Η διπλωματία και δη η πολιτιστική διπλωματία παίζει πρωτεύοντα ρόλο στην διαμόρφωση της εικόνας ενός κράτους προς τα έξω και καθορίζει εν τοις πράγμασι την διαπραγματευτική του ισχύ και εν γένει την εξωτερική του πολιτική.
- ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΗΝ ΜΥΡΝΑ ΝΙΚΟΛΑΙΔΟΥ, «Εστία της Κυριακής»
Ο κ. Καψάσκης φαίνεται να το γνωρίζει άριστα αυτό, αφιερώνοντας δέκα έτη για την συγγραφή του βιβλίου του με τίτλο «Η τέχνη της πολιτιστικής διπλωματίας-Η ήπια ισχύς στην άσκηση εξωτερική πολιτική», με το οποίο θέτει το θεωρητικό πλαίσιο για την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο διαχέεται η ισχύς στην άσκησης Πολιτιστικής Διπλωματίας αλλά και τα εργαλεία που έχει στην διάθεσή της.
Σχολιάζοντας τα κενά που υπάρχουν στην άσκηση της πολιτιστικής διπλωματίας στην Ελλάδα, ο Καψάσκης θεωρεί ότι «δεν υπάρχει αποκέντρωση στη διοίκηση, δεν υπάρχει συνεργασία μεταξύ υπουργείων, οι προτεραιότητες της εκάστοτε ηγεσίας είναι η κολακεία των ημετέρων και η τοποθέτηση μετριοτήτων σε θέσεις κλειδιά». «Μας ενδιαφέρει περισσότερο το όραμα του «φάγωμεν καὶ πίωμεν, αὔριον γὰρ ἀποθνήσκομεν», λέει χαρακτηριστικά στην «ΕτΚ», ενώ επικρίνει την πολιτική του κατευνασμού που ακολουθεί η ελληνική κυβέρνησις. «Κατευνασμός δεν σημαίνει περιμένω τον άλλον να ενεργήσει πρώτος», επισημαίνει ενδεικτικώς. «Το πρόβλημα εδώ είναι η έλλειψη εικόνας μέλλοντος. Κτίζουμε φράκτες, αφού έρθουν πρώτα οι Τούρκοι στον Έβρο, αγοράζουμε Ραφάλ, αφού απειληθούμε με τις γαλάζιες πατρίδες, ασχολούμαστε με τον ελληνικό σιδηρόδρομο αφού γίνουν μεγάλα δυστυχήματα κ.ο.κ. ..», τονίζει εύστοχα.
Και καταλήγει στο εξής εξαιρετικά επίκαιρο μήνυμα: «Καλούμαστε σήμερα να μας αναστοχαστούμε. Τα κράτη δεν προχωρούν δίχως εσωτερική ύπαρξη. Η επιβίωση έπεται. Πρώτα όμως πρέπει να ξέρεις γιατί επιβιώνεις, αλλιώς τι να την κάνεις τη ζωή;»
- Ας ξεκινήσουμε με την διπλωματία, πως κρίνετε την πολιτική κατευνασμού και «ήρεμων νερών» που εφαρμόζει η ελληνική κυβέρνηση απέναντι στην Τουρκία; Η Άγκυρα επανήλθε πάλι στα περί «τουρκικής μειονότητος» της Δυτική Θράκης και η απάντηση της Αθήνας ήταν για μια ακόμη φορά χλιαρή δεδομένης της τεράστιας απειλής που αντιμετωπίζουμε ως έθνος.
Η πολιτική κατευνασμού είναι μια δύσκολη, θα έλεγα αριστοτεχνική πρακτική. Δεν εκπονείται με διακοινώσεις προθέσεων. Περιλαμβάνει προειδοποιήσεις, άλλοτε συμβολικές, άλλοτε απτές, ενέχει παρεμβατικότητα που συνίσταται στη δημιουργία συμμαχιών με αμοιβαίο συμφέρον, πλήγματα στο κύρος του αντιπάλου με σχεδιασμό διπλωματικών παγίδων, αλλά και αποφασιστικότητα στην επικοινωνία των ορίων μας προς την άλλη πλευρά. Κατευνασμός δεν σημαίνει περιμένω τον άλλον να ενεργήσει πρώτος. Η επιτυχία αυτής της στρατηγικής έγγυται στο να αισθάνεται ο άλλος την ανάσα μου, χωρίς όμως να ξέρει που βρίσκομαι. Πράγμα στο οποίο είχε αποτύχει παταγωδώς η εξωτερική πολιτική του Νέβιλ Τσάμπερλεν οδηγώντας στην κρίση του Μονάχου και την παράδοση της Τσεχοσλοβακίας στον Χίτλερ, δίχως να πέσει σφαίρα.
