Επειτα από μία επιτυχημένη περιοδεία, με sold out παραστάσεις σε σχεδόν όλη την Ελλάδα, με το αξεπέραστο ερωτικό δράμα του Ουίλιαμ Σαίξπηρ «Οθέλλος» σε σκηνοθεσία Αιμίλιου Χειλάκη και Μανώλη Δούνια, ο δημοφιλής ηθοποιός Γιάννης Μπέζος στον ομώνυμο ρόλο θα κάνει μία στάση στο Ηρώδειο την Πέμπτη 26 Αυγούστου.
- Από την Μαρία Ανδρέου
Το αριστούργημα του παγκόσμιου θεατρικού ρεπερτορίου, που παρουσιάζεται και ζωντανεύει όχι μόνο μέσα από τον Γιάννη Μπέζο, αλλά και από τον Αιμίλιο Χειλάκη στον ρόλο του Ιάγου, τη Μυρτώ Αλικάκη στον ρόλο της Αιμιλίας, μιλάει για τον παράφορο έρωτα που έρχεται σε σύγκρουση με φυλετικές, ηλικιακές και κοινωνικές διαφορές. Ωστόσο, είναι και μια τραγωδία για τη ζήλια, την προδομένη εμπιστοσύνη και τον φόβο για οτιδήποτε ξένο και διαφορετικό. Και όπως μας λέει και ο Γιάννης Μπέζος στο «ENJOY», μέσα από τα λόγια του Σαίξπηρ και με αφορμή τις γυναικτονίες στη χώρα μας αλλά και τα φαινόμενα σωματικής, ψυχικής και λεκτικής βίας, «Οθέλλο, φυλάξου από τη ζήλια, το τέρας που σαρκάζει την τροφή του…»
Κύριε Μπέζο, ο Σαίξπηρ στον «Οθέλλο» με τι καταπιάνεται;
Στον «Οθέλλο» ο Σαίξπηρ μιλάει για τον παράφορο έρωτα που έρχεται σε σύγκρουση με τις φυλετικές, ηλικιακές και κοινωνικές διαφορές. Είναι μια τραγωδία για τη ζήλια, την προδομένη εμπιστοσύνη και τον φόβο για οτιδήποτε ξένο και διαφορετικό. Ο έρωτας του έμπειρου και γενναίου Μαυριτανού στρατηγού με τη νεαρή και ευγενικής καταγωγής Βενετσιάνα καταρρίπτει τα στερεότυπα της εποχής, αλλά, αντί να γεφυρώσει τις διαφορές, κλονίζει τις βεβαιότητες και διαταράσσει τις κοινωνικές ισορροπίες. Ο Οθέλλος, παρόλο που έχει διακριθεί χάρη στη γενναιότητα και στο ήθος του και έχει ανέλθει σε αξιώματα, δεν καταφέρνει να ενταχθεί στην κοινωνία όπου ζει ως ισότιμο μέλος: εκτός από το χρώμα του δέρματός του και την καταγωγή του, τον εμποδίζει η ίδια του η ανασφάλεια. Παραμένει ο μαύρος, ο ξένος, ο κατώτερος.
Γιατί ο κόσμος φοβάται τον ξένο;
Γιατί ο ξένος είναι ο διαφορετικός. Και όποιος είναι διαφορετικός από εμάς μας φοβίζει γιατί δεν μας μοιάζει και δεν τον ελέγχουμε. Πολλές κοινωνίες απλά ανέχονται τους ξένους. Τη θρησκεία, την κουλτούρα τους ή ως φθηνά εργατικά χέρια. Αλλά δεν τους αποδέχονται ουσιαστικά. Και εκεί μιλάμε ξεκάθαρα για ρατσισμό.
