Έρχεται αυτή η στιγμή στη ζωή ενός ανθρώπου που το σώμα του «μιλά» και ότι τόσο καιρό δεν έλεγε το στόμα, του το «λέει» πλέον το σώμα. Η συναισθηματική δυσφορία και η ψυχική πίεση δεν επηρεάζει μόνο την ψυχική υγεία, αλλά μπορεί να εκδηλωθεί και στο σώμα.
- Γράφει η Κέλλυ Χολέβα (MSc), Κλινική Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια
Αποτελέσματα δημοσιευμένων ερευνών σε αξιόπιστα ιατρικά περιοδικά του εξωτερικού δείχνουν ότι τις ασθένειες τις δημιουργεί το ίδιο το άτομο, καθώς προσπαθεί να αποδεσμευτεί από τον αρνητισμό που φέρει μέσα του. Έτσι, σωματοποιεί το πρόβλημα και το μετατρέπει σε ασθένεια.
Όπως έλεγε κι ο Ιπποκράτης: «Κάθε νόσος ξεκινάει από την ψυχή και καταλήγει στο σώμα. Και πριν αποφασίσουμε την θεραπεία του σώματος, πρέπει πρώτα να έχουμε θεραπεύσει το τραύμα της ψυχής». Με τα λόγια του αυτά, ο Ιπποκράτης ήθελε να υπογραμμίσει την ψυχογενή πρόελευση όλων των ασθενειών, καταδεικνύοντας την άρρηκτη και αδιαμφισβήτητη σχέση μεταξύ σωματικής και ψυχικής υγείας. Τα ψυχοσωματικά, λοιπόν, συμπτώματα χρησιμεύουν ως σαφή υπενθύμιση της σύνδεσης ψυχής και σώματος.
Σύνδεση Ψυχής και Σώματος
Η σχέση μεταξύ ψυχής και σώματος έχει αποτελέσει αντικείμενο μελέτης για αιώνες, με την σύγχρονη Ιατρική να αναγνωρίζει όλο και περισσότερο τη στενή σύνδεση των δύο αυτών συστημάτων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το στρες, που προκαλεί μια καταιγίδα εκκρίσεων βιοχημικών ουσιών και συγκεκριμένα των ορμονών του άγχους, όπως της κορτιζόλης και της αδρεναλίνης. Αυτές, με τη σειρά τους, επιδρούν στον οργανισμό και επιφέρουν οξείες παροδικές ή και χρόνιες αλλαγές. Αλλά και στην περίπτωση του Χρόνιου Στρες, η συνεχής πυροδότηση απελευθέρωσης των ορμονών του άγχους δύναται να καταστείλει το ανοσοποιητικό σύστημα, να οδηγήσει σε φλεγμονή και να αλλάξει τη λειτουργία της καρδιάς.
Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθεί ότι κάθε αρνητική σκέψη μειώνει το βιομαγνητικό και ηλεκτρικό φορτίο των κυττάρων, κατεβάζοντάς το κάτω από τα 50 μιλιβόλτ, όταν το ιδανικό εύρος κυμαίνεται μεταξύ 85 και 100. Αν οι αρνητικές σκέψεις και η αρνητική διάθεση παραμείνουν για μερικές μέρες, έχει φανεί ότι μπορεί να πυροδοτήσουν την εμφάνιση νόσου, ενώ, αν συνεχιστούν για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, μπορεί να μετατραπούν σε χρόνιο νόσημα.
Στις μέρες μας, η Ιατρική Επιστήμη αναγνωρίζει ως «Ψυχοσωματικά Νοσήματα», τα οργανικά εκείνα συμπτώματα ή νοσήματα που απορρέουν ή σχετίζονται με την επίδραση ψυχικών πιέσεων ή διαταραχών, με κυριότερη αυτή του Χρόνιου Στρες.
Τα ψυχοσωματικά συμπτώματα δεν αποτελούν προϊόν φαντασίας, αλλά είναι πραγματικά και συχνά εξαιρετικά επώδυνα. Συνήθως, δεν εντοπίζεται κάποια σαφής ιατρική αιτία, γεγονός που καθιστά τη διάγνωση και τη θεραπεία τους ακόμα δυσκολότερη, εντείνοντας περαιτέρω το αίσθημα ανασφάλειας και το στρες των ανθρώπων που τα βιώνουν. Εξαιτίας της πολύπλοκης φύσης τους, ο εντοπισμός της ψυχολογικής συνιστώσας—που συνήθως αποτελεί την κύρια αιτία εκδήλωσής τους— και η αποτελεσματική διαχείρισή της, είναι ζωτικής σημασίας για τη θεραπεία τους, καθώς η θεραπεία του σώματος από μόνη της συχνά δεν αρκεί.
Συνηθέστερα Ψυχοσωματικά Συμπτώματα
Οι ψυχολογικοί παράγοντες παίζουν καθοριστικό ρόλο στην εμφάνιση πολλών ασθενειών, επηρεάζοντας κυρίως διαταραχές σε συστήματα ή όργανα που νευρώνονται από το αυτόνομο νευρικό σύστημα. Αυτές περιλαμβάνουν διαταραχές του αναπνευστικού, του καρδιαγγειακού, του νευρικού, του πεπτικού, του περιφερικού, του ουρογεννητικού, του ενδοκρινικού συστήματος και του μυοσκελετικού συστήματος.
Αν και τα ψυχοσωματικά συμπτώματα μπορούν να επηρεάσουν σχεδόν οποιοδήποτε σημείο του ανθρώπινου σώματος, κάποιες περιοχές φαίνεται να είναι πιο ευάλωτες από άλλες.