Προϋπόθεση της ορθής εφαρμογής του κατευνασμού είναι η πρόληψη, δηλαδή το να βρίσκεσαι μια κίνηση μπροστά από τον αντίπαλο. Όταν λέμε πρόληψη εννοούμε την επένδυση της Ελλάδος στην έρευνα, αλλά και στη δημιουργία εγχώριας βιομηχανίας. Δεν μπορεί να θέλεις να κατευνάσεις τον αντίπαλο με όπλα δανεικά για τα οποία να παρακαλάς για ανταλλακτικά. Δεν υπάρχει περίπτωση να ασκήσεις με αξιώσεις εξωτερική πολιτική όταν στη γειτονιά σου είσαι περικυκλωμένος, την ίδια ώρα που ο αντίπαλος σου οικοδομεί το μεγαλύτερο Τζαμί των Βαλκανίων στην Αλβανία, οργανώνει και εξοπλίζει τον στρατό της Βόρειας Μακεδονίας, εγκαθιστά το μεγαλύτερο ειδησιογραφικό πρακτορείο στη Βοσνία Ερζεγοβίνη και βελτιώνει συνεχώς τις εμπορικές της σχέσεις με τη Βουλγαρία.
- Διάφοροι αναλυτές ομιλούν για έλλειψη στρατηγικού βάθους της Ελλάδος, κάτι που όπως φαίνεται οδηγεί και στην μειωμένη επιρροή της χώρας διεθνώς, Εσείς έχετε κάνει το πρώτο διδακτορικό στην Ελλάδα στην πολιτιστική διπλωματία. Υπάρχει πιστεύετε κάποιο πρόβλημα στην άσκηση επιρροής της Ελλάδος στο εξωτερικό; Που έγκειται το πρόβλημα;
Για να έχεις στρατηγικό βάθος, πρέπει πρωτίστως να έχεις πολιτισμικό βάθος. Ξέρουμε που πηγαίνουμε, μόνο όταν γνωρίζουμε από που ερχόμαστε. Εμείς γνωρίζουμε από που ερχόμαστε μόνο στο επίπεδο της επιφανειακής ιστορικής αφήγησης. Αν ταυτιζόμασταν με το ψυχικό, αλλά και πολιτισμικό υπόβαθρο που φέρει μέσα της αυτή η βαριά κληρονομία, δεν θα ποδοπατούσαμε καθημερινώς τις ρίζες της υπάρξεως μας. Η αφετηρία αυτού του προβλήματος εντοπίζεται ως τραύμα στην ελληνική ψυχή ήδη από τον 5ο αιώνα μ.Χ και εγκείται συνολικά στη μη ήπια μετάβαση του αρχαίου ελληνικού κόσμου στον χριστιανισμό, αλλά και στην έλλειψη σύνθεσης της αρχαιοελληνικής φιλοσοφικής παράδοσης με τη Χριστιανική διδασκαλία.
Όταν σε έναν πολιτισμό η πίστη μένει μόνη και δεν συναιρείται με τη λογική, τότε το συναίσθημα μας κατακλύζει οδηγώντας μας σε σπασμωδικές αντιδράσεις, μαζικές ψυχώσεις και συνεχείς κρίσεις. Αυτοί οι ψυχικοί κόμποι αιώνων είναι υπεύθυνοι για τα βυθίσματά μας, ύστερα από κάθε δημιουργική εκτίναξη.
Παρατηρήστε, αμέσως μετά τη γενναία πρωτοβουλία του 1821, κάναμε δύο αυτοκτονικούς εμφύλιους πολέμους, σκοτώσαμε τον άνθρωπο που εμείς καλέσαμε για να μας κυβερνήσει, οδηγηθήκαμε σε ήττα στον Κριμαϊκό πόλεμο λόγω του ομόδοξου ψευτοδόγματος με τη Ρωσία και λίγο αργότερα στον ντροπιαστικό και όχι ατυχή πόλεμο του 1897, όπως αναφέρεται χωρίς αυτοκριτική στην ιστοριογραφία μας, βαδίσαμε προς την καταστροφή και τον εθνικό διχασμό μετά από 2 νικηφόρους βαλκανικούς πολέμους, για να μην αναφερθώ στη μεγάλη νίκη των Ελλήνων το 1940 και τον εμφύλιο πόλεμο που ακολούθησε μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Αυτές οι ασύνδετες εκφορτίσεις του εγώ, οι οποίες πυροδοτούνται από ένα υπερτροφικό συναίσθημα, μας ωθούν ιστορικά σε σε αντιδράσεις σεισμογράφου. Αυτή είναι η τραγική περίπτωση ενός λαού που πρώτος γέννησε τη λογική, και πρώτος αυτός ασέλγησε στο σώμα της.
