Η σκηνή θα μπορούσε να αποτελεί μέρος μιας ηρωικής πολεμικής ταινίας. Οι Τσέτες έχουν αιχμαλωτίσει ένα τσούρμο παιδιά, προσκόπους, 31 στον αριθμό.Είναι φανερό ότι ετοιμάζονται να τους σκοτώσουν. Ο Τούρκος που δίνει διαταγές πλησιάζει τον έφορο των προσκόπων, λέγεται Νίκος Αυγερίδης. Του προτείνει να απαρνηθεί την καταγωγή του, να πάψει να είναι Έλληνας, σε αντάλλαγμα θα του χαρίσει τη ζωή. Εκείνος αρνείται. Τον τυφλώνουν και στη συνέχεια τον εκτελούν. Ακολουθούν άλλοι δύο, ο Φιλοκτήτης Αργυράκης και ο Μίνως Βεϊνόγλου. Το έγκλημα ολοκληρώνεται με τα υπόλοιπα παιδιά. Όλα βασανίζονται φριχτά πριν πεθάνουν.
Κανείς σεναριογράφος δεν θα μπορούσε να φανταστεί τη συνέχεια…
Ο αρχηγός του σώματος «συμμορία της ημισελήνου και του άστρου» που πρότεινε στους ομήρους να απαρνηθούν την ελληνικότητά τους λεγόταν Αντνάν, ήταν γιος πλούσιου γαιοκτήμονα της περιοχής. Όταν ο Κεμάλ υποχρέωσε τους Τούρκους να έχουν και επώνυμο διάλεξε το Μεντερές, από τον ποταμό Μαίανδρο που διασχίζει την περιοχή.
Το 1952 έγινε δεκτός με τιμές από την τότε ελληνική κυβέρνηση. Όχι φυσικά για το έγκλημα με τους προσκόπους και τα άλλα εκείνης της εποχής, αλλά ως πρωθυπουργός της Τουρκίας. Μάλιστα κάποιες εφημερίδες, τότε, τον αποκάλεσαν και φίλο της Ελλάδας!
Τα παιδιά που γνώρισαν την οργή των Τούρκων του Μεντερές, δυστυχώς, αποτελούν τη «μικρή εικόνα» της τραγωδίας. Η μεγάλη εκτυλίχτηκε μέσα στην πόλη του Αϊδινίου. Είναι η εποχή που ο Ελληνικός Στρατός αποβιβάστηκε στην Σμύρνη (2 Μαΐου 1919). Στη συνέχεια επεκτάθηκε στη ζώνη που είχε καθορίσει το Συμβούλιο Ειρήνης που συνεδρίαζε στο Παρίσι και… μοίραζε τον κόσμο μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Το άσχημο παιχνίδι των Ιταλών
Η ελληνική ζώνη κατοχής είχε όριο τον ποταμό Μαίανδρο. Από την απέναντι όχθη άρχιζε η ιταλική ζώνη. Οι Ιταλοί θεωρούσαν ότι αυτοί έπρεπε να έχουν τον έλεγχο της περιοχής κι έκαναν τα πάντα για να δείξουν ότι μια μικρή χώρα όπως η Ελλάδα δεν θα μπορούσε να επιβληθεί σε ένα λαό που παραδοσιακά ήταν ο εχθρός της. Μέσα στην ιταλική ζώνη υπήρχαν στρατόπεδα Τούρκων ανταρτών κι από εκεί ξεκινούσαν τις επιθέσεις τους προς τις ελληνικές περιοχές με την ανοχή, αν όχι την ενθάρρυνση των ανθρώπων που τους φιλοξενούσαν και αργότερα θα τους όπλιζαν!
Το Αϊδίνι, η πόλη των 35.000 κατοίκων παραδόθηκε χωρίς μάχη στο μικρό σώμα του συνταγματάρχη Σχοινά. Ήταν μια πλούσια περιοχή στην οποία κατοικούσαν 25.000 Τούρκοι, 6.000 Έλληνες, 3.500 Εβραίοι, ενώ οι υπόλοιποι ήταν Αρμένοι. Πολλοί Έλληνες είχαν εγκαταστασταθεί εκεί την εποχή της Τουρκοκρατίας, κυρίως από την Ήπειρο. Μαζί με τους Εβραίους κρατούσαν στα χέρια τους την οικονομία της πόλης. Αρκετοί στη διάρκεια της περιόδου 1914-18 που κράτησε ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος είχαν καταφύγει στην Ελλάδα ως πρόσφυγες για να γλιτώσουν από τις διώξεις των Τούρκων.
Η λάθος εκτίμηση του Έλληνα Συνταγματάρχη
Ο συνταγματάρχης Σχοινάς που μπήκε στην πόλη ακριβώς επειδή είχε μικρή δύναμη, δεν θέλησε να συγκρουστεί με τους μουσουλμάνους. Δίστασε να αφοπλίσει τα ένοπλα τμήματα που είχαν δημιουργηθεί και στις δύο πλευρές για να προστατεύονται τα συμφέροντα τόσο της ελληνικής όσο και της τουρκικής κοινότητας. Αυτό ήταν το πρώτο λάθος. Το δεύτερο, ήταν η εμπιστοσύνη που έδειξε στους Ιταλούς οι οποίοι δήλωναν εχθροί των Τούρκων.
