Διπολική Διαταραχή: Τι είναι και ποιες οι Κοινωνικές, Οικονομικές και Υγειονομικές της διαστάσεις

Η διπολική διαταραχή, γνωστή κατά το παρελθόν ως μανιοκαταθλιπτική διαταραχή, είναι μια ψυχιατρική πάθηση η οποία χαρακτηρίζεται από ακραίες διακυμάνσεις στη διάθεση, την ενέργεια και την ικανότητα του ατόμου να λειτουργήσει. Αυτές οι διακυμάνσεις περιλαμβάνουν περιόδους μανίας ή υπομανίας και κατάθλιψης. Επηρεάζει εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως. Μόνο στην Αμερική το 4.4% έχει διάγνωση διπολικής διαταραχής (New York Post, 2018).  Ωστόσο, ο αντίκτυπος της διαταραχής δεν περιορίζεται μόνο στον πάσχοντα αλλά επεκτείνεται και στις κοινωνικές του σχέσεις, την οικογένεια και τον επαγγελματικό του χώρο.

Τι είναι η διπολική διαταραχή;

Η διπολική διαταραχή όπως ορίζει το DSM-V,  χαρακτηρίζεται από εναλλασσόμενες περιόδους μανίας (ή υπομανίας) και κατάθλιψης. Αυτές οι εναλλαγές μπορεί να διαρκέσουν από μερικές ημέρες έως αρκετούς μήνες. Η διπολική διαταραχή εμφανίζεται πολύ συχνά στις νεαρές ηλικίες κυρίως μεταξύ 15-25 ετών.

Τι είναι η μανία;

Η μανία είναι μια κατάσταση αυξημένης διάθεσης και ενέργειας που μπορεί να συνοδεύεται από υπερδραστηριότητα, υπεραισιοδοξία και μειωμένη ανάγκη για ύπνο. Τα άτομα που βιώνουν μανία μπορεί να συμμετέχουν σε επικίνδυνες ή παράλογες δραστηριότητες χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τις συνέπειες.

Τι εννοούμε με τον όρο κατάθλιψη;

Η κατάθλιψη, από την άλλη πλευρά, χαρακτηρίζεται από έντονη θλίψη, απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που κάποτε ήταν ευχάριστες, και γενικευμένη έλλειψη ενέργειας. Οι πάσχοντες μπορεί να έχουν δυσκολία στη συγκέντρωση, να αισθάνονται αίσθημα αναξιότητας ή ενοχής και να έχουν αυτοκτονικές σκέψεις.

Οι κατηγορίες της Διπολικής Διαταραχής

Η διπολική διαταραχή χωρίζεται σε διάφορους τύπους, με βάση τα χαρακτηριστικά και τη σοβαρότητα των επεισοδίων.

1. Διπολική Διαταραχή Τύπου Ι: Χαρακτηρίζεται από τουλάχιστον ένα μανιακό επεισόδιο που μπορεί να συνοδεύεται από επεισόδια κατάθλιψης.
2. Διπολική Διαταραχή Τύπου ΙΙ: Χαρακτηρίζεται από τουλάχιστον ένα υπομανιακό επεισόδιο και ένα μείζον καταθλιπτικό επεισόδιο, χωρίς ποτέ να εμφανίζεται πλήρες μανιακό επεισόδιο.
3. Κυκλοθυμική Διαταραχή: Περιλαμβάνει πολλαπλά υπομανιακά και καταθλιπτικά συμπτώματα που δεν πληρούν τα κριτήρια για πλήρη επεισόδια.
4. Διπολική Διαταραχή Άλλων Κατηγοριών: Εδώ ανήκουν οι περιπτώσεις που δεν ταιριάζουν απόλυτα στις παραπάνω κατηγορίες αλλά παρουσιάζουν κλινικά σημαντικά συμπτώματα διπολικής διαταραχής.

 Αιτίες και Παράγοντες Κινδύνου

Η ακριβής αιτία της διπολικής διαταραχής δεν είναι πλήρως κατανοητή, αλλά φαίνεται να είναι αποτέλεσμα συνδυασμού γενετικών, βιολογικών και περιβαλλοντικών παραγόντων.