Πώς αυτός ο ηθικός άνθρωπος, ο Οθέλλος, φτάνει στη δολοφονία της συζύγου του;
Διάφορες ραδιουργίες κακόβουλων ανθρώπων δηλητηριάζουν το μυαλό με το τέρας της ζήλιας. Βρισκόμαστε στη Βενετία την εποχή της ακμής της και ο Μαυριτανός Οθέλλος είναι ο πιο γενναίος και νικηφόρος στρατηγός της. Η απόφασή του να παντρευτεί μυστικά τη νεαρή, ευγενικής καταγωγής Δυσδαιμόνα προκαλεί την οργή του πατέρα της Βραβάντιου που, έξαλλος, απευθύνεται στον δόγη της Βενετίας, θεωρώντας ότι ο μαύρος ξελόγιασε το παιδί του. Ομως η Δυσδαιμόνα ομολογεί δημόσια τον έρωτά της και ο δόγης, που χρειάζεται τον Οθέλλο, τον στέλνει στην Κύπρο για να αντιμετωπίσει τους Τούρκους. Εκεί ο Ιάγος, ο σημαιοφόρος του που μισεί τον Οθέλλο και θέλει να τον εκδικηθεί γιατί διάλεξε τον Κάσσιο και όχι εκείνον για υπασπιστή του, δηλητηριάζει το μυαλό του με την υποψία ότι η Δυσδαιμόνα και ο Κάσσιος έχουν ερωτική σχέση. Χρησιμοποιεί μάλιστα τη σύζυγό του Αιμιλία και τον αριστοκράτη Ροδρίγο για να τον εξαπατήσει. Ο Οθέλλος βυθίζεται στην τρέλα της ερωτικής ζήλιας, ενώ το μίσος του Ιάγου οδηγεί τον Οθέλλο στον όλεθρο και στη δολοφονία της γυναίκας του λόγω της απάτης. Ωστόσο, όταν η Αιμιλία τού λέει την αλήθεια για τις ραδιουργίες του Ιάγου και προτού ο Ιαγός συλληφθεί για τη σκευωρία, ο ΟΘέλλος αυτοκτονεί από τις τύψεις του.
Περιοδεύετε ανά την Ελλάδα. Πώς βλέπετε στον κόσμο στις θεατρικές παραστάσεις, τους έχει λείψει το θέατρο;
Κοιτάξτε, ο «Οθέλλος» είναι μια πολύ δύσκολη θεατρική παράσταση και θέλει και καλούς θεατές, διαβασμένους και σε εγρήγορση. Μιλάμε για Σαίξπηρ. Δεν ξέρω αν το κοινό και μέσα στην πανδημία ένιωσε την ανάγκη του θεάτρου. Αν του έλειψε. Εγώ θεωρώ ότι του έλειψε περισσότερο η ανθρώπινη επαφή με τους φίλους ή τα πιο απλά και καθημερινά πράγματα. Το θέατρο είναι και μια ψυχαγωγία που απαιτεί και ένα μορφωτικό επίπεδο. Πάντως υπάρχει μεγάλη διαφορά από το πώς επικοινωνεί κάθε θεατρική παράσταση με το κοινό της. Ετσι, κάποιες θεατρικές παραστάσεις είναι πιο εμπορικές, κωμωδίες, φάρσες, πρόζα, επιθεώρηση, και κάποιες όχι τόσο. Εγώ δεν βλέπω διαφορές πριν και μετά την καραντίνα. Ο κόσμος που θα επιλέξει να δει Σαίξπηρ παραμένει για μένα σταθερά ο ίδιος. Και αυτός ο κόσμος, το καλό κοινό που λέω εγώ, μας τίμησε ξανά. Νιώθω ότι όσο μεγαλώνω έχω την υποχρέωση προς αυτό το ποιοτικό κοινό να ανεβάζω παραστάσεις χρόνο με τον χρόνο πάνω σε έργα με μεγάλη λογοτεχνική αξία. Δεν είναι εύκολο να καθίσεις και να διαβάσεις και να δεις έργα του Σαίξπηρ. Ελπίζω να στάθηκα αντάξιός του… Χαίρομαι πολύ που θα ιδωθούμε με αυτό το κοινό στο Ηρώδειο, στην Αθήνα.