Στον σιδηροδρομικό σταθμό έξω από την πόλη υπήρχε ένα ελληνικό φυλάκιο με καμμιά εικοσιαριά φαντάρους να τον ελέγχουν και κυρίως να φρουρούν την αποθήκη πυρομαχικών. Τα όπλα τότε τα μετέφεραν τρένα αφού τα αυτοκίνηματα ήταν είδος υπερπολυτελείας.
Στις 14 Ιουνίου τετρακόσιοι ένοπλοι ζεϊμπέκοι (ένοπλες ομάδες που απέδιδαν… δικαιοσύνη τα χρόνια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας υπέρ των Μουσουλανικών πληθυσμών) χτυπούν το ελληνικό φυλάκιο, το εξουδετερώνουν και γίνονται κύριοι των αποθηκών με τον οπλισμό Ο Σχοινάς κάνει ένα ακόμα λάθος. Αποσύρει μέσα στην πόλη τις φρουρές. Ουσιαστικά καλεί τους ζεϊμπέκους που ξέρουν από ανταρτοπόλεμο να πολιορκήσουν την πόλη.
Τρεις μέρες το Αιδίνι πολιορκείται. Οι οπλισμένοι Τούρκοι μέσα σε αυτό χτυπούν πισώπλατα τους Έλληνες. Οι υπεραπσιστές δίνουν διμέτωπο αγώνα. Αποκλείουν την τουρκική συνοικία. Κάποια στιγμή σε αυτήν ξεσπά φωτιά. Είναι βράδυ 17ης Ιουνίου. Σε λίγο ο Σχοινάς διατάζει αποχώρηση. Είναι νύχτα και αφήνει τους Έλληνες κατοίκους έρμαιο στην οργή των Τούρκων. Στο στρατοδικείο που πέρασε τον επόμενο χρόνο καταγγέλθηκε ότι οι άνδρες του εμπόδισαν με την απειλή των όπλων τους Έλληνες κατοίκους να τους ακολουθήσουν. Παρόλα αυτά περίπου χίλοι διαφεύγουν.
Τρόμος και αίμα
Η μανία των Τούρκων δεν έχει προηγούνο. Λεηλατούν, σφάζουν κι ότι δεν μπορούν να αρπάξουν το καταστρέφουν. Στα ελαιοτριβεία που ανήκαν σε Έλληνας τα μεγάλα καζάνια με λάδι δεν μπορούν φυσικά να τα μετακινήσουν. Βρίσκουν τρόπο να τα καταστρέψουν, ανοίγουν τις κάνουλες και γεμίζουν οι δρόμοι με λάδι!
Λίγοι κάτοικοι κρύφτηκαν στο Διοικητήριο ελπίζοντας ο Ελληνικός Στρατός να επιστρέψει πριν τους ανακαλύψουν οι Τούρκοι. Αυτοί σώθηκαν. Άλλοι κλείστηκαν στον Ναό Αγίου Γεωργίου, τη μεγάλη εκκλησία της πόλης. Θεωρούσαν ότι οι Τούρκοι δεν θα βεβηλώσουν τον Ιερό χώρο. Γελάστηκαν. Οι πόρτες ανοίγουν κι αρχίζει η σφαγή.
Οι εισβολείς μεταχειρίστηκαν κάθε μέσο για να επιβληθούν. Ακόμα και σε γέρους και παιδιά ξέσπασαν. Επιστράτευσαν και ψεύτικες υποσχέσεις. Πίεσαν κάποιους μεγάλους σε ηλικία Έλληνες να υπογράψουν, με αντάλλαγμα τη ζωή τους, ότι δεν ήθελαν την Ελληνική Διοίκηση και προτιμούσαν την τουρκική. Όσοι δεν υπέγραψαν θανατώθηκαν. Όσοι υπέγραψαν είχαν την ίδια μοίρα!
Τυχεροί φάνηκαν 4.000 Έλληνες και Εβραίοι που κατέφυγαν σε ένα καθολικό μοναστήριο έξω από την πόλη. Το φύλαγαν τρεις Γάλλοι χωροφύλακες. Οι υπεύθυνες της Μονής, η Μαρία Λουίζα και η Γαβριέλα τους δέχτηκαν. Οι Τούρκοι δεν πλησίασαν. Η Μονή στη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου είχε μετατραπεί σε νοσοκομείο για τους στρατιώτες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που υπέφεραν από χολέρα. Τι κι αν η χώρα τους, η Γαλλία, ήταν αντίπαλος. Η Χριστιανική πίστη για τις καθολικές μοναχές ήταν πάνω από έθνη και πολέμους.