- Και όμως η Τουρκία φαίνεται ότι αυξάνει την επιρροή της παγκοσμίως με το ίδρυμαYunus Emre και το Ίδρυμα Maarif που έχουν πολύ έντονη παρουσία και στα Βαλκάνια. ΄Ήταν η δεύτερη εξαγωγός χώρα τηλεοπτικών σειρών το 2017, όπως γράφετε και στο βιβλίο σας, ενώ εδώ εμείς τσακωνόμαστε για το αν έπρεπε να δώσουμε την Ακρόπολη στον Λάνθιμο…
Ακριβώς, είναι αυτό που λέω. Το πρόβλημα εδώ είναι η έλλειψη εικόνας μέλλοντος. Κτίζουμε φράκτες, αφού έρθουν πρώτα οι Τούρκοι στον Έβρο, αγοράζουμε Ραφάλ, αφού απειληθούμε με τις γαλάζιες πατρίδες, ασχολούμαστε με τον ελληνικό σιδηρόδρομο αφού γίνουν μεγάλα δυστυχήματα κ.ο.κ. Στη ψυχανάλυση, αυτή η αδυναμία σχεδιασμού εικόνας μέλλοντος, έγκειται κυρίως στο ψυχικό βίωμα της κατάθλιψης, όπου το υποκείμενο αδυνατεί να προβάλει το πριν στο μετά παρουσιάζοντας έντονα συμπτώματα άγχους και ματαίωσης.
Διακόπτεται συνεπώς κάθε λειτουργία της επιθυμίας και ο άνθρωπος εγκλωβίζεται στην ασφάλεια ενός αιώνιου αμετακίνητου παρόντος που δεν είναι τίποτα περισσότερο από την επανάληψη του τραύματος. Έτσι, το παρόν γίνεται αιώνιο και αμετακίνητο και το νόημα της επιβίωσης αντικαθιστά το ίδιο το νόημα της ζωής.
- Θεωρείτε ότι η επάνοδος Τραμπ στην αμερικανική προεδρία σημαίνει και το τέλος της εποχής της «ήπιας ισχύος»; Είδαμε τι έγινε και με την USAID, η αποστολή της οποίας ήταν ωστόσο εξαιρετικά αμφιλεγόμενη, από την επιβολή της woke ατζέντας μέχρι και την προώθηση του ΝΑΙ στο σχέδιο Αννάν.
Η Αμερική διαπράττει τα ίδια λάθη που έκανε η αρχαία Αθήνα και τα οποία στο παρελθόν έχουν επαναλάβει και άλλες δυνάμεις, όπως είναι οι Γερμανοί, οι Γάλλοι και πλείστοι ακόμα. Η πολιτική σκληρής ισχύος υποχρεώνει προσωρινά τα υποκείμενα που την υφίστανται σε συμβιβασμούς και υποχωρήσεις οι οποίες όμως αδυνατούν να διατηρηθούν σε βάθος χρόνου και για τον λόγο αυτόν με την πρώτη ευκαιρία ανατρέπονται από τον καταπιεζόμενο. Συμφωνίες που αποτελούν προϊόντα εξαναγκασμού ή επιβολής της θέλησης του ισχυρότερου, χωρίς κανένα κέρδος για τον αδύναμο, είναι ως επί το πλείστoν εύθραυστες και ασταθείς στον χρόνο, διότι φέρουν μέσα τους το συναίσθημα του φόβου, της αδικίας και της δυσφορίας και όχι της αξιοπιστίας και του θαυμασμού προς το άλλο μέρος.
Συγκεκριμένα, η διάχυτη δυσαρέσκεια που προκαλούσε η βίαιη επέμβαση ή επιβολή ελέγχου και οικονομικών κυρώσεων της αρχαίας Αθήνας στους Συμμάχους της, αύξαναν συνεχώς το έλλειμμα εμπιστοσύνης των υπόλοιπων πόλεων κρατών και έθεταν, προϊόντος του χρόνου, τις προϋποθέσεις της απομόνωσης της. Η αλαζονική και βίαιη συμπεριφορά της Αθήνας προς τα υπόλοιπα κράτη μέλη της Συμμαχίας, η επέμβαση στα εσωτερικά τους και η αρπαγή των πλουτοπαραγωγικών τους πόρων, πυροδοτούσαν αποστασίες οι οποίες επιτάχυναν έτι περαιτέρω την κατάρρευση της ηγεμονίας της. Αυτό οφείλει να προσέξει ο κος Τράμπ.