Πώς βλέπετε την ελληνική κοινωνία; Αύγουστος και δεν καταφέραμε να χτίσουμε τείχος ανοσίας. Τι μας περιμένει άραγε το φθινόπωρο με τις μεταλλάξεις;
Προσωπικά στενοχωριέμαι πάρα πολύ που δεν εμπιστευόμαστε τους επιστήμονες. Ολες αυτές τις θεωρίες συνωμοσίας τις θεωρώ γελοιότητες. Για ό,τι μας συμβεί θα φταίμε εμείς και δεν μας δίνω κανένα ελαφρυντικό. Η επιστήμη έχει το όπλο, το εμβόλιο, και εμείς είμαστε ακόμη μια φορά διχασμένοι. Πραγματικά νιώθω μεγάλο σεβασμό και θαυμασμό για τους ερευνητές, για τους ανθρώπους που κατέχουν τη γνώση, με τα εμβόλια προχώρησε η ανθρωπότητα, με το συνεχές διάβασμα των γιατρών και όχι με τον σκοταδισμό και τον Μεσαίωνα. Μου κάνει εντύπωση που οι συνάνθρωποί μου δεν νιώθουν την ατομική και τη συλλογική τους ευθύνη απέναντι στην πανδημία. Δεν ξέρω αν τελικά φτάσουμε στο 80% των εμβολιασμών. Μπορεί παγκοσμίως αλλά και εδώ στην Ελλάδα οι κυβερνήσεις να πιέσουν λίγο τα πράγματα, ειδικά σε όσους κατέχουν θέσεις σε νοσοκομεία, στην εκπαίδευση, στον στρατό, στον τουρισμό, και να αλλάξουν στάση. Δεν ξέρω οι αρνητές των εμβολίων τι παραπάνω ξέρουν από τους επιστήμονες που έχουν φάει ολόκληρη τη ζωή τους στο διάβασμα και στα θρανία. Πρέπει να έχουν μεγάλο εγωισμό, μεγάλη ιδέα για τον εαυτό τους, να βρίσκονται σε μεγάλη πλάνη για να νιώθουν οι εκλεκτοί και οι λίγοι που κατέχουν την αλήθεια.
Τι έχει συμβεί στη χώρα μας το τελευταίο διάστημα και μιλάμε πλέον για γυναικτονίες;
Δεν νομίζω ότι είναι κάτι που έγινε ξαφνικά φέτος. Οτι οι Έλληνες μίσησαν ξαφνικά τις γυναίκες τους. Μπορεί συμπτωματικά να ακούστηκαν πιο πολλά γεγονότα μέσα στο καλοκαίρι. Αλλά έχω να σας απαριθμήσω και άλλες γυναίκες στο παρελθόν στην Ελλάδα, που τις τεμάχισε ο σύζυγος, που τις έθαψε και τις τσιμέντωσε, που τους έκοψε το κεφάλι… Προβληματικοί άνδρες υπήρξαν και παλιότερα στην Ελλάδα και στον κόσμο. Η θέση της γυναίκας, δυστυχώς παγκοσμίως και όχι μόνο στην Ελλάδα, όσοι αγώνες και αν γίνονται, και μην τα ρίχνουμε όλα στην ερωτική ζήλια, δεν έχει φτάσει σε αυτήν που κατέχει ο άνδρας. Στους νόμους, στα χαρτιά, ναι. Αλλά στην πράξη, όποιος υποστηρίζει κάτι τέτοιο είναι μεγάλο ψέμα και δείτε τι γίνεται μέσα στην οικογένεια, στη δουλειά, στην πολιτική, στην τέχνη, στον αθλητισμό, παντού. Η γυναίκα πρέπει να βλέπει τα σημάδια, να ξεχωρίζει από μικρή τους ανθρώπους. Και εδώ παίζει ρόλο η οικογένεια. Αν έχει μεγαλώσει σε μια πατριαρχική οικογένεια όπου ο πατέρας ήταν αυστηρός, απόμακρος, αδιάφορος, σκληρός, αυτή η συμπεριφορά θα της φανεί οικεία. Κι όμως είναι μια άσχημη συμπεριφορά. Δεν θα ήταν άσχημο λοιπόν οι γονείς να λένε στα κορίτσια τους «κοιτάξτε, αν δείτε τον σύντροφό σας να σας υποτιμά, να σας απαξιώνει δημοσίως, να σας χειραγωγεί, να φωνάζει με οργή, να σας βρίζει, μην περιμένετε το επόμενο στάδιο, που είναι το χαστούκι, το ξύλο, η σωματική βία. Γιατί μετά θα έρθει και η τραγωδία. Δηλαδή, δεν φτάνει κάποιος από τη μια μέρα στην άλλη ξαφνικά στο έγκλημα. Θα έχει δείξει τον χαρακτήρα του, τα νεύρα του, τα ξεσπάσματά του. Αρα πρέπει τα μάτια σας να τα έχετε δεκατέσσερα και να μη συγχωρείτε ελαφρά τη καρδία ένα σπρώξιμο που έγινε πάνω σε έναν καβγά… Ας δίνουμε σημασία στην οργή και την κίνηση. Εμείς γιατί δεν τις κάνουμε και ο άλλος τολμά και τις κάνει; Ας μας προβληματίσει αυτή η περίεργη συμπεριφορά η ακραία.