Στα πλέον κοινά ψυχοσωματικά συμπτώματα συγκαταλέγονται οι ημικρανίες και οι πονοκέφαλοι, τα γαστρεντερικά προβλήματα, οι δερματικές παθήσεις, η μυϊκή ένταση και ο πόνος, η κόπωση και τα καρδιαγγειακά προβλήματα. Αναλυτικότερα, φαίνεται ότι το άγχος ή ο ανεπίλυτος θυμός μπορεί να προκαλέσουν ημικρανίες ή πονοκεφάλους.
Αντίστοιχα, το άγχος και τη συναισθηματική ένταση φαίνεται να ευθύνονται για την πρόκληση ή την επιδείνωση δερματικών προβλημάτων, όπως της ψωρίασης, του εκζέματος ή της χρόνιας κνίδωσης, υποδεικνύοντας ότι η ψυχική υγεία μπορεί να «εμφανιστεί» στο δέρμα.
Το άγχος, επίσης, μπορεί να προκαλέσει αύξηση της αρτηριακής πίεσης, ταχυκαρδία, πόνο στο στήθος και, σε ακραίες περιπτώσεις, να συμβάλει στην εμφάνιση καρδιοαγγειακών παθήσεων.
Αλλά και το το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου (IBS), η ναυτία και οι στομαχόπονοι είναι στενά συνδεδεμένα με το στρες, καθώς η σύνδεση εγκεφάλου-εντέρου είναι ισχυρή και τα γαστρεντερικά προβλήματα συχνά αντανακλούν τη συναισθηματική δυσφορία. Ακόμα, με το στρες ή την συναισθηματική καταπόνηση φαίνεται να συνδέονται ο πόνος στην πλάτη, ο πόνος στις αρθρώσεις και η δυσκαμψία στον αυχένα.
Τέλος, η σωματική κούραση και το σύνδρομο της Χρόνιας Κόπωσης αντανακλά την ψυχική εξάντληση, ενώ, η ρευματοειδής αρθρίτιδα και ο λύκος μπορεί να εμφανιστούν σε περιόδους έντονης ψυχολογικής δυσφορίας.
Πρόληψη και Θεραπεία Ψυχοσωματικών Συμπτωμάτων
Η διατήρηση ενός ισορροπημένου τρόπου ζωής και η αυτοφροντίδα με υγιεινή διατροφή, τακτική άσκηση και καλή ποιότητα ύπνου μπορεί να συντελέσουν στην ισορροπία του οργανισμού, καθώς και τη μείωση του στρες και των επιπτώσεών του στο σώμα, αποτελώντας καθοριστικά προληπτικά μέτρα.
Στα πλαίσια της πρόληψης, η εφαρμογή τεχνικών χαλάρωσης, όπως οι ασκήσεις βαθιάς αναπνοής, η ενσυνειδητότητα και ο διαλογισμός φαίνεται ότι καταπραΰνουν το νευρικό σύστημα, οδηγούν στη μείωση της έντασης του στρες και βοηθούν τον οργανισμό να επιστρέψει σε μια πιο χαλαρή κατάσταση και να επιτρέψει την επαναρρύθμιση του νευρικού συστήματος.
Στα πλαίσια της θεραπείας, είναι σημαντικό αρχικά να αποκλειστούν τυχόν ιατρικά προβλήματα που ενδέχεται να συμβάλλουν στα συμπτώματα. Καλό είναι να προηγηθεί η επίσκεψη σε έναν επαγγελματία υγείας για μια ιατρική αξιολόγηση. Αν μετά την ιατρική αξιολόγηση, διαπιστωθεί ότι τα σωματικά συμπτώματα παραμένουν χωρίς σαφές ιατρικό αίτιο, τότε το άτομο θα ήταν χρήσιμο να επισκεφθεί άμεσα έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας.
Δεδομένης της στενής σχέσης μεταξύ στρες και σωματικής υγείας, είναι κρίσιμο να εντοπιστούν τα πρώιμα σημάδια του στρες και να ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα για την αποτελεσματική διαχείρισή του. Η έγκαιρη αναγνώρισή του και η υιοθέτηση υγιών μηχανισμών διαχείρισης και αντιμετώπισής του μπορούν να αποτρέψουν την εμφάνιση ή την επιδείνωση των ψυχοσωματικών συμπτωμάτων.
Ο ειδικός ψυχικής υγείας μπορεί να βοηθήσει το άτομο να εντοπίσει τα υποκείμενα συναισθηματικά προβλήματα που συμβάλλουν σε αυτά τα σωματικά συμπτώματα, να τα κατανοήσει και να το εκπαιδεύσει στον τρόπο διαχείρισης των συναισθηματικών προεκτάσεων των σωματικών του συμπτωμάτων.
Είναι ενθαρρυντικό ότι οι νέοι γιατροί έχουν αρχίσει να απεγκλωβίζονται από τον ιατρικό δογματισμό και βλέπουν πλέον τον ασθενή συνολικά. Η φαρμακευτική αγωγή από μόνη της δεν είναι αρκετή για την αντιμετώπιση των ψυχοσωματικών συμπτωμάτων και νοσημάτων, καθώς δε μπορεί να φτάσει στον πυρήνα του προβλήματος που είναι η «ψυχή που πάσχει».
Για την αντιμετώπισή τους απαιτείται μια ολιστική προσέγγιση και θεραπεία, με τον συνδυασμό φαρμακευτικής αγωγής και ψυχοθεραπείας να αποτελεί την ενδεδειγμένη μέθοδο για τη μείωση των συμπτωμάτων, τη βελτίωση της λειτουργικότητας του ατόμου και της ποιότητας ζωής του εν γένει.