– Γενετικοί Παράγοντες: Η κληρονομικότητα παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της διαταραχής. Άτομα με συγγενείς πρώτου βαθμού που πάσχουν από διπολική διαταραχή έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν τη διαταραχή.

– Νευροβιολογικοί Παράγοντες: Ανωμαλίες σε συγκεκριμένα νευροδιαβιβαστικά συστήματα, όπως η ντοπαμίνη και η σεροτονίνη, μπορεί να συμβάλλουν στην ανάπτυξη της διαταραχής.

– Περιβαλλοντικοί Παράγοντες: Στρεσογόνες καταστάσεις, τραυματικά γεγονότα και σημαντικές αλλαγές στη ζωή μπορούν να πυροδοτήσουν την εμφάνιση της διαταραχής ή να επιδεινώσουν τα συμπτώματά της.

Οι Κοινωνικές Διαστάσεις της Διπολικής Διαταραχής

Η διπολική διαταραχή δεν επηρεάζει μόνο το άτομο που πάσχει, αλλά έχει ευρύτερες κοινωνικές διαστάσεις που αφορούν την οικογένεια, τους φίλους, το εργασιακό περιβάλλον και την κοινωνία γενικότερα.

Συνολικά η διπολική διαταραχή προκαλεί απώλεια 9.000.000 DALYs (Disability adjusted life years) παγκοσμίως. Τα DALYs είναι ένα μέτρο αναπηρίας και επιβάρυνσης που αναφέρεται στον αριθμό των ετών ζωής που χάνονται λόγω πρόωρου θανάτου ή κακής υγείας.

Στίγμα και Κοινωνική Απομόνωση

1. Στίγμα: Υπάρχει ευρέως διαδεδομένο στίγμα που περιβάλλει τις ψυχικές ασθένειες, συμπεριλαμβανομένης της διπολικής διαταραχής. Το στίγμα μπορεί να αποθαρρύνει τα άτομα από το να αναζητήσουν βοήθεια, να μειώσει την αυτοεκτίμηση και να οδηγήσει σε κοινωνική απομόνωση.
2. Κοινωνική Απομόνωση: Οι ασθενείς με διπολική διαταραχή μπορεί να απομονώνονται κοινωνικά λόγω των συμπτωμάτων τους ή λόγω της ντροπής που νιώθουν εξαιτίας του στίγματος.

Υπάρχει ακόμη αρκετή άγνοια και ανωριμότητα στην αντιμετώπιση από τον περισσότερο κόσμο, αν και τα πράγματα είναι καλύτερα από το παρελθόν.

Κοινωνικοοικονομικές Επιπτώσεις

1. Ανεργία και Εργασιακά Προβλήματα: Οι ασθενείς με διπολική διαταραχή συχνά αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην εύρεση και διατήρηση εργασίας λόγω των συμπτωμάτων και των συχνών απουσιών από την εργασία. Η διπολική διαταραχή μπορεί να επηρεάσει την επαγγελματική απόδοση και την ικανότητα του ατόμου να διατηρήσει σταθερή εργασία. Τα επεισόδια μανίας ή κατάθλιψης μπορεί να οδηγήσουν σε απουσίες από την εργασία, μειωμένη παραγωγικότητα και συγκρούσεις με συναδέλφους. Οι εργοδότες χρειάζεται να κατανοούν την πάθηση και να προσφέρουν ευελιξία και υποστήριξη.
2. Οικονομική Αστάθεια: Η αδυναμία σταθερής απασχόλησης και οι ιατρικές δαπάνες μπορεί να οδηγήσουν σε οικονομική αστάθεια και φτώχεια.

Επιπτώσεις στην Ποιότητα Ζωής

1. Σχέσεις και Οικογένεια: Η επίδραση της διπολικής διαταραχής στην οικογένεια και τους φίλους είναι σημαντική. Οι αλλαγές στη διάθεση και η απρόβλεπτη συμπεριφορά μπορεί να προκαλέσουν σύγχυση, άγχος και ένταση στις σχέσεις. Οι οικογένειες συχνά αναλαμβάνουν ρόλο φροντιστή, κάτι που μπορεί να είναι ψυχολογικά και συναισθηματικά εξαντλητικό. Η υποστήριξη και η κατανόηση από το περιβάλλον του πάσχοντος είναι ζωτικής σημασίας για την διαχείριση της διαταραχής.
2. Σωματική Υγεία: Οι ασθενείς με διπολική διαταραχή συχνά έχουν αυξημένο κίνδυνο για άλλα προβλήματα υγείας, όπως καρδιαγγειακές παθήσεις και διαβήτη, που μπορεί να επιδεινώνονται από την έλλειψη τακτικής ιατρικής φροντίδας.