Τι παιδιά θέλετε να μεγαλώνουν οι σύγχρονες κοινωνίες;
Παιδιά που έχουν αυτοπεποίθηση, που υψώνουν το ανάστημά τους, που ξέρουν τα δικαιώματά τους και τα υπερασπίζονται, παιδιά που ξέρουν να μιλούν με επιχειρήματα, που δεν φοβούνται, που ξέρουν τους νόμους, που ξέρουν όμως και τη λέξη «ευθύνη». Βασικά, θα ήθελα παιδιά και νέους που όποιος τολμήσει και τους μιλήσει άσχημα ή τους ασκήσει σωματική βία να του αντιμιλήσουν, να σηκωθούν και να του τα πουν στα ίσα και να μη φοβηθούν. Θέλω ελεύθερους νέους και με γενναιότητα.
Θεωρείτε τον φόβο άσχημο συναίσθημα;
Τον απεχθάνομαι τον φόβο. Είναι ένα συναίσθημα που σε κρατάει πίσω, δεν σε αφήνει να ζήσεις, είναι κατασκεύασμα του μυαλού σου και δεν έχει καμία δημιουργικότητα. Προέρχεται από μέσα σου, από δική σου άγνοια, από δικές σου ανασφάλειες. Επίσης, αντί να φοβόμαστε τους άλλους, ας φοβόμαστε τον χειρότερό μας εαυτό. Αυτό μας καταστρέφει. Και η κακή μας συμπεριφορά. Επίσης, αν συνηθίσουμε μια κοινωνία-τέρας που υποθάλπει εγκλήματα και εγκληματίες, αυτή θα είναι και η καταστροφή μας.
Κάποιοι συνάδελφοί σας λένε ότι το θέατρο είναι σκληρό και πρέπει να υπάρχει μια σχετική αυστηρότητα…
Μισό λεπτό. Αλλο η πειθαρχία και άλλο κακή συμπεριφορά. Μην τα μπερδεύουμε τα πράγματα. Αλλο η αυστηρότητα και η δεσποτική συμπεριφορά απέναντι στους παλιούς και τους νέους συναδέλφους και άλλο η τήρηση των κανόνων στις πρόβες, στο ωράριο. Αλλο η απαξίωση και η υποτίμηση και άλλο η ευθύνη της σωστής εκμάθησης του ρόλου. Οσα ήρθαν στην επιφάνεια δεν μιλάνε για δασκάλους ή θιασάρχες με εμμονή στην τυπικότητα. Εδώ μιλάμε για καταγγελίες που έγιναν για απόπειρες βιασμών, για προσωπικές αδικίες, για απειλές λεκτικές και σωματικές.
