την οφειλόμενη έρευνα, ότι στο Γενικό Επιτελείο Ναυτικού δεν αναφέρθηκε βύθιση πλοίου, ούτε και παρουσία ιταλικού υποβρυχίου κοντά στην περιοχή.»
Όσο για τις Ιταλικές εφημερίδες κάποιες απογευματινές αναφέρουν το γεγονός στις 16 Αυγούστου, ενώ στις 17 η «Πόπολο ντ’ Ιτάλια» το όργανο του φασιστικού κόμματος βλέπει τους Άγγλους πίσω από τον τορπιλισμό της Έλλης:
«Αναγγέλλεται ότι βυθίστηκε ένα ελληνικό αντιτορπιλικό. Οι αγγλικές εφημερίδες όμως ανέγραψαν την είδηση πριν ακόμα αυτή κυκλοφορήσει στην Ελλάδα. Το επίσημο ελληνικό πρακτορείο δηλώνει ότι το υποβρύχιο ήταν αγνώστου εθνικότητας, το Λονδίνο όμως άρχισε να κατηγορεί για το επεισόδιο την Ιταλία σε μια σκοτεινή βρετανική μηχανορραφία.»
Βέβαια υπήρχαν και οι γραφικότητες.. Ένας από τους διακεκριμένους φασίστες σχολιαστές έγραψε στη «Ρετζίμε Φασίστα» ότι το «Έλλη» το βύθισαν οι Άγγλοι επειδή η Ελλάδα δεν είχε εξοφλήσει την αγορά του. Δεν είχε προσέξει όμως την πληροφορία που έγραψαν και Ιταλικές εφημερίδες ότι το πλοίο είχε ναυπηγηθεί και αγοραστεί στις ΗΠΑ!
Στη σπουδή του Ντε Βέκι αποδίδει τον τορπιλισμό της «Έλλης» και ο Ιταλός πρεσβευτής στη Αθήνα ο Εμμανουέλε Γκράτσι ο οποίος στην εφημερίδα «Τζιορνάλε ντι Ματίνο» πέντε χρόνια μετά τον τορπιλισμό της Έλλης (19 Αυγούστου 1945) έγραψε:
«Το υποβρύχιο ήταν Ιταλικό και απέπλευσε από την βάση της Λέρου με διαταγή του Γενικού Διοικητή Δωδεκανήσου Ντε Βέκι, μέλους της φασιστικής τετρανδρίας, να τορπιλίσει τον ελληνικό πολεμικό στο λιμάνι της Τήνου,,,Σε τηλεγράφημά μου της 13ης Αυγούστου προς το υπουργείο των Εξωτερικών στη Ρώμη ανέφερα τις απόψεις του Μεταξά, ότι η Ελλάδα δεν μπορεί να ταχθεί εναντίον της Αγγλίας εφ’ όσον κυριαρχεί στην Ανατολική Μεσόγειο. Ενημέρωσα το Παλάτσο Βενέτσια το ίδιο βράδυ ή το πρωί της επόμενης και προκλήθηκε έκρηξη παραφοράς από τον Μουσολίνι. Δόθηκε διαταγή στο Ντε Βέκι να αποδείξει το ποιος έχει πραγματικά τη κυριαρχία στην Ανατολική Μεσόγειο»
Από την πλευρά του ο Ντε Βέκι βομβαρδίζει τον Μουσολίνι με αναφορές για Αγγλικά πλοία που αλωνίζουν το Αιγαίο, πολλά από αυτά φέρουν ελληνικές σημαίες για θεωρηθούν ελληνικά, άρα ουδέτερα.
Ο Μουσολίνι, με τη σειρά του, δίνει εντολή στον αρχηγό του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού, Ντομένικο Καβανιάρι να δοθεί ένα καίριο πλήγμα στις εμπορικές μεταφορές του Αιγαίου το διάστημα 20-25 Αυγούστου. ‘Πρεπε να βυθίζεται κάθε ύποπτο για λαθρεμπόριο πλοίο χωρίς προειδοποίηση! Κι όλα αυτά χωρίς να μάθει κανείς τίποτα.
Ο Ντε Βέκι ενημερώθηκε στις 14 Αυγούστου. Επέλεξε τον κυβερνήτη του υποβρυχίου «Ντελφίνο», τον ανθυποπλοίαρχο Γκιουζέπε Αϊκάρντι. Του έδωσε κάποιες βιαστικές εντολές για περιπολίες μεταξύ Τήνου και Σύρου και βύθισμα κάθε διερχόμενου πλοίου αφού ο πόλεμος ήταν πλέον κοντά.
Αυτά υποστηρίζει ο Ντε Βέκι στα απομνημονεύματα του που δημοσιεύτηκαν το 1960 σε ιταλική εφημερίδα.