Πρόσβαση και Διαθεσιμότητα Θεραπείας

Τα άτομα που αντιμετωπίζουν διπολική διαταραχή φαίνεται να αντιμετωπίζουν εμπόδια και όσον αφορά στην θεραπεία τους. Μερικοί από τους λόγους είναι οι εξής:

1. Περιορισμένη Πρόσβαση σε Θεραπεία: Σε πολλές περιοχές, η πρόσβαση σε εξειδικευμένες υπηρεσίες ψυχικής υγείας είναι περιορισμένη. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα σε αγροτικές ή υποεξυπηρετούμενες αστικές περιοχές.
2. Οικονομικά Εμπόδια: Το κόστος της θεραπείας μπορεί να είναι απαγορευτικό για πολλούς ασθενείς. Ακόμα και όταν υπάρχουν ασφαλιστικές καλύψεις, οι δαπάνες μπορεί να είναι υψηλές.
3. Ανεπαρκής Διάγνωση και Θεραπεία: Πολλοί ασθενείς με διπολική διαταραχή δεν διαγιγνώσκονται ή λαμβάνουν λανθασμένη διάγνωση για πολλά χρόνια, γεγονός που καθυστερεί τη λήψη κατάλληλης θεραπείας.
4. Έλλειψη Εξειδικευμένου Προσωπικού: Πολλοί επαγγελματίες υγείας (ενίοτε και ψυχικής υγείας) δεν έχουν την απαραίτητη εκπαίδευση και γνώση για τη σωστή διάγνωση και θεραπεία της διπολικής διαταραχής, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε ανεπαρκή ή ακατάλληλη φροντίδα μιας πάθησης με εκ φύσεως δύσκολη διάγνωση. Η ανεπάρκεια ικανού αριθμού επαγγελματιών ψυχικής υγείας φαίνεται να αποτελεί επίσης ένα θέμα καθώς οι διαταραχές ψυχικής υγείας αυξάνονται παγκοσμίως.

Χρόνια Φύση της Διαταραχής

Οι δυσκολίες στην καταπολέμηση της διπολικής διαταραχής αφορούν επίσης στην φύση της τελευταίας, η οποία διακρίνεται από:

1. Υποτροπές: Η διπολική διαταραχή είναι μια χρόνια πάθηση με υψηλό ποσοστό υποτροπών, ακόμα και με συνεχή θεραπεία. Η διαχείριση των υποτροπών απαιτεί συνεχείς και μακροχρόνιες προσπάθειες.
2. Πολυπλοκότητα Θεραπείας: Η θεραπεία της διπολικής διαταραχής συχνά απαιτεί έναν συνδυασμό φαρμακευτικής αγωγής και ψυχοθεραπείας, που πρέπει να προσαρμόζεται συνεχώς ανάλογα με την εξέλιξη των συμπτωμάτων.
3. 3. Υψηλός Κίνδυνος Αυτοκτονίας: Τα άτομα με διπολική διαταραχή έχουν υψηλότερο κίνδυνο αυτοκτονίας σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό. Η αυτοκτονική συμπεριφορά μπορεί να εκδηλωθεί τόσο κατά τη διάρκεια των καταθλιπτικών όσο και των μανιακών επεισοδίων.

Διπολική διαταραχή & Αντιμετώπιση

Σε συλλογικό επίπεδο χρειάζεται μια πολυδιάστατη προσέγγιση που περιλαμβάνει την ευαισθητοποίηση του κοινού, τη βελτίωση της πρόσβασης σε υπηρεσίες υγείας, την εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας και την ανάπτυξη πολιτικών που υποστηρίζουν τους ασθενείς και τις οικογένειές τους.

Σε ατομικό επίπεδο η διαχείριση της διπολικής διαταραχής απαιτεί συστηματική μακροπρόθεσμη προσέγγιση που περιλαμβάνει φαρμακευτική αγωγή, ψυχοθεραπεία και υποστήριξη από το περιβάλλον του ασθενούς.