Πολλά πράγματα δεν καθόμαστε να τα αποκρυπτογραφήσουμε τελικά και στις λεπτομέρειες βρίσκεται ο διάβολος. Είναι σαν την Ιστορία. Οταν δεν την ξέρεις, εκείνη τραγικά επαναλαμβάνεται…
Πολύ σωστά. Φέτος γιορτάσαμε τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Το 2022 θα θυμάμαι τη μαύρη επέτειο από τη Μικρασιατική Καταστροφή το 1922. Πόσες ιστορικές επετείους γιορτάζουμε χωρίς ουσιαστικά να ξέρουμε τα πρόσωπα, τα γεγονότα, τι προηγήθηκε της Επανάστασης, ποιοι μας βοήθησαν, ποια ήταν τα λάθη μας στα 400 χρονιά σκλαβιάς, ποιοι ήταν οι ήρωες και οι θυσίες τους; Αν δεν τα ξέρουμε όλα αυτά, είναι σαν γυρίζουμε τις σελίδες από ένα ημερολόγιο και να βλέπουμε ημερομηνίες. Εμένα δεν μου λένε τίποτα οι σημαίες και τα λάβαρα. Εμένα με ενδιαφέρει η ουσιαστική γνώση των γεγονότων και να μην ξεχνάμε το παρελθόν μας και τους αγώνες των προγόνων μας. Οσον αφορά τα 100 χρόνια από τη σφαγή και τον ξεριζωμό των Ελλήνων από τη Σμύρνη, το θέμα αυτό είναι πολύ νωπό, μερικοί παππούδες τα έχουν ζήσει και τα θυμούνται μέχρι σήμερα, τόσο έντονα, που κάποιοι δεν έχουν όρεξη ούτε να το αγγίξουν, γιατί είναι τόσο ζοφερό, που τους πληγώνει και τους φοβίζει. Μιλάμε για πρόσφατη Ιστορία. Στενοχωριέμαι όταν ακούω νέα παιδιά ότι δεν τους αρέσει το μάθημα της Ιστορίας. Σκέφτομαι ότι όσο υπάρχουν παιδιά που δεν τους αρέσει το μάθημα της Ιστορίας, θα υπάρξουν πολλές γιορτές… που θα γιορτάζουμε στο μέλλον. Και όταν ακούς πολλές γιορτές, κάτι δεν πήγε καλά στο παρελθόν. Είναι οι θηριωδίες στον Πόντο, είναι η Γενοκτονία των Αρμενίων, είναι η κατοχή στην Κύπρο; Δεν θέλω πολλούς ιστορικούς λόγους για να γιορτάζω κάτι.
Εχουμε και έναν κακό γείτονα…
Αυτό το ξέρουμε ιστορικά και πρέπει να είμαστε σε επαγρύπνηση. Το θέμα είναι πόσο εμείς αγαπάμε την πατρίδα μας. Τι σημαίνει αγαπώ το έθνος μου; Τι σημαίνει, άραγε, έθνος και εθνικό; Η κοινή γλώσσα; Τα ίδια ήθη και έθιμα; Η ίδια Ιστορία; Η ίδια θρησκεία; Η συνύπαρξη κάτω από τα ίδια σύνορα; Οι κοινοί αγώνες για ελευθερία; Ο ίδιος πολιτισμός; Για μένα άλλο ο εθνικιστής που θεωρεί το δικό του έθνος καλύτερο και ανώτερο από τα άλλα έθνη και άλλο ο πατριώτης, αυτός που αγαπάει την πατρίδα του. Το υπουργείο Παιδείας έχει μια ευθύνη. Να κάνει το μάθημα της Ιστορίας γοητευτικό. Να θέλει το παιδί να πάρει το βιβλίο της Ιστορίας και με όρεξη να το διαβάσει. Να ψάξει για την αλήθεια. Να έχει κριτική άποψη. Να προβληματιστεί. Να θυμώσει με τα λάθη των προγόνων του αλλά και να θαυμάσει τους αγώνες τους. Δεν μπορεί η Ιστορία να μην είναι ένα ελκυστικό μάθημα. Απλά δεν γίνεται.
Πώς θα κυλήσουν τα πράγματα από εδώ και πέρα;
Προς το καλύτερο θα πάει. Νομοτελειακά είμαι πάντα αισιόδοξος. Να κάνουμε περισσότερο την αυτοκριτική μας. Αυτό βοηθάει. Και να δούμε μέσα από τον περίγυρο μας πού υπάρχει η λύση. Δεν μου αρέσουν τα μεγάλα λόγια, αλλά, αν προσπαθήσουμε, θα βρούμε την άκρη. Δουλειά θέλει.
Αλήθεια, τι σας έμαθε η πανδημία, η καραντίνα;
Οτι η ελευθερία δεν είναι δεδομένη. ΟΚ, στο Σύνταγμά μας υπάρχει, στους νόμους υπάρχει, αλλά να που έρχεται η φύση και σου λέει «τώρα θα κάτσεις σπίτι σου. Δεν είσαι ελεύθερος να πας όπου θες και να δεις αυτούς που θες». Πώς το αντιμετωπίζεις λοιπόν, να μη δεις τους γονείς σου, τα παιδιά σου, τους φίλους σου, αυτούς που αγαπάς; Τίποτα δεν είναι δεδομένο στη ζωή. Γι’ αυτό δεν χρειάζεται πολλή σκέψη, αλλά περισσότερο συναίσθημα σε όσους αγαπάς και μάλιστα με πράξεις.