Ο κυβερνήτης του «Ντελφίνο» Γκιουζέπε Αϊκάρντι υπέβαλε μήνυση κατά του Ντε Βέκκι και σε άρθρα του που δημοσιεύτηκαν σε εφημερίδες φανερώνει το παρασκήνιο. Ο ίδιος ο Ντε Βέκκι κατέφθασε στις 14 Αυγούστου 1940 στην ναυτική βάση του ιταλικού στόλου στη Λέρο συνοδευόμενος από τον αντιναύαρχο Μπιανκέρι και επέδειξε στον Αϊκάρντι άκρως απόρρητο έγγραφο του αρχηγού του ιταλικού ναυτικού (Reggia Marina) αντιναυάρχου Ντομένικο Καβανιάρι με ημερομηνία 11 Αυγούστου 1940. Στο έγγραφο γινόταν λόγος για πληροφορίες ότι εμπορικά πλοία υπό σημαία ουδετέρου ανεφοδίαζαν κρυφά τους Άγγλους μέσω Δαρδανελίων-Αιγαίου.
Προκειμένου να αναχαιτιστούν με μια μυστική ενέργεια, ο Ντε Βέκκι έπρεπε να επιλέξει τον ικανότερο κυβερνήτη υποβρυχίων και να τον ενημερώσει προφορικά για την ανάληψη μιας επιθετικής περιπολίας «μέχρις εσχάτων» κατά του εχθρού στα ύδατα του Αιγαίου μεταξύ Δαρδανελίων-στενού του Ταινάρου. Στη διάρκεια της περιπολίας το πλήρωμα όφειλε να τηρήσει πλήρη σιγή ασυρμάτου και να παραμείνει απαρατήρητο από κάθε επαφή βυθίζοντας κάθε πλοίο το οποίο πίστευε ότι μετέφερε προμήθειες του εχθρού. Ενδεικτικό της μυστικότητας της αποστολής, κατά τον Αϊκάρντι, ήταν ότι ακόμα και η αναχώρηση και η επιστροφή του υποβρυχίου από τον ναύσταθμο έπρεπε να μείνει απαρατήρητη ενώ η φύση της αποστολής θα ανακοινωνόταν στο πλήρωμα μετά τον απόπλου.
Όσο για τον τορπιλισμό ο Αϊκάρντι υποστηρίζει ότι ξαφνικά είδε στο περισκόπιο του ένα πολεμικό πλοίο. Το πέρασε για «καμουφλαρισμένο» Αγγλικό κι έριξε τρεις τορπίλες, αλλά μόνο η μια το έπληξε.
Κι η δική του εκδοχή… μπάζει από παντού. Πως ο πιο έμπειρος κυβερνήτης υποβρυχίων που διέθετε ο στόλος του Ντε Βέκι δεν μπορούσε να ξεχωρίσει ένα πλοίο κατασκευής του 1912 και το περάσει για «καμουφλαρισμένο» Αγγλικό την ώρα που τα βρετανικά ήταν σαφώς πιο σύγχρονα. Το είδε, λέει, ξαφνικά μπροστά του. Μα και οι καθολικοί στις 15 Αυγούστου γιορτάζουν την Παναγία όπως και οι Ορθόδοξοι, αφήστε που στα Δωδεκάνησα δεν μπορεί να μην είχε συνδέσει το γεγονός με τόσους ορθόδοξους πολίτες γύρω του! Και το βασικότερο: Πως ένα πλοίο ελιμενιισμένο θα εφοδίαζε τον Αγγλικό στόλο;
Το «Ντελφίνο» έριξε τρεις τορπίλες. Η μία βρήκε την «Έλλη». Οι άλλες δύο προορίζονταν για δύο επιβατηγά που βρίσκονταν στο λιμάνι της Τήνου. Ήταν το «Έλση» και το «Έσπερος». Ευτυχώς για αυτά οι βολές του ιταλικού υποβρυχίου ήταν βιαστικές και δεν βρήκαν στόχο.
Την ίδια μέρα πάντως ιταλικά αεροπλάνα χτύπησαν το επιβατηγό «Φρίντων». Στη περίπτωση αυτή όλοι είδαν τα διακριτικά τους, αλλά δεν έγινε καμία ανακοίνωση.
Το «Ντελφίνο» καθελκύστηκε το 1930 με ιδιαίτερη επισημότητα
Στην Αρχαία Ελλάδα υπήρχε η Νέμεσις. Στις μέρες μας κάνουμε λόγο για Θεία Δίκη. Ότι και να συμβαίνει το τέλος του υποβρυχίου «Ντελφίνο» ήταν άδοξο. Στις 23 Μαρτίου 1943 καθώς έβγαινε από τη Ναυτική βάση του Τάραντα συγκρούστηκε με το ρυμουλκό που το έβγαζε στα ανοιχτά με αποτέλεσμα να βυθιστεί και να πνιγούν 28 μέλη του πληρώματός του.