- Το θέμα της ισχύος το αναλύεται διεξοδικά και στο βιβλίο σας. Τι σας ώθησε να γράψετε το βιβλίο αυτό; Εντοπίζετε κενά στον τρόπο άσκησης της πολιτιστικής διπλωματίας στην χώρα μας;
Τα κενά είναι προφανή και είναι πολλά. Δεν υπάρχει αποκέντρωση στη διοίκηση, δεν υπάρχει συνεργασία μεταξύ υπουργείων, οι προτεραιότητες της εκάστοτε ηγεσίας είναι η κολακεία των ημετέρων και η τοποθέτηση μετριοτήτων σε θέσεις κλειδιά, η στρατηγική μας είναι η λεγόμενη «στρατηγική γιούρια», δηλαδή από τον καθένα σύμφωνα με το δικό του συναίσθημα, στον καθένα σύμφωνα τις επιδιώξεις του – ο Γέρος του Μωριά το έλεγε αλλιώς: πέντε γραικοί, έξι αρχηγοί, και βεβαίως το όραμα μέλλοντος εκλείπει. Μας ενδιαφέρει περισσότερο το όραμα του «φάγωμεν καὶ πίωμεν, αὔριον γὰρ ἀποθνήσκομεν».
Στο επιτελικό επίπεδο, ο καθένας στην Ελλάδα λανσάρει μια δική του εξιδανικευμένη εικόνα για τη χώρα, σύμφωνα με τα βιώματά του. Έτσι, υπάρχουν 100 εικόνες σε ένα έθνος. Είχα προτείνει παλαιότερα στην καθημερινή τη δημιουργία ενός υπερκυβερνητικού Συμβουλίου Εθνικού branding, αρμόδιο να συνθέσει όλες αυτές τις κατατμημένες εικόνες σε μια ενιαία εικόνα. Το αποτέλεσμα το ξέρετε: Στου κουφού την πόρτα, παίρνεις την πόρτα και φεύγεις.
Το όραμα για το Ελληνικό Ινστιτούτο Πολιτιστικής Διπλωματίας
- Είστε ιδρυτής και πρόεδρος του Ελληνικού Ινστιτούτου Πολιτιστικής Διπλωματίας, το οποίο μετρά 8 χρόνια ζωής και αρκετά παραρτήματα ανά τον κόσμο. Ποιός είναι ο στόχος σας για την επέτειο των 10 χρόνων; Ποιο είναι το όραμά σας;
To όραμα μας είναι να δημιουργήσουμε μια νέα εικόνα για την Ελλάδα στο εξωτερικό που δεν θα σκοντάφτει σε αντιφάσεις στο εσωτερικό. Το να περιορίζεις το κρατικό αφήγημα στην κλασική Ελλάδα, όταν στο εσωτερικό διασκεδάζεις με ανατολική μουσική, χτίζεις τα σπίτια σου με βορειοαφρικανικό ρυθμό και συναλλάσεσαι με τη διαφθορά, τότε το ρήγμα μεταξύ της ιδανικής εικόνας εαυτού και της πραγματικότητας βαθαίνει δίχως να επιτρέπει στην Πολιτιστική Διπλωματία να δημιουργήσει δεσμούς εμπιστοσύνης με αλλοεθνείς λαούς.
Στόχος μας είναι να δουλέψουμε αμφοτεροπλεύρως. Εν τος της Ελλάδος ο οργανισμός να ανοίγει τη συζήτηση για την Ελληνική ταυτότητα με παρρησία και αυτοκριτική, ενώ στο εξωτερικό τα παραρτήματά μας να προωθούν μια θετική και ελκυστική εικόνα για τη χώρα. Ο εσωτερικός διάλογος για την ταυτότητα ήταν μια προσπάθεια που ξεκίνησε από τη γενιά του ‘30, αλλά λόγω του πολέμου, διεκόπη βίαια. Καλούμαστε σήμερα να μας αναστοχαστούμε. Τα κράτη δεν προχωρούν δίχως εσωτερική ύπαρξη. Η επιβίωση έπεται. Πρώτα όμως πρέπει να ξέρεις γιατί επιβιώνεις, αλλιώς τι να την κάνεις τη ζωή;