Φαρμακευτική Αγωγή

Τα φάρμακα αποτελούν βασικό στοιχείο της θεραπείας της διπολικής διαταραχής. Οι σταθεροποιητές διάθεσης, όπως το λίθιο, και οι αντιεπιληπτικοί παράγοντες χρησιμοποιούνται συνήθως για την πρόληψη των επεισοδίων μανίας και κατάθλιψης. Τα αντικαταθλιπτικά μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε συνδυασμό με σταθεροποιητές διάθεσης για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης.

Ψυχοθεραπεία

Η ψυχοθεραπεία, όπως η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία (CBT)  μπορεί να βοηθήσει τους ασθενείς να διαχειριστούν τα συμπτώματα της διπολικής διαταραχής και να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής τους. Η ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει επίσης στην αναγνώριση των πρώιμων προειδοποιητικών σημείων των επεισοδίων και στην ανάπτυξη στρατηγικών αντιμετώπισης. Επιπλέον, η θεραπεία rTMS προτείνεται από το NIMH ως εναλλακτική για κάποιες περιπτώσεις.

Υποστήριξη από το Περιβάλλον

Η υποστήριξη από την οικογένεια, τους φίλους και την κοινότητα είναι κρίσιμη για την επιτυχή διαχείριση της διπολικής διαταραχής. Οι ομάδες υποστήριξης μπορούν να προσφέρουν πολύτιμη βοήθεια και κατανόηση, ενώ η εκπαίδευση του περιβάλλοντος του ασθενούς μπορεί να συμβάλει στη μείωση του στίγματος και στη βελτίωση των σχέσεων.

Εν κατακλείδι, η διπολική διαταραχή είναι μια σύνθετη και σοβαρή ψυχική πάθηση που επηρεάζει όχι μόνο τον πάσχοντα αλλά και την κοινωνία στο σύνολό της. Η κατανόηση της φύσης της διαταραχής, των αιτίων και των παραγόντων κινδύνου, καθώς και των κοινωνικών διαστάσεων, είναι απαραίτητη για την αποτελεσματική διαχείριση και την υποστήριξη των ατόμων που ζουν με αυτήν. Η συνδυασμένη προσέγγιση που περιλαμβάνει φαρμακευτική αγωγή, ψυχοθεραπεία και κοινωνική υποστήριξη μπορεί να βοηθήσει τους πάσχοντες να ζήσουν μια πιο ισορροπημένη και παραγωγική ζωή.

Βιβλιογραφία

1. Γκοτζαμάνης Κώστας (Επιμ.).(2015). Διαγνωστικά Κριτήρια από DSM-5TM. Αθήνα: Ιατρικές Εκδόσεις Λίτσας
2. Dellato Marisa (June 11, 2018). How to tell if your mood swings could be bipolar disorder. Ανακτήθηκε από: https://nypost.com/2018/06/11/how-to-tell-if-your-mood-swings-could-be-bipolar-disorder/
3. Goodwin, F. K., & Jamison, K. R. (2007). Manic-Depressive Illness: Bipolar Disorders and Recurrent Depression. New York: Oxford University Press.
4. Colom, F., & Vieta, E. (2006). Psychoeducation Manual for Bipolar Disorder. Cambridge: Cambridge University Press.
5. National Institute of Mental Health. (2019). Bipolar Disorder. Ανακτήθηκε από: https://www.nimh.nih.gov/health/topics/bipolar-disorder/index.shtml
6. Grande, I., Berk, M., Birmaher, B., & Vieta, E.(2016). Bipolar disorder. The Lancet, 387(10027), 1561-1572.
7. Geddes, J. R., & Miklowitz, D. J.(2013). Treatment of bipolar disorder. The Lancet, 381(9878), 1672-1682.

8.Hirschfeld, R. M. A., & Vornik, L. A.(2005). Bipolar disorder—Costs and comorbidity. American Journal of Managed Care, 11(3 Suppl), S85-S90.

9. Corrigan, P. W., & Watson, A. C. (2002). Understanding the impact of stigma on people with mental illness. World Psychiatry, 1*(1), 16-20.

Πουλιανίτη Μαρία, Ψυχολόγος