Η απελευθέρωση της πόλης – φάντασμα
Στις 18 Ιουνίου όταν ο αντισυνταγματάρχης Σταυριανόπουλος μπαίνει στην πόλη κι αντικρίζει θέαμα αποκρουστικό. Παντού πτώματα και ερείπια. Ήταν η πρώτη μεγάλη καταστροφή. Το πρώτο σχέδιο «εθνοκάθαρσης» των Τούρκων τρία ολόκληρα χρόνια πριν την τραγωδία του ’22!
Ο Συνταγματάρχης Κονδύλης αναλαμβάνει το ρόλο του τιμωρού. Περνά, χωρίς άδεια στην ιταλική περιοχή, διαλύει το στρατόπεδο των ζεϊμπέκηδων και τους παίρνει στο κυνήγι. Στόχος του να τιμωρήσει αυτούς που είχαν διαπράξει την σφαγή, να απελευθερώσει τους Έλληνες ομήρους, αλλά και να απωθήσει στην ενδοχώρα τις ένοπλες συμμορίες. Η εκδίκηση ήταν τρομερή. Δεν έδειξε έλεος για κανένα. Και το μίσος μεταξύ των Τούρκων και των Ελλήνων μεγάλωσε ακόμα περισσότερο.
Ο Βενιζέλος και οι συνέπειες
Την απόφαση της ανακατάληψης του Αϊδινίου την πήρε προσωπικά ο Ελευθέριος Βενιζέλος παρά την σύσταση των συμμάχων για αποχή από άλλες στρατιωτικές ενέργειες. Ήθελε να δείξει ότι η Ελλάδα μπορούσε να επιβληθεί δυναμικά και αποφασιστικά., Η διεθνής επιτροπή που κλήθηκε να βγάλει πόρισμα για τα γεγονότα του Αϊδινίου (την αποτελούσαν Αμερικανοί, Άγγλοι, Γάλλοι και Ιταλοί) απέδωσε ευθύνες και στην Ελλάδα για την παράλειψή της να αφοπλίσει τις Ελληνικές και τουρκικές ένοπλες ομάδες, αλλά και τον αποκλεισμό της τουρκικής συνοικίας κατά τη διάρκεια της πολιορκείας της πόλης. Στο πόρισμα έπαιξε ρόλο και η επιμονή του ιταλού εκπροσώπου που ουσιαστικά ταυτίστηκε με τις τουρκικές θέσεις. Αυτός παρουσίασε και τις επιστολές των Ελλήνων που έλεγαν ότι προτιμούσαν την τουρκική διοίκηση. Μόνο που κανείς δεν τους αναζήτησε. Τότε θα διαπίστωνε ότι είχαν εκτελεστεί από αυτούς που έλεγαν στις επιστολές τους ότι προτιμούν να τους διοικούν!
Η κατάρα που κυνήγησε τον Μεντερές
Όσοι γλίτωσαν το τουρκικό μαχαίρι του ’19, αλλά και το δεύτερο του ’22 έχουν να λένε για την κατάρα που ακολούθησε την οικογένεια Μεντερές. Ο άνθρωπος που έστειλε στο θάνατο νέα παιδια που φυσικά δεν είχαν όπλα, δεν πολεμούσαν και στην πιο… επιβαρυντική για αυτούς περίπτωση, να μετέφεραν ως ταχυδρόμοι κανένα μήνυμα μεταξύ των ελληνικών φρουρών μέα κι έξω από την πόλη. Δεν είχε φριχτό τέλος μόνο αυτός, αλλά και τα τρία παιδιά του.
*Ο Μεντερές, ως πρωθυπουργός πια έβαψε και πάλι τα χέρια του με ελληνικό αίμα. Ήταν αυτός που οργάνωσε τους διωγμούς των Ελλήνων της Πόλης το 1955 (Σεπτεμβριανά), ανατράπηκε το 1960 έπειτα από στρατιωτικό πραξικόπημα, το 1960 και απαγχονίστηκε ένα χρόνο μετά στο νησί Ιμραλί στη θάλασσα του Μαρμαρά, τόπο εκτελέσεων την θανατοποινητών.
*Ο Γιουκσέλ, ο μεγάλος του γιος διπλωμάτης και πολιτικός αυτοκτόνησε τον Μάρτιο του 1972
*Ο Ματλού, επίσης ασχολήθηκε με την πολιτική. Σκοτώθηκε σε τροχαίο στην Άγκυρα το 1978.
*Ο μιικρότερος, ο Αϊντίν, είχε περισσότερο επώδυνο τέλος. Σε τροχαίο το 1996 έμεινε παράλυτος. Πέθανε το 2011.
*Ακόμα και η μεγάλη αγάπη του σφαγέα Μεντερές, η τραγουδίστρια της όπερας Αϊχάν Αϊντάν, για χάρη του εγκατέλειψε τον άντρα της, αλλά δεν έγινε ποτέ σύζυγός του νέου της έρωτα, υπήρξε όμως καρπός, ένα παιδί που πέθανε κάτω από περίεργες συνθήκες στη διάρκεια της γένας. Στη δίκη του Μεντερές κλήθηκε να καταθέσει. Είχε προηγηθεί ένα ακόμα παιδί με τον πρώην σύζυγό της που πέθανε όμως στα 15 χρόνια του!
